چرا داووس چین مهم است؟

فاطمه لطفی

در گرمای تابستان امسال، گرمای دیگری بر شهر تیانجین چین حاکم شده بود. ما بیشتر نام داووس زمستانی را شنیده‌ایم که با نام سوئیس و دهکده داووس عجین شده است. اما در تابستان هم داووسی برگزار می‌شود در این سوی عالم و در دومین اقتصاد برتر دنیا، چین. چهاردهمین اجلاس سالانه قهرمانان جدید (AMNC) مجمع جهانی اقتصاد (WEF) که به نام داووس تابستانی نیز شناخته می‌شود، از 27 تا 29 ژوئن 2023 با شعار «کارآفرینی: نیروی محرکه اقتصاد جهانی» در شهر 14 میلیون نفری تیانجین چین برگزار شد و 1500 شرکت کننده از سازمان‌های بین‌المللی، دانشگاه‌ها، شرکت‌های خصوصی، و مقامات سیاسی و اقتصادی کشورهای مختلف در آن شرکت کردند. این رویداد پس از یک وقفه سه ساله به دلیل همه‌گیری کووید 19 برگزار شد. کنفرانس داووس زمستانی بیش از 50 سال است که سالانه برگزار می‌شود، اما کنفرانس تابستانی تنها چهارده سال عمر دارد. این نشست سالانه «قهرمانان جدید» نامیده می‌شود. چینی‌ها می‌‏کوشند با میزبانی از مقامات کشورهای مختلف در قالب نشست و در نهادهای بین‌المللی همچون بریکس، سازمان شانگهای و داووس تابستانی، علاوه بر تقویت همکاری‏‌هایشان در مناطق مختلف جهان، معادل‏سازی نهادهای را تمرین کنند که هژمونی اقتصادی غرب را تثبیت می‏‌کنند. سخنرانی افتتاحیه داووس تابستانی بر عهده لی‌کیانگ، نخست وزیر چین بود. او ابتدا از اهمیت همکاری و ارتباطات و صلح در روابط بین‌الملل گفت. لی‌کیانگ با تاکید بر رشد اقتصادی 6.2 درصدی چین در سال گذشته، و سهم 18 درصدی این کشور از اقتصاد جهانی، بر نقش مهم این کشور در ترویج تجارت بین‌المللی و رشد اقتصاد جهانی تاکید کرد. لی‌کیاگ در این سخنرانی هشدار داد که هرگونه تلاش برای جدا کردن چین و ایالات متحده تأثیرات مخربی بر کل اقتصاد جهانی خواهد داشت. چنین جدایی منجر به انقباض بلندمدت تولید ناخالص داخلی جهانی به میزان پنج درصد می‌شود و کشورهای در حال توسعه زیان دو رقمی بیشتری را تجربه می‌کنند.

مجمع جهانی اقتصاد در وب‌سایت خود نوشته است که داووس تابستانی در حالی اتفاق می‌افتد که چند بحران همگرا بر اقتصاد جهانی تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، یک محیط ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک رقابتی فزاینده، دولت‌ها و صنایع خصوصی را پس از پایان همه‌گیری COVID-19 تحت فشار قرار می‌دهد. تاکید داووس تابستانی «راه‌اندازی مجدد نوآوری و کارآفرینی در آسیا و بررسی راه‌های احتمالی برای بهبود اقتصاد» بود. و احتمالا به اهداف خود رسیده است. از این رو چند نکته قابل تامل بود که به طور خلاصه ذکر می‌شود:

چین و ایالات متحده

چین و ایالات متحده از سال 2018 درگیر جنگ تجاری هستند. این جنگ زمانی آغاز شد که رئیس جمهور وقت آمریکا، دونالد ترامپ، تعرفه‌‌هایی را بر بیش از 300 میلیارد دلار از صادرات چین اعمال کرد. بر اساس گزارش موسسه اقتصاد بین‌الملل پترسون، جنگ تجاری سال‌های 2018 تا 2019 به کاهش شدید صادرات ایالات متحده به چین منجر شده است. بر اساس برآوردهای رسمی، این ارقام در سال 2022 با واردات و صادرات در مجموع 690.6 میلیارد دلار رشد کمی داشت. با این حال تنش‌ها همچنان بر روابط دو کشور حاکم است. پیش از آغاز جنگ تجاری دو کشور، صادرات محصولات صنعتی 44 درصد کل صادرات ایالات متحده به چین را از آن خود کرده بود. تا سال 2022 این میزان به 41 درصد کاهش یافت. در این دسته محصولاتی چون نیمه‌هادی‌ها، تجهیزات موتورها و قطعات هواپیماها و قطعات خودرو قرار دارند. با این حال تحلیلگران بر این باورند که حتی اگر چین به روند خصمانه روابط خود با غرب پایان هم ندهد، تا ابد نمی‌تواند این روند را ادامه دهد. این امر در سخنرانی نخست‌وزیر چین در این اجلاس مشهود بود. او گفت «ما باید ذهنیت جنگ سرد را کنار بگذاریم. ما باید فضای بیشتری را باز کنیم و آن را بهتر کنیم.» اینکه غرب این سخنان را باور خواهد کرد یا نه، زمان‌بر است اما مدیران چند شرکتی که در این کنفرانس شرکت داشتند گفته‌اند که از سوی مقامات اطلاعاتی آمریکایی با آنها تماس گرفته شده و دلیل حضور آنها را جویا شده‌اند. برخی از اقتصاددانان همچنین پیش‌بینی کردند که بازگشایی سریع چین می‌تواند با تقویت تقاضا برای کالاها، تورم سریع را دوباره شعله‌ور کند.

