بازی جهانی نفت برهم خورد، مهره‌ها از نو چیده شدند!

گفتگو : پونه ترابی

تاریخ، ثبات روزگار طلای سیاه را به یاد ندارد، سرنوشت این ماده جادویی، از ابتدا تا کنون همواره زیر سایه سیاست و روابط بین کشورها دستخوش تغییر بوده و تحولات اخیر نیز مهر تاییدی بر این مدعی است. شاید بتوان گفت منشا تحولات بازار جهانی نفت، این بار روسیه یا به عبارت دقیق‌تر جنگ روسیه و اوکراین است. جنگی که کم‌تر کسی گمان می‌کرد حتی به یک سال بکشد اما جهان همچنان نظاره‌ گر این منازعه است. آنچه که باعث اهمیت این جنگ در بازار نفت می‌شود، نقش مهم روسیه در تامین نفت و گاز جهان و تحریم این کشور توسط اروپا است. می‌توان گفت این جنگ پازل روابط چند ساله در بازار جهانی نفت را برهم زد و مهره‌های بازی از نو چیده شدند. از سوی دیگر پافشاری عربستان بر ادامه روند کاهش تولید نفت، باعث شده است قیمت جهانی نفت برای کاهش پافشاری کند و به کم‌تر از 90 دلار نرسد. اما اتفاق جدید دیگری که پرونده آن دوباره و به تازگی باز شده و می‌تواند روی معاملات تاثیرگذار باشد، افزایش تولید و صادرات نفت ایران است؛ ارقامی که هرچند چندان شفاف نیستند اما نام نفت ایران را مجدد بر سر زبان‌ها انداخته‌اند. جزئیات این تحولات از نگاه ایمان ناصری، مدیر بخش خاورمیانه شرکت بین المللی FGE به تفصیل شرح داده شده است که در ادامه می‌خوانید:

اخیرا شاهد افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی بودیم؛ بر این اساس پیش‌بینی شما از قیمت نفت در آینده چیست؟ به نظر شما روند صعودی قیمت نفت ادامه‌دار خواهد بود یا بازار به تعادل می‌رسد؟

قیمت نفت به دو دلیل در بازه 90 تا 95 دلار در حرکت است؛ دلیل نخست اعلام عربستان برای تمدید مدت کاهش اختیاری سقف تولید خود تا پایان ماه دسامبر به میزان یک میلیون بشکه در روز است. دلیل دیگر این است که طبق آمار و ارقام، میزان تقاضای چین به نفت افزایش یافته است. ادامه این فضا می‌تواند قیمت‌ها را به بالای صد دلار برساند. البته قیمت‌‌های صد دلار به عنوان قیمت ثابت و پایدار نخواهد بود و آن چیزی که قیمت پایدار نفت را تعیین می‌کند، نهایتا میزان عرضه و تقاضا نه تاثیر اخبار مثبت و منفی بر خوانش بازیگران از وضعیت بازار است.

چه اتفاقی می‌تواند میزان عرضه را در بازارهای جهانی افزایش و در نتیجه قیمت را کاهش دهد؟

عاملی که می‌تواند قیمت نفت را به زیر 90 دلار برگرداند، میزان ظرفیت مازاد اوپک است، درحال حاضر با کاهش تولید نفت عربستان و کشورهایی که به طور اختیاری ظرفیت تولید خود را کاهش دادند، ظرفیت مازاد اوپک به 5.5 میلیون بشکه در روز رسیده است. درواقع کاهش تولید نفت از سوی عربستان از یک سو و استفاده از ظرفیت مازاد اوپک از سوی دیگر در بازار تعادل ایجاد کرده و باعث می‌شود قیمت نفت برنت به 85 تا 90 دلار بازگردد.

بر این اساس قیمت نفت در سال آینده چقدر خواهد بود؟

قیمت نفت در سال آینده بسته به حرکت اوپک و عربستان بین 85 تا 90 دلار خواهد بود.

