سجاد طاهری
در ماه گذشته شاهد شکل‌گیری صفوف طولانی در پمپ
بزنین‌های تهران بودیم، همین موضوع سبب شد، مخبر، معاون اول رئیس جمهور به صورت سر
زده روانه برخی از پمپ بنزین‌ها شود و نظاره‌گر شلوغی پمپ بنزین‌ها باشد. اما علت
بروز این صفوف طولانی چه بود؟ ابتدا باید به نکته اشاره کرد که علت اول شلوغی‌ها
نگرانی مردم از گرانی بنزین به علت مصاحبه چند تن از نماینده مجلس پیرامون افزایش
قیمت بنزین بود و همون موضوع سبب شد، مردم به پمپ بنزین‌ها روانه شوند و زمانی که
تقاضا افزایش پیدا کرد برخی نقاط تهران به سبب کمبود جایگاههای سوخت رسانی با
ازدحام بیش از حد مردم روبرو شد و صفوف طلانی شکل گرفت.
برای بررسی کامل در ادامه باید به دو سوال جواب
داد، اول آن که آیا بنزین به صورت مناسب در جایگاه‌ها موجود بود و سوال دوم این
است، آیا زیر ساخت مناسب برای تامین سوخت در کشور محیا است؟ پاسخ سوال اول این است
که کشور در حال حاضر با ناترازی بنزین روبرو است، به طوری که مصرف بسیار بیشتر از تولید
بنزین است. اگر به آمار زیر که توسط شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی منتشر
شده، توجه کنید، مصرف بنزین را تا یک روز قبل از شایعات گران شدن بنزین و شکل گیری
صفوف بنزین را نشان می‌دهد. چانچه طبق آن مصرف بنزین تا حدود 140 میلیون لیتر در
روز هم رسیده به عبارتی مصرف بنزین در کشور به صورت غیرقابل باوری بالا بوده به
طوری حتی می‌توان گفت دو تا سه برابر کشور آلمان با جمعیت تقریبا برابر با ایران
است.
جواد اوجی نیز روز پنجشنبه (۲۶ مردادماه) در یکی
از روزهای پرازدحام پمپ بنزین‌ها با اشاره به اینکه امسال تاکنون ۱۷ میلیارد لیتر
بنزین در کشور توزیع شده است، در ارتباط با افزایش مصرف بنزین گفت: پارسال میانگین
مصرف بنزین در کشور ۱۰۳ میلیون لیتر در روز بوده است اما با افزایش تردد در کشور
به میانگین روزانه ۱۱۹ تا ۱۲۰ میلیون لیتر رسیدیم. همچنین جلیل سالاری مدیر عامل شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی نیز با اشاره
به افزایش روزانه ۱۷ میلیون لیتری توزیع بنزین در سال ۱۴۰۲ در مقایسه با مدت مشابه پارسال گفت: این رقم از
افزایش ۱۳ درصدی مصرف حکایت دارد. لذا طبق گفته مسئولین مصرف بنزین کشور در آن
بازه زمانی به صورت میانگین به 120 میلیون لیتر در روز نیز رسید این در حالی بود
که میزان تولید بنزین در به صورت میانگین در روز برابر با 105 میلیون لیتر در روز است.
بنابراین، کشور با ناترازی 15 میلیون لیتری بنزین در روز دست و پنجه نرم می‌کرد.
ضعف زیر ساخت در تامین و توزیع بنزین
دومین موردی که باید به آن اشاره کرد، ضعف در
زیرساخت‌های تامین و توزیع بنزین است. به طوری که ازدحام در 15 نقطه از تهران
بیشتر نمود داشت و حتی این موضوع با واکنش شرکت ملی پخش فراورده‌های نفتی را به
همراه داشت چنانچه در اطلاعیه خود اعلام کردند: بدین وسیله به اطلاع عموم هموطنان
ساکن شهر تهران می‌رساند در پی بازدید سرزده امروز معاون اول محترم ریاست‌جمهوری
از سامانه دیسپچینگ شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، مقرر شد به‌منظور رفاه
حال شهروندان و کاهش بار ترافیکی هنگام دریافت سوخت، اعمال محدودیت به‌طور موقت
در ۱۵ جایگاه شهر تهران برداشته شود. لذا یکی از اصلی‌ترین دلایل نامناسب بودن
تعداد جایگاههای بنزین است.