یکی از حوزه‌های تنش تجاری بین چین و آمریکا در زمینه نیمه‌هادی‌هاست. بر اساس گزارشی که بانک جی‌پی‌مورگان منتشر کرده است صادرات نیمه‌هادی‌ها در قلب روابط تجاری دو کشور قرار داشت. در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، دولت آمریکا تعرفه 25 درصدی بر واردات نیمه‌ها و سایر کالاهای مشابه از چین وضع کرد. کارشناسان همان زمان از افزایش 3.1 درصدی قیمت این محصولات خبر دادند. طبق گزارش انجمن صنعت نیمه‌هادی، حدود 75 درصد از ظرفیت تولید نیمه‌هادی‌ها در چین و آسیای شرقی متمرکز شده است، در حالی که در زمینه تولید نیمه‌هادی‌های پیشرفته 100 درصد ظرفیت در تایوان (92 درصد) و کره جنوبی (8 درصد) قرار دارد. جی‌پی مورگان استدلال می‌کند که با توجه به ساخت پیشرفته‌ترین نیمه‌هادی‌های جهان در تایوان، سلطه فناوری این کشور ریشه‌ای عمیق دارد و هرگونه اختلال در مواد مصرفی می‌تواند زنجیره تامین نیمه‌هادی‌ها را به زانو درآورد. چین از بزرگترین تولید‌کنندگان مواد اولیه ساخت نیمه‌رساناها است.

اقتصاد چین

گزارش سازمان ملل متحد که در ماه مه منتشر شد، پیش‌بینی رشد اقتصادی چین را از 4.8 درصد ابتدای سال به 5.3 درصد افزایش داد. از سویی بر اساس گزارش بانک جهانی، انتظار می‌رود اقتصاد چین در سال 2023 به میزان 5.6 درصد رشد کند که نسبت به پیش بینی ژانویه 1.3 درصد افزایش داشته است. در پنج ماه اول سال جاری، ارزش کل واردات و صادرات چین 16.77 تریلیون یوان (حدود 2.32 تریلیون دلار) بود که نسبت به مدت مشابه سال قبل 4.7 درصد افزایش داشت. بر اساس اعلام اداره کل گمرک چین، صادرات 9.62 تریلیون یوان، 8.1 درصد افزایش و واردات 7.15 تریلیون یوان، 0.5 درصد افزایش داشته است. انتظار می‌رود اقتصاد چین در سه ماهه دوم نرخ رشد سریع‌تری نسبت به سه ماهه اول داشته باشد. طی سه سال گذشته، چین به طور مداوم رشد متوسط 4.5 درصدی را حفظ کرده است که 2.5 واحد درصد بالاتر از میانگین جهانی است. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، پیش‌بینی می‌شود که چین بیش از یک سوم رشد جهانی از آن خود کرده و در سال 2023 این رشد را به 34.9 درصد برساند.

توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر

بخش صنعتی چین بیش از نیمی از ظرفیت تولید جهان را از نظر صنایع عمده فله‌ای به خود اختصاص داده است و انتظار می‌رود مصرف انرژی نهایی آن به سرعت رشد کند و از سایر کشورها پیشی بگیرد. در سال 2020، چین عامل انتشار 40 درصد از کربن صنعتی جهانی بود. در این میان، صنایع آهن و فولاد و آلومینیوم منابع اصلی انتشار کربن ناشی از مصرف برق در بخش صنعتی بودند. از سوی دیگر، رتبه بندی شاخص گذار انرژی چین (ETI) طی 10 سال گذشته روندی صعودی داشته است. سرمایه‌گذاری و تحقیق و توسعه در انرژی‌های تجدیدپذیر، آمادگی چین را برای گذار انرژی تا 43 درصد در دهه گذشته افزایش داده است. چین یک اکوسیستم قوی برای تولید انرژی‌های تجدیدپذیر ایجاد کرده و بسیاری از صنایع در حال ظهور را پرورش داده است. محرک‌های اصلی این امر تنوع منبع تغذیه و افزایش کیفیت شبکه است. چین برای اینکه نشان دهد در اهداف خود چقدر ثابت‌قدم است در اجلاس داووس سعی کرد تمامی برق مورد نیاز این رویداد را از انرژی‌های پاک تامین کند. این اولین باری بود که مجمع تابستانی داووس به طور کامل از انرژی سبز استفاده کرد و در حدود 320 تن زغال سنگ استاندارد و 800 تن دی اکسید کربن صرفه جویی شد. از سویی چین به عنوان بزرگترین تولید کننده و مصرف کننده هیدروژن در جهان، تا سال 2022 توانست 36 پروژه هیدروژن تجدیدپذیر را با ظرفیت تولید حدود 37000 تن در سال ساخته و اجرا کند. علاوه بر این، بیش از 300 پروژه در سراسر کشور در حال انجام است که ظرفیت هیدروژن تجدیدپذیر آنها سالانه 3.5 میلیون تن برآورد شده است. به عنوان مثال، بازی‌های المپیک زمستانی 2022 پکن شاهد استقرار گسترده وسایل نقلیه با سوخت هیدروژن بود.

اکوسیستم نوآوری چین

چین که به عنوان قطب تولید جهانی قرن بیستم شناخته می‌شود، با موفقیت در حال تبدیل شدن به قطب نوآوری آینده‌نگر است. گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از 300 استارت‌آپ یونیکورن، یعنی استارت‌آپ‌هایی با درآمد بیش از یک میلیارد دلار در چین به وجود آمده و پس از ایالات متحده، دومین میزان سرمایه اولیه را جذب کرده است. تحلیلگران بر این باورند که سیاست‌های قوی چین باعث کارایی در اقتصاد نوآوری می‌شود. آنها برجسته‌ترین عامل را در این زمینه، نوع مکانیزم حمایتی دولت از استارت‌آپ‌ها می‌دانند. این جنبه بر نیاز استارت‌آپ‌ها به نظارت مجدانه اولویت‌های تخصیص منابع دولت چین و استفاده از فرصت‌ها برای همسوسازی و گسترش کسب‌وکارهای خود تأکید می‌کند. دولت چین در مقایسه با سایر همتایان خود نقش محوری‌تری در حمایت از نوآوری ایفا می‌کند و کارآفرینان و استارت آپ‌ها را ملزم می‌کند تا بازار‌های جهانی را از طریق دریچه وسیع‌تری نظاره کنند. سرمایه‌های مخاطره‌آمیز در چین عمدتا از منابع مرتبط با دولت تامین می‌شود که باعث می‌شود برخی از این حوزه‌های نوآوری سریع‌تر از سایرین توسعه پیدا کنند. دولت چین از طریق سیاست‌ها، مقررات و برنامه‌های حمایتی نقش مهمی در شکل دادن به اکوسیستم استارت آپ ایفا می‌کند. طرح‌هایی مانند طرح ساخت چین ۲۰۲۵ و پارک‌های نوآوری مختلف، مشوق‌ها و منابعی را برای تقویت کارآفرینی در اختیار این استارت‌آپ‌ها قرار می‌دهد.

چین و عربستان سعودی

اگر نیاز است تا شواهدی از رشد سریع روابط اقتصادی بین چین و عربستان سعودی ارائه شود، تنها کافی‌است به دو رویدادی که در ماه‌‌های گذشته رخ دادند نگاه کنید. اولین رویداد، کنفرانس تجاری چین و عربستان در ریاض بود. بیش از سی توافق به ارزش حداقل 10 میلیارد دلار در این کنفرانس امضا شد. دومین رویداد اما رویداد مجمع جهانی اقتصاد، «داووس تابستانی»، بود. میزان اهمیتی که عربستان سعودی برای این رویداد قائل بود، با تعداد شخصیت‌های ارشد عرب حاضر در این رویداد مشخص بود. هیاتی متشکل از 24 مقام بلندپایه عربستان، از جمله وزیر اقتصاد و برنامه‌‌ریزی و وزیر ارتباطات و فناری اطلاعات این کشور در داووس تابستانی شرکت داشتند. هر دو کشور بر آن بودند تا بیشترین استفاده را از این رویداد برای تعمیق هر چه بیشتر روابط خود داشته باشند. چندین دهه بود که روابط اقتصادی بین این دو کشور بر صادرات نفت خام از عربستان به چین پایه‌ریزی شده بود. با این حال در سال‌های اخیر این روابط به سرعت متنوع شده که خود نشان دهنده تمایل هر دو طرف برای پیشبرد روابط اقتصادی فراتر از تمرکز سنتی بر منابع انرژی است.