به نظر شما دلیل و هدف عربستان برای کاهش تولید نفت چیست؟

عربستان نیز مانند سایر کشورهای تولیدکننده، تولید خود را با توجه به خوانشی که از بازار جهانی دارد کاهش یا افزایش می‌دهد. عربستان مستقل از پیش‌بینی اوپک، پیش‌بینی کرده است که بازار با یک میلیون بشکه در روز مازاد عرضه مواجه است. به طور کلی نگاه به برقراری تعادل در بازار نفت می‌تواند به نوع نگاه به حرکت میزان حجم انباشته شده در مخازن بستگی داشته باشد. یکی از توجیهات عربستان برای کاهش تولید این است که از یک طرف تولید در کشورهای غیراوپک پلاس بیشتر بوده واز طرف دیگر میزان مصرف در چین و سایر بازارهای عمده مصرفی، به اندازه‌ای که انتظار می‌رفت نبوده است. بنابراین بازار کشش این مقدار از عرضه را ندارد و برای برقراری تعادل باید میزان تولید را کاهش داد. در این راستا عربستان در ابتدا قرار بود تا دوماه میزان تولید خود را کاهش دهد، اما این کاهش تولید را در دو مرحله برای چهار ماه دیگر تمدید کرد و قرار شد کاهش تولید را شش ماه ادامه دهد. باید به این نکته توجه داشت که عربستان و روسیه در سال‌های اخیر نقش محوری و کلیدی در اوپک داشتند و درحالی که برخی عربستان را به این متهم می‌کنند که این کشور به دنبال قیمت‌های بالای نفت است، اصرار عربستان بر این بوده است که به دنبال قیمت‌های بالا نیست و با هدف برقراری تعادل در بازار حرکت می‌کند. عربستان بر این موضوع تاکید دارد که تعیین قیمت در دستان این کشور نیست.

در این میان، اخباری مبنی بر افزایش تولید و صادرات نفت توسط ایران به گوش می‌رسد؛ به نظر شما انتشار چنین اخباری روی آینده بازار نفت چه تاثیری دارد؟

به دلیل تحریم‌ها درمورد میزان تولید و صادرات نفت ایران آمار رسمی منتشر نشده است. تاثیر عدم قطعیت میزان نفتی که ایران وارد بازار می‌کند، حتی از قطعیت کاهش یک میلیون بشکه در روز عربستان بیشتر است. در حالی که تخمین ما از وضعیت ماه‌های اخیر صادرات نفت خام و فرآورده ایران حدود 2.5 میلیون بشکه در روز است، از طرف دیگر برخی ارزیابی‌ها بر این باورند که ایران در بهترین حالت می‌تواند 1.5 میلیون بشکه در روز صادر کند و تفاوت این دو رقم می‌تواند روی نگاه بازیگران به بازار تاثیرگذار باشد.

میزان تولید نفت ایران را چقدر ارزیابی می کنید؟

میزان تولید نفت ایران بین 3.2 یا 3.3 بشکه در روز است. درحال حاضر حساسیت نسبت به اعلام میزان تولید نفت ایران کم‌تر شده و این میزان تولید منطقی به نظر می‌رسد و در گزارش‌های ثانویه اوپک نیز به آن اشاره شده است. اما میزان صادرات نفت ایران در برقراری تعادل در بازار اهمیت پیدا می‌کند. طبق رصد کشتی‌ها و میزان مصرف داخل، به نظر می‌رسد میزان صادرات نفت خام ایران 1.5 میلیون بشکه در روز است. از سوی دیگر صادرات 100 تا 200 هزار بشکه میعانات گازی و حدود یک میلیون بشکه فرآورده‌های نفتی، میزان کل صادرات نفتی ایران را به روزی 2.5 تا 2.6 بشکه در روز می‌رساند. البته برخی از افراد نیز به شدت اغراق‌آمیز درمورد صادرات نفت ایران صحبت می‌کنند و میزان صادرات نفت خام را بیش از 2 میلیون بشکه در روز (که به معنای حجم کل صادرات بالغ بر 3.2 میلیون بشکه در روز است) تخمین می‌زنند.

