فرشته فریادر س
«سبد صادراتی همان است که بود و شرکا نیز همان.»
این واضح ترین تصویر از تجارت خارجی ایران است که سالها بر
مدار چند مبدا وارداتی و مقصد صادراتی میچرخد. بازیگران اصلی تجارتمان هم بدون
تغییر تنها با یک جابجایی جزئی در لیست کمی جایشان تغییر میکند، اما نامشان در
لیست متولیان تجاری همچنان تثبیت شده است. عمده واردات و صادرات کشور نیز از مسیر «چین
و عراق» میگذرد. کشورهایی که اگر روزی سیاست تجاریشان تغییر کند، احتمال زیاد در
تامین کالاهای اساسی دچار مشکل می شویم. ترکیب سبد صادراتی
ایران نیز همچنان
«فرآورده‌های نفتی و مواد خام و نیمه‌خام، گاز ومشتقات» است. وابستگی بخش مهمی از
تجارت غیرنفتی ایران به مشتقات و فرآورده‌های هیدروکربوری، به دلیل اینکه در بازار جهانی، وابسته به قیمت نفت هستند، قیمت
هایی پرنوسانی دارند. علاوه بر همه اینها، کالاهای وارداتی را چند برابر کالاهای
صادراتی می خریم. بنابر جدیدترین آمار، ارزش گمرکی هر تن کالای صادراتی ۳۴۶ دلار و متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی ۱۶۷۷ دلار در ۵ ماهه سال جاری اعلام
شد؛ به عبارتی دقیق تر هزینه دلاری کالاهای وارداتی 5 برابر کالاهای صادراتی است.
اگر همین حالا هم کارنامه تجارت خارجی ورق بزنیم، می بینیم که تراز تجاری کشور در 5ماهه سال نیز به مانند 4ماهه کسری دارد. این رقم برای مدت چهارماهه
منفی ۳میلیارد و ۶۳۳دلار گزارش
شده، اما با گذر از میانه تابستان، کسری تراز تجاری به ۴,۹
میلیارد
دلاری رسیده است. البته گمرک اعلام کرده، که
عمده دلیل کاهش ارزش صادرات، کاهش قیمت جهانی عموم کالاهای صادراتی پتروشیمی بوده است.
مروری بر تجارت 1401
جمع تجارت خارجی کشور سال‌گذشته به ۱۱۳میلیارد دلار رسید که نسبت به سال‌قبل رشد ۱۱درصدی دارد و متوسط ارزش هر‌تن کالای صادراتی به ۴۳۶
دلار
در سال۱۴۰۱ رسیده است که بیشتر به تغییر قیمت‌های جهانی به‌خصوص
محصولات پتروشیمی برمی‌گردد. میزان صادرات سال گذشته حدود ۵۳میلیارد دلار صادرات اعلام شده که نسبت به سال 1400 رشد ۱۰درصدی داشته‌است؛ همچنین در سال‌گذشته حدود ۶۰میلیارد دلار واردات انجام شده که نسبت به سال‌قبل از خود ۵/ ۱۲میلیارد دلار رشد داشته است. حدود ۲۳میلیارد دلار از صادرات ۵۳میلیارد دلاری،
فرآورده‌های پتروشیمی است که بر اساس کد «اچ اس» شامل «قیر، روغن خودرو و گاز طبیعی»
می‌شود. بزرگ‌ترین مقاصد صادراتی ایران در سال 1401 پنج کشور است که در این زمینه محدود
هستیم، که مطابق با ظرفیت های کشور نیست. متوسط
ارزش هر‌تن کالای وارداتی ما در سال‌گذشته به ۱۶۰۰
دلار
رسید‌که نسبت به سال‌قبل ۲۵درصد رشد داشت و حدود ۲۲درصد واردات ما کالاهای اساسی بوده‌است.
