فناوری جذب و ذخیره‌سازی کربن که برای جداسازی دی‌اکسیدکربن از دیگر گازها استفاده می‌شود، بنا بر پیش‌بینی‌های منتشرشده در گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی می‌تواند افزون بر حرکت در مسیر مبارزه با تغییرات اقلیمی و امنیت انرژی، جلوه‌ای متفاوت به صنعت سوخت‌های فسیلی بدهد.
به گزارش شانا از مدیریت کل امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت، آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) هر سال، گزارش صدها صفحه‌ای تهیه می‌کند که آینده‌های احتمالی بخش انرژی با هزینه‌های چند تریلیون دلاری را نشان می‌دهد.
با توجه به توسعه عظیم انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر انرژی خورشیدی در سال‌های اخیر، سناریوهای این آژانس به منعکس‌کننده سرعت فزاینده تغییر نظام انرژی جهان تبدیل شده است. در این میان، فقط فناوری جذب و ذخیره‌سازی کربن (CCS) است که در حالی که پیشرفت چندانی ندارد، اما آژانس تقریباً همواره آن را در مسیر توسعه صعودی در نظر می‌گیرد.
تازه‌ترین نسخه گزارش «چشم‌انداز انرژی جهان» آژانس بین‌المللی انرژی، به این رویکرد ادامه داده است. طبق این گزارش پیش‌بینی می‌شود ظرفیت جهانی برای جذب دی‌اکسیدکربن منتشره از نیروگاه‌های برق و صنایع سنگین و ذخیره آن در اعماق زمین، به ۴۰۰ میلیون تن در سال ۲۰۳۰ برسد؛ مشروط به اینکه همه کارخانه‌های جذب و ذخیره‌سازی کربن اعلام‌شده ساخته شوند.
این چشم‌انداز بسیار خوش‌بینانه‌تر از پیش‌بینی ظرفیت ۳۵۰ میلیون‌تنی آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۲۰ برای سال ۲۰۳۰ است.
فاتح بیرول، مدیر اجرایی آژانس بین‌المللی انرژی در این باره عنوان کرده که روند تاریخی توسعه فناوری CCS بسیار ناامیدکننده بوده است. وی معتقد است اگر توسعه آن در امتداد روند پیش‌بینی‌شده در گزارش‌های آژانس بود، می‌توانست مسیر مبارزه ما با تغییرات اقلیمی و امنیت انرژی را تغییر دهد و جلوه‌ای متفاوت به صنعت سوخت‌های فسیلی بدهد.
فناوری جذب و ذخیره‌سازی کربن یک فناوری است که برای جداسازی دی‌اکسیدکربن از سایر گازها استفاده می‌شود و معمولاً انتشار گازهای گلخانه‌ای از دودکش‌ها را جمع‌آوری می‌کند. کربن به یک مکان ذخیره‌سازی، معمولاً یک میدان نفت و گاز تخلیه‌شده منتقل می‌شود، جایی که به‌طور دائم دفن می‌شود.
این فرآیند از دهه ۱۹۷۰ به‌طور تجاری بیشتر برای ازدیاد برداشت از مخازن نفت مورداستفاده قرار گرفته است. دی‌اکسیدکربن فشرده به‌عنوان روان‌کننده عالی برای بیرون راندن سخت‌ترین لایه‌های نفتی چاه‌های قدیمی عمل می‌کند.
در سال‌های اخیر، مدل‌سازان انرژی مانند آژانس بین‌المللی انرژی مقادیر فزاینده‌ای از به‌کارگیری CCS را به سناریوهای میان‌مدت خود اضافه کرده‌اند، زیرا پیشرفت کشورها و شرکت‌ها در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بسیار کند است. اگر جهان بخواهد به اهداف اقلیمی مندرج در موافقت‌نامه پاریس دست یابد، به CCS بیشتری نیاز خواهد داشت و این تأخیر باعث شد فناوری‌های جذب کربن نیز برای حذف مستقیم دی‌اکسیدکربن از هوا (DAC) به کار گرفته شوند تا بخشی از کاستی‌ها و آسیب‌های قبلی خنثی شود.
در نشست اقلیمی کاپ ۲۸ (COP28) که توسط امارات متحده عربی صادرکننده نفت میزبانی می‌شود، انتظار گسترده‌ای وجود دارد که صنعت نفت جهان تشویق شود تا استقرار این فناوری را تا سال ۲۰۳۰ دو برابر کند.