چنانچه طبق گفته شیرانی رئیس مرکز کنترل ترافیک
پلیس راهور فراجا، جمعیت شهر تهران ۹ میلیون نفر بوده که علاوه بر این تعداد
روزانه ۳ میلیون نفر جمعیت شناور نیز از شهرهای دیگر به شهر تهران تردد دارند. در
شهر تهران به‌ازای هر ۲ نفر یک خودرو وجود دارد. بنابراین می‌توان گفت در کمترین حالت در تهران 4.5 میلیون خودرو موجود
است. طبق گزارش خبرگزاری ایسنا نیز تهران دارای 141 جایگاه سوخت است. به عبارتی
تقریبا برای هر 31 هزار دستگاه خودرو تنها یک جایگاه موجود است. بنابراین اگر ناترازی
در بنزین نیز موضوعیتی برای کشور نداشت، مجدد در ایام پیک مصرف، زیرساخت‌ها
پاسخگوی این حجم از تقاضا نبود.
افزایش تولید در حال حاضر امکان پذیر
نیست
جهت افزایش تولید باید پالایشگاه جدید احداث کرد،
جهت ساخت پالایشگاه نیز دو ابزار زمان و سرمایه نیز باید مدنظر قرار گیرد. از جمله
پالایشگاه‌هایی که در حال احداث است به این شرح است. پالایشگاه مهر خلیج فارس با
ظرفیت 120 هزار بشکه‌ای و سرمایه گذاری یک میلیارد دلاری اگر بنابر شنیده‌ها تا
پایان سال 1403 سال به اتمام برسد روزانه 7 میلیون لیتر بنزین را به شبکه اضافه می‌کند.
پالایش مروارد مکران نیز با ظرفیت 300 هزار بشکه در روز تا کنون پیشرفت 7 درصدی
داشته و در زمان اتمام 16.6 میلیون لیتر بنزین در روز را به شبکه تزریق می‌کند.
پتروپالایشگاه شهید سلیمانی نیز با ظرفیت 300 هزار بشکه در روز و سرمایه گذاری
9.77 میلیارد دلاری توانایی تولید 7 میلیون لیتر بنزین را در روز دارد طبق آخرین
گفته‌ها تا پنج سال دیگر به بهره‌برداری می‌رسد.
همانطور که در بالا بیان شد تنها سه پالایشگاه از
13 طرح پالایشگاه کشور مورد بررسی قرار گرفت لذا مجموعا ساخت پالایشگاه علاوه زمان
بر بودن، نیازمند به پرداخت هزینه بالا نیز می‌باشد که با توجه به شرایط حال کشور
تامین آن برای کشور میسر نیست.
استفاده ظرفیت CNG برای کاهش مصرف
یکی از سوخت‌های جایگزین بنزین، سی‌ان‌جی است. هم‌اکنون
زیرساخت مصرف روزانه 45 میلیون متر مکعب سی‌ان‌جی در کشور و جایگزینی با 45 میلیون
لیتر بنزین وجود دارد ولی فقط نیمی از آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. تصویر 3،
میزان مصرف سی‌ان‌جی در خودروها را در سال‌های مختلف نشان می‌دهد که حاکی از توسعه
این صنعت در دولت نهم و دهم است. علی محمودیان مدیر اجرایی اتحادیه سوخت‌های جایگزین
در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس با اشاره به ناترازی بنزین در کشور
عنوان می‌کند: هم‌اکنون کمتر از 50 درصد ظرفیت صنعت سی‌ان‌جی
کشور بلااستفاده باقی مانده و امکان افزایش سهم سی‌ان‌جی از 23 به حداقل 45 میلیون
متر مکعب در روز وجود دارد. اما با وجود ظرفیت توسعه سی‌ان‌جی حدود 10 میلیون لیتر
بنزین در روز معادل 150 میلیون دلار در ماه (در قالب‌های سوآپ و تهاتر) وارد کشور
می‌شود درحالیکه می‌توان با مبالغ کمتر، سوخت جایگزین سی‌ان‌جی را توسعه داد.