رقم تجارت تا پایان تیر
بر اساس آمار گمرک در چهارماه نخست سال1402 ارزش
کل صادرات ایران به 15میلیارد و 906میلیون دلار رسیده و واردات کالا به کشور 19میلیارد
و 539میلیون دلار ارزش داشته‌است. بر اساس این گزارش در این مدت ۱۱میلیون و ۸۴۲هزار‌تن کالا به ارزش ۱۹میلیارد و ۵۳۹میلیون دلار وارد کشور
شده‌است که به لحاظ وزنی 18/ 6درصد و از حیث ارزش 82/ 10درصد افزایش را نشان میدهد. متوسط ارزش گمرکی هر‌تن کالای
صادراتی در چهار ماه نخست سال‌جاری ۳۴۸ دلار و متوسط
ارزش گمرکی هر‌تن کالای وارداتی ۱۶۵۰ دلار بوده‌است.
آمارگمرک نشان‌دهنده آن است که تجارت غیرنفتی کشور در ۴ماه
نخست سال1401 به ۴۶میلیون و ۸۱۵هزار‌تن به ارزش ۳۴میلیارد و ۴۸۰میلیون دلار رسیده بوده‌است.
تجارت در ماه تیر
اما چهارمین ماه از سال جاری حجم تجارت کشور چقدر
بوده است؟ بنابر آمارها ارزش حجم تجارت در تیرماه به 8میلیارد و 945میلیون دلار می‌رسد.
تحلیل آمارها نیز حاکی از صادرات 3میلیارد و 406میلیون دلاری و واردات 5میلیارد
و 539میلیون دلاری در نخستین ماه از تابستان دارد، که نشان‌دهنده تراز منفی 2میلیارد
و 136میلیون دلار است. تراز تجاری کشور تیر سال۱۴۰۱
منفی
۶۰۵میلیون دلار بوده است. رقم صادرات در این ماه ۴میلیارد و ۱۷۱میلیون دلار
ثبت شده و واردات ۴میلیارد و ۷۷۶میلیون دلار. آمار تیر سال۱۴۰۰
نیز
تفاوت چندانی از نظر عملکرد ندارد و با صادرات ۳میلیارد و ۳۵۸میلیون دلاری
ثبت‌‌‌‌‌‌‌شده و واردات ۴میلیارد و ۱۶۸میلیون دلاری، حتی ترازی منفی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر
داشت. در مقام مقایسه این منفی‌ترین تراز تجاری تیر ماه در 3 سال‌گذشته است. ارزش تجارت
در تیر ماه سال1399 در بخش صادرات 2میلیارد و 373میلیون دلار بوده و واردات این ماه 2میلیارد و 929میلیون دلار ارزش
داشته‌است.
کالاهای عمده صادراتی کدامند؟ بنابر آمارها،گاز طبیعی
مایع‌شده در ظروف یک هزار سانتی‌متر‌مکعب و بیشتر با یک‌میلیارد و۶۳۳میلیون دلار، پروپان مایع‌شده با یک‌میلیارد و ۱۴۰میلیون دلار، بوتان مایع‌شده با ۸۲۳میلیون دلار، قیر نفت با ۶۸۹میلیون دلار
و متانول با ۶۶۵میلیون دلار ۵
قلم
عمده کالای صادراتی در این مدت بوده‌اند. «چین، عراق، ترکیه، امارات‌متحده‌عربی و هند»
۵کشور عمده مقصد کالاهای صادراتی ایران بودند که ۷۵درصد از ارزش و ۷۶درصد از وزن
مجموع صادرات کشور به این کشورها صادر شده‌است. در
این مدت ۴میلیارد و ۶۴۴میلیون دلار
به چین، ۲میلیارد و ۹۲۷میلیون دلار
به عراق، ۲میلیارد دلار به ترکیه، یک‌میلیارد و ۷۷۸میلیون دلار به امارات‌متحده‌عربی و ۶۲۴میلیون دلار به هند صادر شده‌است.در مقابل، عمده‌‌‌‌‌‌‌ترین کالاهای وارداتی
به «ذرت دامی با یک‌میلیارد و ۲۹۰میلیون دلار،
گوشی تلفن‌همراه هوشمند با ۷۰۰میلیون دلار، دانه سویا
با ۶۴۷میلیون دلار، روغن دانه آفتابگردان با ۵۹۳میلیون دلار و برنج کامل سفید با ۵۸۴میلیون دلار» اختصاص داشته است. مبادی وارداتی ایرانی ها نیز در این مدت
«امارات‌متحده‌عربی با ۵میلیارد و ۸۱۸میلیون دلار، چین با ۵میلیارد و ۵۵۸میلیون دلار، ترکیه با ۲میلیارد و ۹۰میلیون دلار، هند با ۷۱۸میلیون دلار
و آلمان با ۷۰۴میلیون دلار» بوده‌اند. ۶۲درصد از وزن و ۷۶درصد ارزش کل واردات به
کشورمان در 4 ماهه نخست سال‌جاری از ۵ کشور عمده فوق
بوده‌اند.