با توجه به اینکه ایران از تعهدات کاهش تولید اوپک معاف بود، به نظر شما افزایش میزان تولید و صادرات نفت ایران، از سوی اعضای اوپک واکنشی در پی نخواهد داشت؟

ایران از تعهدات کاهش تولید اوپک تا زمانی که تحریم‌ها برقرار باشد، معاف است. مگر اینکه بین کشورهای عضو این اجماع حاصل شود که از آنجایی که میزان تولید و صادرات نفت ایران به سال‌های قبل از تحریم نزدیک شده است، باید تعهد کاهش تولید نیز توسط این کشور اجرا شود. اما موضوع مهم آن است که مبنایی برای میزان تولید و صادرات نفت ایران وجود ندارد و بعید است تعهد کاهش تولید برای ایران نیز اجرا شود.

به نظر شما چه دلیلی باعث شده است حساسیت‌های تحریمی درمورد تولید و صادرات نفت علیه ایران کاهش پیدا کند؟

باید گفت سخت‌گیری آمریکا کم‌تر شده است و وضعیت بحرانی بازارهای انرژی در یک سال اخیر پس از جنگ روسیه و اوکراین و تمایل آمریکا و اروپا در برگرداندن برخی از بشکه‌های تحریمی به بازار در ازای حزف برخی بشکه‌های روسی و کمک به کاهش قیمت هم می‌تواند به این موضوع کمک کرده باشد؛ ایران و آمریکا اخیرا در زمینه تبادل زندانی و طلب‌های ایران مذاکراتی داشتند و احتمالا در حاشیه این مذاکرات توافقاتی صورت گرفته است. حتی شاید صحبتی مبنی بر اینکه آمریکا فعلا تحریم جدید علیه ایران اعمال نخواهد کرد، صورت گرفته باشد. این موضوع می‌تواند برای خریداران جدید نفت ایران یک ضمانت باشد مبنی بر اینکه خریداران نفت ایران وارد لیست تحریم نخواهند شد. البته نباید از این موضوع چشم پوشی کرد که ایران به مشتریان خود تخفیف هم می‌دهد. بر بازار پوشیده نیست که چینی‌ها بعد از جنگ روسیه و اوکراین درخواست تخفیف بیشتری از ایران کردند و این تخفیف می‌تواند بازار نفت ایران را در آسیا گسترش دهد.

میزان تخفیفی که ایران به مشتریان خود می‌دهد چقدر است؟

گفته می‌شود ایران بیش از 10 دلار به ازای هر بشکه در مقصد به مشتریان نفت خود تخفیف می‌دهد. البته شنیده‌ها از میزان تخفیف در محل دریافت (چین) به خریداران، بسته به وضعیت بازار در سال گذشته بین 5-15 دلار متغیر بوده است.

با توجه به سرمایه‌گذاری کشورها در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، به نظر شما سوخت‌های فسیلی تا چه زمانی در دنیا مورد استفاده قرار خواهند گرفت؟

به طور کلی یک تفاوت بزرگ طی چند سال گذشته در رویکرد کشورهای اوپک و کشورهای تولیدکننده سوخت‌های فسیلی در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر را شاهد هستیم. باید گفت انرژی‌های تجدیدپذیر همیشه با مشکل اقتصاد پروژه روبه‌رو بودند و به دلیل اینکه هزینه تمام شده آن‌ها بالا است، برخی از این منابع از لحاظ قیمتی در جایگاه دوم یا سوم نسبت به سوخت‌های فسیلی قرار می‌گیرند. حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر با توجه به جنگ روسیه و اوکراین در اروپا شدت گرفته است، زیرا کشورهای اروپایی خود را زندانی گاز روسیه دیدند.

واکنش کشورهای عضو اوپک و کشورهای تولیدکننده نفت به حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر چه بوده است؟

کشورهای اوپک و کشورهای تولیدکننده نفت، طی چند سال اخیر تصمیم گرفتند به کمپین حرکت به سمت انرژی‌های تجدید پذیر بپیوندند. اما به جای اینکه اعلام کنند درحال حرکت به سمت این انرژی‌ها هستند، هدف خود را دوری از آلایندگی اعلام کرده‌اند. درواقع این کشورها کمپین تشویق به استفاده از تکنولوژی های پاک‌در مصرف سوخت‌های فسیلی را جایگزین کمپین حذف سوخت های فسیلی که هزینه بسیار هنگفتی را برای کشورهای در حال توسعه و کم درآمد به دنبال دارد کرده اند. در سال‌های اخیر عمان، امارات، قطر و عربستان بیشتر و بحرین، ایران و عراق کمتر به این سمت حرکت کرده‌اند.