برای چین، این رویکرد از روابطی صرفا مبادله‌ای به روابطی چند وجهی‌تر و درهم تنیده‌تر در آینده اقتصادی و سیاسی عربستان سعودی و سایر کشورهای منطقه تبدیل شده است. روابط اقتصادی بین پکن و ریاض از قبل قوی بود. عربستان سال‌ها بزرگترین صادرکننده نفت خام به چین بوده است. این کشور همچنین برای بیش از دو دهه بزرگترین شریک تجاری پکن در خاورمیانه بوده است. در مقایسه چین از سال 2013 تبدیل شده است به بزرگترین شریک تجاری عربستان. از سویی عربستان همیشه رتبه یک یا دوم تامین نفت چین را هم برعهده داشته است. این روابط به هنگام سفر شی جینگ پینگ، رئیس‌جمهور چین به عربستان بیش از همه نمود داشت. دو کشور طیف گسترده‌ای از تفاهمات و همکاری‌های آتی را در همه زمینه‌ها از جمله انرژی، خودرو، زنجیره تامین، ارتباطات، حمل‌ونقل، معدن و بخش مالی داشتند. تلاش برای گسترش ابتکار کمربند و جاده چین و نیز برنامه چشم‌انداز 2030 عربستان، محور مذاکرات بود برای هم‌پوشانی این دو هدف.

عربستان سعودی در اوایل ژوئن در نشست بریکس در آفریقای جنوبی شرکت کرد، ائتلافی متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که به دنبال ارائه یک جایگزین ژئوپلیتیکی برای غرب است. فایننشال تایمز در ماه مه گزارش داده بود که عربستان سعودی در حال مذاکره برای پیوستن به بانک توسعه جدید بریکس است. اگرچه روابط عربستان و چین عمدتا محور اقتصادی دارد اما روابط سیاسی نیز در حال تقویت است. در ماه مارس، چین میانجی قراردادی شد که به موجب آن عربستان و ایران توافق کردند روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند.

هوش مصنوعی

هوش مصنوعی هم از موضوعات مورد بحث در داووس تابستانی بود. پیشرفت‌های سریعی که در هوش مصنوعی ایجاد می‌شود موجی از هشدارها را نه تنها در مورد معنای آن برای دنیای کار، بلکه همچنین خطراتی که ممکن است اطلاعات نادرست در مقیاس بزرگ ایجاد کند، برانگیخته است. کارشناسان حاضر در این اجلاس می‌گویند جهان در معرض خطر هجوم ایمیل‌ها، پست‌ها و توییت‌های تولید شده توسط ربات‌ها قرار گرفته که اطلاعات نادرست را در مقیاس گسترده منتشر می‌کنند. آنها هشدار می‌دهند که نیاز به مکانیزم کنترلی برای جداسازی درست از نادرست وجود دارد. از دست رفتن مشاغل به دلیل گسترش نفوذ هوش مصنوعی هم از عمده نگرانی‌های مطرح شده در داووس تابستانی بود.

طرح یارانه سبز 369 میلیارد دلاری بایدن

کشورهای آمریکا و اتحادیه اروپا در حالی در داووس تابستانی حضور داشتند که در پس‌زمینه یک منازعه 369 میلیارد دلاری باهم اختلاف دارند: طرح یارانه سبز جو بایدن، معروف به قانون کاهش تورم (IRA). این طرح کمک‌های دولتی گسترده‌ای برای شرکت‌هایی که در فناوری‌های سبز سرمایه‌گذاری می‌کنند فراهم می‌آورد تا گذار از سوخت‌های فسیلی و توسعه تکنولوژی‌های خودروهای الکتریکی، باتری‌ها و فناوری‌های پنل‌های خورشیدی و توربین‌های بادی تسهیل شود.

جوزف سیکلا، وزیر صنعت و تجارت جمهوری چک، آن را با «دوپینگ در ورزش» یکی دانست و گفت که این امر شرکت‌ها را از اروپا به ایالات متحده می‌کشاند. اما فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین المللی انرژی، می‌گوید که «این طرح مهم‌ترین اقدام اقلیمی پس از توافقنامه پاریس 2015» است. برخی بر این باورند که این امر می‌تواند منجر به جنگ تجاری بین ایالات متحده و اتحادیه اروپا شود، شبیه به مناقشه چندین دهه بوئینگ و ایرباس بر سر یارانه‌ها. پاسخ اتحادیه اروپا، قانون صنعت خالص صفر است که سایت‌های تولید فناوری پاک را ساده‌تر و سریع‌تر گسترش می‌دهد. کریستین لاگارد، رئیس بانک مرکزی اروپا، ابراز امیدواری کرده رقابت یارانه‌ها «مسابقه‌ای به سمت پایین نباشد». اما احتمالا چین با سیاست‌های خود بتواند بهترین استفاده را از این اختلاف بین آمریکا و اروپا ببرد.