تجارت در میانه تابستان
حال اما جدیدترین آمارهای گمرک نشان میدهد، حجم تجارت
خارجی کشور در ۵ ماه منتهی به مرداد سال ۱۴۰۲
به
۴۳ میلیارد و ۵۰۰
میلیون
دلار رسید.داده‌های اعلام شده از سوی گمرک نشان میدهد، در بازه زمانی مورد بررسی صادرکنندگان
موفق به صادرات ۵۵ میلیون و ۹۰۰
هزار
تن کالا به ارزش ۱۹ میلیارد و ۳۰۰
میلیون
دلار شدند. اما با توجه به داده‌های اعلام شده می‌توان گفت حجم واردت کالا به کشور
نیز در این مدت برابر با ۱۴ میلیون و ۴۰۰
هزار
تن کالا به ارزش ۲۴ میلیارد و ۲۰۰
میلیون
دلار بوده که از حیث وزن ۲.۱۷ درصد و از نظر
ارزش ۷.۴۹ درصد رشد داشته است. این داده ها نشان از کسری ۴,۹
میلیارد
دلاری تراز تجاری در ۵ ماهه
امسال دارد. با توجه به داده‌های اعلام شده می‌توان گفت این
میزان صادرات کالاهای غیر نفتی که به استثنای نفت خام نفت کوره، نفت سفید تجارت چمدانی
بوده از حیث ارزش ۸.۵۵ درصد کاهش و
به لحاظ وزن ۲۶.۵۶ درصد افزایش نشان می دهد. بررسی کارشناسی گمرک نشان
میدهد عمده دلیل کاهش ارزش صادرات، کاهش قیمت جهانی کالاهای صادراتی پتروشیمی است. بر اساس این گزارش متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای
صادراتی ۳۴۶ دلار و متوسط ارزش گمرکی هر تن کالای وارداتی ۱۶۷۷
دلار
در ۵ ماهه سال جاری بود.
با توجه به این گزارش می‌توان گفت عمده مقاصد کالاهای
صادراتی ایران به کشورهای «چین» با ۵ میلیارد و ۶۰۰
میلیون
دلار، «عراق» با ۳ میلیارد و ۵۰۰
میلیون
دلار، «امارات متحده عربی» با ۲ میلیارد و ۳۰۰
میلیون
دلار، «ترکیه» با ۲ میلیارد و ۲۰۰
میلیون
دلار و «هند» با ۸۴۵ میلیون دلار
۵ کشور عمده مقصد کالای صادراتی ایران بودند که ۷۵.۱۳ درصد از وزن و ۷۴.۷۷ درصد از کل
ارزش صادرات کشورمان در ۵ ماهه سال جاری
به این ۵ کشور بوده است.
از سوی دیگر بر اساس این گزارش «امارات متحده عربی» با ۷
میلیارد
و ۳۰۰ میلیون دلار، «چین» با ۷
میلیارد
و ۱۰۰ میلیون دلار، «ترکیه» با ۲
میلیارد
و ۵۰۰ میلیون دلار، «آلمان» با ۸۷۹
میلیون
دلار و «هند» با ۸۱۳ میلیون دلار
۵ کشور عمده طرف معامله واردات در ۵
ماهه
سال جاری بودند؛ پنج کشور فوق ۶۲ درصد از وزن
و ۷۶.۶۰ درصد از کل واردات کشور را در این مدت به خود اختصاص
دادند.