نژاد علی رئیس هیئت مدیره شرکت ملی پخش فرآورده‌های
نفتی نیز معتقد است: با توجه به برآورد ریالی، بین سال‌های ۸۳ و ۸۸ هرچه دولت برای
راه‌اندازی سی‌ان‌جی هزینه کرده بود، برگشت و موجب کاهش واردات شد، ضمن اینکه از
سال ۸۸ تاکنون درآمد به دست آوردیم که اگر این صنعت نبود، فاصله زیادی بین تولید و
مصرف داشتیم. هم اکنون مصرف روزانه سی‌ان‌جی ۲۳ تا ۲۴
میلیون مترمکعب است و این ظرفیت وجود دارد که ۳۵ تا ۴۰ میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی در
کشور توزیع شود.
استفاده از ظرفیت LPG
علاوه بر سی‌ان‌جی، این امکان وجود دارد که دولت
با اجرای سیاست‌های حمایتی اقدام به افزودن رسمی ال‌پی‌جی در سبد سوخت و جایگزینی
با بنزین کند. طبق آمار شرکت ملی گاز، سالانه بیش از 3 میلیون تن ال‌پی‌جی به دلیل
عدم امکان صادرات، در خطوط لوله سراسری هدر می‌رود. در صورت ورود این میزان ال‌پی‌جی
هدررفته به سبد سوخت می‌توان روزانه 13.5 میلیون لیتر در مصرف بنزین صرفه‌جویی و
حتی آن را با قیمت بالاتر صادر کرد. اسعدی کارشناس انرژی گفت: در گذشته بحث استفاده از گاز مایع فشرده
LPG به عنوان سوخت خودروها مطرح بود، اما به دلیل تولید کم این سوخت
نتوانستیم از LPG در سبد سوخت کشور استفاده کنیم. در حال حاضر با توسعه فازهای پارس
جنوبی و افزایش تولید LPG از این فازها امکان توسعه اتوگاز در کشور وجود دارد. بخشی از
LPG در داخل کشور مصرف می‌شود و حجم قابل توجهی نیز در خطوط لوله گاز
طبیعی می‌سوزد و هدر می‌رود، چون امکان صادرات آن وجود ندارد. این شیوه مدیریت LPG به نفع کشور نیست. وی در ادامه افزود: اگر ما بتوانیم LPG را به جای
سوزاندن در خطوط لوله وارد سبد سوخت کنیم، می‌توانیم بنزین معادل آزاد شده را صادر
کرده و بدین صورت درآمد دولت را در شرایط کسری بودجه افزایش دهیم. با یک برنامه‌ریزی
دقیق می‌توان ظرف 6 الی 12 ماه LPG را وارد چرخه حمل و نقل کرد و از مزایای اقتصادی و محیط زیستی آن
بهره برد.
محمد علی راد نیز در این رابطه گفت: مجلس شورای اسلامی در بند (ح) تبصره یک قانون
بودجه 1400 تصویب کرد که وزارتخانه‌های نفت و کشور موظفند امکان احداث جایگاه‌ها و
زیرساخت استفاده قانونمند از سوخت گاز مایع (LPG) در ناوگان حمل و نقل با اولویت ناوگان عمومی و حمل بار را به کمک بخش‌های خصوصی و عمومی، تا سقف
مجموع 2 میلیون تن در سال فراهم کنند. از
طرفی طبق ردیف 10 بخش مصارف جدول تبصره 14 قانون بودجه 1401، مبلغ 2 هزار میلیارد
تومان به شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی برای ایجاد جایگاههای عرضه گازمایع
و استانداردسازی خودروها تخصیص داده شده است ولی تاکنون هیچ اقدامی برای توسعه ال‌پی‌جی
صورت نگرفته است.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت، توجه به ظرفیت LPG و CNG می‌تواند سبب کاهش مصرف بنزین شود به طوری
که اگر توسعه زنجیره CNG
صورت نمی‌گرفت، امروز به جای مصرف 120 میلیون
لیتر بنزین در روز، میانگین مصرف بنزین بیش از 140 میلیون لیتر در روز در کشور
بود. با این حال استفاده از ظرفیت 13.5 میلیون لیتری LPG و 22 میلیون لیتری CNG فرصت مناسبی برای کاهش
مصرف بنزین و یا عدم واردات بنزین است. با احتساب 70 سنت به ازای هر لیتر بنزین
وارداتی، در صورت استفاده کامل از ظرفیت LPG و CNG ، بیش از 8 میلیارد دلار برای کشور عایدی می‌توان درنظر گرفت.