اما روند توسعه و استفاده از فناوری CCS با اتکای فزاینده امیدوارکننده پیش‌بینی‌کنندگان حوزه انرژی به‌عنوان ابزار اقلیمی کارآمد در تضاد است. تحقیقات جدید بلومبرگ گرین (BloombergGreen) نشان می‌دهد بزرگ‌ترین کارخانه جذب کربن جهان که در تگزاس آمریکا توسط شرکت نفت اکسیدنتال (Occidental) ساخته شده است، طی بیش از یک دهه فعالیت، هرگز با بیش از یک‌سوم ظرفیت خود کار نکرده است.
بر خلاف سرنوشت بسیاری از پروژه‌های شکست‌خورده فناوری CCS، این فناوری با موفقیت در کارخانه Century توسط شرکت اکسیدنتال راه‌اندازی شد، اما در عوض مشکل بزرگ ناشی از اقتصاد نامناسب پروژه بود به این معنا که عملیات و فعالیت کارخانه Century به‌طور جدایی‌ناپذیری با قیمت گاز طبیعی مرتبط است و زمانی که قیمت کالاها بالا رفت، شرکت اکسیدنتال استفاده چندانی از تأسیسات گران‌قیمت خود نداشت و سرانجام آن را فروخت.
پروژه Century یکی از شکست‌های به‌کارگیری فناوری CCS است که نتایج آن آشکار شده است. پس چرا در گزارش چشم‌انداز انرژی آژانس بین‌المللی انرژی همچنان روند توسعه و به‌کارگیری فناوری CCS صعودی است؟
بزرگ‌ترین تغییر از زمان انتشار گزارش سال ۲۰۲۱ آژانس، تصویب قانون کاهش تورم (IRA) در تابستان ۲۰۲۲ ایالات متحده است که بیشتر پروژه‌های CCS و بزرگ‌ترین شبکه خطوط لوله حمل کربن را مورد حمایت قرار داده است.
قانون مهم اقلیمی که توسط جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا حمایت می‌شود، میزان حمایت را تا ۸۵ دلار برای دفن هر تن دی‌اکسیدکربن افزایش می‌دهد و این حمایت، انگیزه کافی برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند.
آیا این قانون می‌تواند بازی را برای CCS تغییر دهد؟ امیلی گروبرت (Emily Grubert)، استاد سیاست‌های انرژی پایدار در دانشگاه نوتردام، در این زمینه بدبین است: در واقع هیچ قانونی وجود ندارد بگوید ما باید کربن‌زدایی کنیم. جذب کربن در یک نیروگاه یا کارخانه سیمان، یک هزینه خالص است. انگیزه نقدی ممکن است مردم را وادار کند به‌طور داوطلبانه جذب کربن را انجام دهند، اما این فناوری گران بوده و افزودن آن به امکانات موجود بسیار مخرب است.
فناوری جذب کربن با تولید صفحات خورشیدی یا نصب توربین‌های بادی که در آن شرکت‌ها هزاران یا میلیون‌ها واحد مشابه تولید می‌کنند، اشتراکات چندانی ندارد. کارخانه‌های CCS معمولاً بزرگ بوده و تقریباً منحصربه‌فرد هستند. در طول نیم‌قرن گذشته هزینه استقرار CCS به‌اندازه هزینه انرژي خورشیدی یا بادی کاهش نیافته است.
فناوری‌های جذب کربن همچنان گران‌قیمت هستند، به همین دلیل گروبرت و دیگر کارشناسان اقلیم در به‌کارگیری گسترده فناوری CCS محتاطانه نظر داده و ترجیح می‌دهند فقط آن را برای کربن‌زدایی در صنایعی که جایگزین دیگری ندارند، توصیه کنند.
فاتح بیرول، با وجود پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه برای توسعه فناوری CCS در پایان دهه جاری، اذعان می‌کند نگران استفاده نادرست از این فناوری است: من بسیار مراقب هستم که CCS به‌عنوان بهانه‌ای برای سرمایه‌گذاری در مقیاس بزرگ در سوخت‌های فسیلی استفاده نشود.
اما بعید است این نگرانی و رویکرد احتیاط‌آمیز برای عدم اتکای بیش از حد به فناوری جذب کربن، در اجلاس سالانه اقلیمی سازمان ملل که اواخر نوامبر آغاز می‌شود، مورد حمایت قرار گیرد. امارات متحده عربی، میزبان کاپ ۲۸، نشان داده که بیشترین حمایت ممکن را از توسعه فناوری CCS و به‌کارگیری آن در صنعت نفت و گاز خواهد کرد.