سقوط صادرات به حوزه خلیج فارس
از سوی دیگر، واکاوی داده‌های گمرک ایران از صادرات
ایران در چهار ماهه نخست 1402 به کشورهای غرب آسیا، حاکی از سقوط ارزش صادرات به اغلب
این کشورها است. در بین کشورهای مورد بررسی افت ارزش صادرات تهران به بیروت با 43 درصد
در مقایسه با سایر کشورها بیش از بقیه، قابل تامل است. اگرچه در 4ماهه نخست سال سهم صادرات به غرب آسیا در
سبد صادرات غیرنفتی 45 درصد شده؛ اما ارزش صادرات ایران به سوریه و پس از آن قطر و
لبنان به میزان قابل توجهی کاهش یافته است.
بر اساس داده‌های گمرک در دوره مورد بررسی، ارزش صادرات
تهران به دمشق با کاهش ۴۳ درصدی از جهت
ارزشی مواجه بوده است. البته در همین مقطع صادرات به این کشور رشد 2 درصدی را در وزن
هم تجربه کرده است؛ رویدادی که نشان میدهد، کالاهای صادراتی در این دوره ارزش کمتری
نسبت دوره های قبل داشته است؛ اتفاقی که در جریان صادرات به قطر نیز تکرار شده است.
در چهار ماهه نخست ارزش کالاهای صادراتی تهران به دوحه 11 افت کرده است. در مقابل صادرات
ایران به قطر از لحاظ وزنی 5 درصد رشد داشته است. مرور صادرات ایران با کشورهای غرب آسیا نشان میدهد،
صادرات تهران به بیروت هم با افت ۱۰ درصدی از نظر
ارزش و همچنین افت ۲۹ درصدی از نظر
وزنی نسبت به مدت مشابه سال گذشته مواجه بوده است. کمترین
افت صادرات در ارزش، صادرات ایران به کویت بود که کاهش ۳
درصدی
از نظر ارزشی و کاهش یک درصدی از نظر وزنی داشته است. داده‌های گمرک ایران نشان میدهد،
صادرات به کشورهای حوزه غرب آسیا یعنی کشورهای حوزه خلیج فارس، سوریه، لبنان، اردن
و ترکیه در 4 ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر ارزشی حدود ۳
میلیون
دلار و از نظر وزنی حدود ۳ میلیون و ۸۰۰
هزار
تن افزایش داشته است؛ به عبارتی دقیق تر، صادرات ایران به این کشورها حدود ۲۰
میلیون
۸۵۰ هزار تن به ارزش حدود ۷
میلیارد
و ۲۳۰ میلیون دلار بوده است.
طبق داده‌های موجود ارزش صادرات ایران به عراق شاید
بیشترین سهم را در جریان رشد ارزشی صادرات ایران به کشورهای غرب آسیا نسبت به مدت مشابه
سال قبل داشته. به طوریکه آمارها نشان می دهد، در این دوره صادرات تهران به بغداد رشد
۲۳ درصدی از نظر ارزش و رشد ۳۳
درصدی
از نظر وزن را تجربه کرده. در مقابل ارزش صادرات
به «ترکیه، امارات و عمان» روند کاهشی را دنبال کرده است. داده‌های موجود نشان میدهد،
در این دوره صادرات ایران به ترکیه افت ۳ درصدی از نظر
ارزش و افزایش ۳۵ درصدی از نظر وزن را تجربه کرده است. این وضعیت در
مورد صادرات به امارات هم تکرار شده است. البته ایران در جریان صادرات به امارات با
افت ۱۸ درصدی از نظر ارزش و افزایش ۷
درصدی
از نظر وزنی روبرو بوده است. در این بین صادرات به عمان افت ۸ درصدی از جهت
ارزش و افزایش ۱۹ درصدی از نظر وزن داشته است.
45 سال ناکامی در تجارت
آفریقای جنوبی در گذشته سهم بالایی
در خرید نفت از ایران داشت، اما بعد از وقفه‌ای در ارتباطات دو کشور، از سال ۱۳۹۶ تاکنون
دوباره تجارت با این کشور افزایش یافته؛ با این حال سهم بازار آفریقای جنوبی از صادرات
ایران در سال گذشته فقط ۰.۵۷ درصد
بوده است. از این نظر در جایگاه پانزدهم در
میان شرکای تجاری ایران قرار گرفته است. در حوزه واردات نیز این کشور از مجموع
59.65 میلیارد دلار واردات ایران با اختصاص 0.02 درصد به خود، در جایگاه ۱۱۹ قرارگرفته
است. به همین دلیل اتاق بازرگانی
ایران پیشنهاداتی برای توسعه صادرات به این کشور ارائه کرده است.
روند
تجارت با آفریقای جنوبی
بازوی
پژوهشی اتاق ایران گزارشی تحت عنوان «دیپلماسی اقتصادی آفریقای جنوبی» منتشر کرده که
در آن به بررسی ساختار اقتصادی و تجاری آفریقای جنوبی، می‌پردازد. در این گزارش به این نکته اشاره شده که سهم آفریقای
جنوبی از تجارت جهانی در سال ۲۰۲۲
به میزان ۰.۵
درصد بود. بر این اساس آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۲ کالا و
خدماتی به ارزش ۲۳۷ میلیارد
دلار صادر و وارد کرده است. همچنین در حال حاضر سهم این کشور از تولید ناخالص داخلی
جهان ۰.۶ درصد
است. مهمترین مقاصد صادراتی آفریقای
جنوبی در سال ۲۰۲۲ نیز
شامل اتحادیه اروپا (۱۸.۹ درصد)،
چین (۱۱.۵ درصد)،
ایالات‌متحده (۸.۴ درصد)،
بریتانیا (۵ درصد)
و ژاپن (۴.۵ درصد)
بوده و در حوزه واردات نیز اتحادیه اروپا (۲۶.۲
درصد)، چین (۲۰.۸
درصد)، ایالات‌متحده (۶.۴ درصد)،
هند (۵.۲ درصد)
و بریتانیا و عربستان سعودی (۳.۹
درصد) مهمترین شرکای تجاری آفریقای جنوبی محسوب می‌شوند.
همچنین در ادامه این گزارش به وضعیت
تاریخی و فعلی تجاری آفریقای جنوبی پرداخته شده که بر اساس آن آفریقای جنوبی به طور
تاریخی دارای یک سیاست تجاری نسبتاً حمایت‌گرایانه با تعرفه‌های بالا و محدودیت‌های
گسترده بر واردات بوده است. با این حال سیاست کلان در اوایل دهه ۱۹۹۰ با پایان
حکومت آپارتاید و ادغام مجدد در اقتصاد جهانی به تدریج تغییر کرد و این کشور در سال
۱۹۹۵ به
عضویت سازمان تجارت جهانی درآمد.
محتویات سبد صادراتی ایران
ساختار سبد صادراتی عمدتاً حول کالاهای
اولیه شکل گرفته است. وابستگی صادرات این کشور به چند بازار بزرگ و ساخت‌یافته، هزینه
بالا و رقابت‌پذیری نامناسب محیط اقتصادی سبب شده تا آفریقای جنوبی رشد محدودی را در
حوزه صادرات تجربه کند.
در این میان از مجموع ۵۳.۱۶ میلیارد
دلار صادرات ایران در سال ۱۴۰۱،
آفریقای جنوبی تنها ۰.۵۷ درصد
را به خود اختصاص داده و از این نظر در جایگاه پانزدهم در میان شرکای تجاری ایران قرار
گرفته است. در حوزه واردات نیز این کشور از مجموع ۵۹.۶۵ میلیارد
دلار واردات ایران با اختصاص ۰.۰۲
درصد به خود، در جایگاه ۱۱۹ قرارگرفته
است. در
سه ماهه نخست امسال نیز در مجموع ۹۷.۵
هزار تن کالا به ارزش بیش از ۲۷.۳ میلیون
دلار به آفریقای جنوبی صادر شده و واردات ایران از این کشور نیز ۳.۱ میلیون
تن به ارزش ۶.۶ میلیون
دلار بوده که نشان میدهد عمدتا کالاهای با ارزش افزوده پایین از این کشور وارد ایران
شده، اما صادرات ایران کالاهای با ارزش بالا بوده است.
گفتنی است در سال ۱۴۰۱، شیره‌ها و عصاره های نباتی با
رقم ۶.۸ میلیون
دلار، سنگ و کنستانتره منگنز ۲.۴
میلیون دلار، انواع ابزارهای حفاری دو میلیون دلار، فولاد ضدزنگ
نورد شده دو میلیون دلار گریس ۵۸۷
هزار دلار، قطعات ماشین‌های سنگ شکن مورد استفاده در معادن
۴۳۰ هزار
دلار، انواع تلمبه ۴۲۳ هزار
دلار، روان کننده‌های فاقد روغن‌های نفتی و معدنی ۱۶۸ هزار دلار،
کنستانتره کروم ۱۴۷ هزار
دلار، کوره‌ها و فرهای القایی ۱۲۰
هزار دلار و آهن رباها و مگنت‌های سرامیکی ۱۰۸ هزار دلار،
عمده اقلام وارداتی ایران از آفریقای جنوبی را تشکیل داده‌اند. در
همین سال انواع اوره با میزان ۲۷۰
میلیون دلار، گوگرد ۱۳.۵ میلیون
دلار، انواع پروفیل‌های آهن و فولاد ۷.۸
میلیون دلار، میلگردها و میله‌های نورد شده آهنی و فولادی ۵.۶ میلیون
دلار، قیر نفت ۴.۷ میلیون
دلار، انواع کف پوش ۱.۶ میلیون
دلار، بوتان مایع ۱.۲ میلیون
دلار، پروپان مایع ۸۹۳ هزار
دلار و پلی اتیلن ۱۰۶ هزار
دلار مهمترین کالاهای صادراتی ایران به آفریقای جنوبی را تشکیل داده‌اند. بررسی
روند تغییرات تجارت دو کشور نشان میدهد در بازه ۱۴۰۱ - ۱۳۹۵، تجارت دوجانبه رشد قابل توجهی
را تجربه داشته است. البته حجم تجارت دوجانبه ایران و آفریقای جنوبی در سال ۱۳۹۷ تغییر چندانی
نسبت به سال پیش از آن نداشته، اما در سال ۱۳۹۸
با افزایش ۴۳
درصد همراه بوده است. با این حال در سال ۱۳۹۹ تجارت دو
کشور با یک افت شدید به سطح پایین تر از سال ۱۳۹۶ رسید. هر
چند در سال ۱۴۰۰ ارزش
دلاری مبادلات دوجانبه به شدت افزایش یافت و به بیش از ۲۶۰ میلیون
دلار رسید و مجددا در سال ۱۴۰۱
با شیبی کمتر شاهد افزایش بوده و به ۳۲۷ میلیون
دلار رسیده است.
طبق آمار گمرک ایران در سه ماهه
1401 صادرات وزنی به آفریقای جنوبی
229,511,999 تن به ارزش 137,769,504 دلار و
در مقابل واردات وزنی به آفریقای جنوبی 322,371 تن و به ارزش 3,042,481 دلار بوده است.این روند در سال 1402 حتی برای واردات ایران از آفریقای جنوبی هم رو به رشد بود. در این
مقطع 3,104,737 تن به ارزش 6,627,343 دلار کالا وارد شد. در مقابل میزان صادرات
به این کشور 97,554,211 تن به ارزش 27,334,240 دلار است.
چند پیشنهاد
همچنین بر اساس این گزارش ایران
و آفریقای جنوبی در سال‌های گذشته دارای کمیسیون مشترک اقتصادی بوده‌اند که این کمیسیون
به دلیل حجم اندک تجارت دوجانبه و غیررقابتی شدن بازار آفریقا برای تجار ایرانی، در
سال‌های اخیر غیرفعال شده است. در چارچوب این کمیسیون، دو کشور بالغ بر ۲۳ توافق داشته‌اند
که هیچ یک از آن‌ها اجرایی نشده است. فعال کردن کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور و تلاش
برای اجرایی شدن توافق‌های متعدد موجود می‌تواند در دستور کار قرار گیرد. ایران و آفریقای
جنوبی دارای چهار توافق‌نامه همکاری‌های گمرکی، کشتیرانی، خودداری از اخذ مالیات مضاعف
و تشویق سرمایه‌گذاری هستند.
تلاش برای انعقاد توافق‌های تجاری، گفت‌وگوهای مشترک با اتحادیه
گمرکی جنوب آفریقا و گسترش مبادلات در حوزه فلزات گرانبها از جمله راهکارهای توسعه
تجارت میان ایران و آفریقای جنوبی است.
فرصت طلایی تجارت با آل سعود
تجارت ایران با عربستان پس از توافق به کدام سو می‌رود؟ ارزیابی
های آماری گمرک از تبادلات تجاری میان ایران و عربستان طی ۱۰ سال گذشته نشان میدهد،
روند تراز تجاری با فراز وفرودهایی روبرو بوده است. بنابر آمارها، بیشترین حجم تجارت
خارجی میان ایران و عربستان در ۱۰ سال گذشته به سال ۹۴ تعلق داشته و برابر با ۲۰۰ میلیون
دلار بوده است. آمارها همچنین نشان میدهد، در سال‌های ۹۵ و ۹۹ که روابط ایران و عربستان
قطع بود حجم تجارت بین ایران و عربستان صفر بوده و به عبارتی هیچ مراوده تجاری صورت
نگرفته است. اما با سرگیری روابط مناسبات
سیاسی، آمارهای 4ماهه تجارت خارجی نشان از تحرک تجاری تهران و ریاض دارد. بنابر
آمارها صادرات ایران به عربستان حدود 6 هزار دلار بوده و همانند سال 1401 وارداتی از
این کشور نداشتیم. ارزش صادراتمان به این کشور در سال 1401 برابر با 14 هزار و 700
دلار بوده است.
پرونده مناسبات تجاری با ریاض
همزمان با از سرگیری مناسبات سیاسی میان
ایران و عربستان پس از 8 سال حال دو کشور خود را برای بهبود مناسبات تجاری آماده می‌کنند.
شناخت دیپلماسی اقتصادی عربستان به عنوان مهمترین رقیب ایران و کشوری که ممکن است در
صورت فرجام یافتن مذاکرات ایران با آن، به بازاری مهم در محیط همسایگی بدل شود ضرورت
دارد. مطابق با آمارهای گمرک صادرات بدون نفت خام ایران به عربستان در سال 1401 با
افزایش 343 برابری نسبت به سال قبل از آن مواجه شده که دلیل اصلی آن را می‌توان به
بهبود مناسبات سیاسی دو کشور نسبت داد. افزایش صادرات میان دو کشور درحالی صورت گرفته
که طی مدت زمان مورد بررسی واردات از عربستان صفر بوده است. براساس داده‌های اعلام
شده در 4 ماهه 1402 صادرات ایران به عربستان حدود 6 هزار دلار بوده و همانند سال
1401 وارداتی از این کشور نداشتیم. از سوی دیگر ارزش صادرات ایران به این کشور در سال
1401 برابر با 14 هزار و 700 دلار ثبت شده است.
براساس آمار گمرک به نقل از معاونت بررسی‌های اقتصدی اتاق تهران
هرچند ارزش صادرات به عربستان افزایش 343 برابری نسبت به سال 1400 داشته، اما این صادرات از تنوع بالایی برخوردار
نبوده و «شمش از آهن و فولاد» با سهم حدود 96 درصد از کل ارزش صادرات، عمده کالای صادراتی
به این کشور بوده است. داده‌های اعلام شده نشان میدهد که کل کالای صادراتی ایران
به عربستان در سال 1401 به لحاظ وزنی برابر با 30 هزار و 900 تن بوده و به لحاظ ارزشی
هم این رقم به 14 میلیونی و 700 هزار دلار رسیده است. اما ایران چه کالاهایی به عربستان
صادر کرده است؟ ایران در کل 8 گروه کالا را صادر کرده است. که عمده آن همان شمش از
آهن و فولاد است. در واقع در سال 1401 به رغم افزایش 343 برابری ارزش صادرات نسب به
سال 1400، صادرات ایران به عربستان از تنوع بالایی برخوردار نبوده و «شمش از آهن و
فولاد» با سهمی 96 درصدی از کل ارزش صادرات عمده کالای صادراتی ایران به عربستان بوده
است. بعد از شمش بدنه برای کامیون، کامیونت و کشنده جاده ای در رتبه دوم قرار دارد.
انگور بی دانه و هیدرواکسیدسدیم هم هر دو به طور یکسان 0.13 میلیون دلار در صادرات
به عربستان سهم داشتند. دانه های ریز کروی
از شیشه و کاشی و چهارگوش و لوح سرامیکی هم به طور یکسان ارزش 0.0003 میلیون دلاری
داشتند. در نهایت کد تعرفه سایر سنگ مرمر، تراورین و ... آخرین گروه کالایی که ایران
به عربستان صادر کرده است.
پتانسیل صادراتی ایران به عربستان
براساس گزارش منتشر شده ایران در تامین 16 قلم کالای مورد نیاز
عربستان دارای مزیت است و می‌تواند ایران از اقلام به عنوان پتانسیل‌های صادراتی استفاده
کند. نگاهی به فهرست این اقلام نشان میدهد در میان 5 کالای اول، چهار قلم به محصولات
غذایی اختصاص داشته است. «آهن فولاد»، «چاشنی‌ها»، «سبزیجات»، «میوه‌ها» و «مغزهای
خوراکی» 5 قلم کالای اولی هستند که توانستند عنوان پتاسیل‌های صادرتی را به خود اختصاص
دهند. در جایگاه بعد «محصولات غذایی»، «پلاستیک و لاستیک»، «محصوالت سرامیکی»، «فلزات
(به جز آهن‌های گرانبها)، «محصولات معدنی»، «منابع معدنی»، «محصولات لبنی»، «میوه‌ها»،
«ماهی و صدف»، «ماشین آلات و برق»، «کفپوش‌ها»، «تخم مرغ»، «عسل و فرآورده‌های حیوانی
خوراکی» و «مواد شیمیای» اشاره کرد. براساس گزارش منتشر شده در سال 2021 عمده صادرات عربستان
به چین صورت گرفته و این کشور 3.5 درصد سهم ارزش کل صادرات این کشور را به خود اختصاص
داد. در جایگاه دو هم امارات قرار دارد بطوریکه
2 درصد از ارزش کل صادرات عربستان به این کشور اختصاص یافته است. هند هم با سهم
1.8 درصدی ، ترکیه 1.3 درصدی و سنگاپور با 1.2 درصدی توانستند در جایگاه بعدی قرار
گیرند. اما در بازه زمانی مورد بررسی چین با سهم 20.4 درصدی بیشترین سهم از کل ارزش
صادرات به عربستان را از آن خود کرد، در رتبه بعدی هم آمریکا با سهم 10.2 درصدی، امارات
متحده عربی با سهم 8.2 درصدی، هند با سهم 5.3 درصدی و آلمان با سهم 4.9 درصدی در جایگاه
بعدی قرار گرفتند و توانستد بیشترین سهم از بازار عربستان را به خود اختصاص دهند.