عمر استفاده از انرژی‌های فسیلی در دنیا چقدر است و نفت و گاز تا چه سالی در دنیا خریدار دارند؟

تا دهه 2040 یعنی 15 تا 20 آینده نقش سرمایه‌گذاری‌ در بخش بالادستی و تولید  با کند و متوقف شدن رشد تقاضای نفت به مرور کمرنگ خواهد شد اما از دهه 40 به بعد با سرعت و شدت بیشتری از حجم تقاضای فعلی نفت کاسته می‌شود. تقاضای نفت در سال 2050 برابر با سال 2019 و حدود 100 میلیون بشکه در روز خواهد بود. به طور کلی حرکت دنیا به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر برای تولیدکنندگان منابع فسیلی در درازمدت یک تهدید است اما این تهدید در ابتدا دامن نفت‌های گران مانند کانادا، برزیل، مکزیک و... را خواهد گرفت. شاید تا صد سال دیگر تقاضا برای نفت های خاورمیانه من جمله ایران وجود داشته باشد، اما با کاهش میزان تقاضا قیمت واقعی نفت پایین‌تر از قیمت های امروز خواهد بود.

به سراغ نفت روسیه و تاثیرات جنگ این کشور با اوکراین روی بازارهای جهانی نفت برویم، به نظر شما جنگ مذکور چه تاثیراتی روی بازارهای جهانی داشت؟

روسیه یکی از تامین‌کننده‌ها و صادرکنندگان بزرگ نفت و گاز به دنیا محسوب می‌شود، به طوریکه میزان صادرات نفت خام، فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی روسیه در صدر جدول صادرکنندگان انرژی است. بازارهای هدف این کشور عمدتا اروپا و آمریکا بودند که با آغاز جنگ روسیه و ادامه‌دار شدن، تصمیم گرفتند روسیه را به خاطر این تهاجم تحریم و خرید نفت خام، فرآورده‌های نفتی و گاز را از روسیه محدود کنند. البته شروع بازی با ابزار انرژی را ابتدا روسیه با کاهش حجم گاز صادرات آغاز کرد اما ضربه دوم در این جنگ را طرفی از مناقشه انجام داد که خط لوله انتقال گاز از روسیه به اروپا را منفجر کرد و باعث شد حجم قابل توجهی از صادرات روسیه به اروپا از بین برود. هنوز هم مشخص نیست چه کسی این کار را انجام داد. برخی معتقد هستند خود روسیه این کار را انجام داد تا صادرات گاز به اروپا را به صورت غیرعامدانه قطع کند؛ اما برخی دیگر بر این باورند که آمریکا این کار را انجام داد، زیرا آمریکا یکی از برنده‌های بازی دعوای گازی روسیه و اروپا بود.

کاهش صادرات گاز از روسیه به اروپا چه تبعاتی در پی داشت؟

کاهش حجم گاز ارسالی روسیه به اروپا به همراه تحریم خرید فرآروده‌های نفتی و نفت خام از سوی آمریکا و اروپا از روسیه باعث شده است بازار انرژی به دلیل اهمیت این بازیگر از لحاظ سهم بازار، بازار دچار تلاطم شود و این تلاطم باعث شده است تجارت نفت خام، فراورده و گاز طبیعی (به صورت LNG) در دنیا دستخوش تغییرات اساسی و بعضا ماندگار شود. زیرا تقریبا اکثر احجام و مسیرهایی که تجارت در آن‌ها صورت می‌گرفت تغییر کرده طی یک سال گذشته و به دلیل این جابه‌جایی، قیمت انتقال روی آب بالا رفته است. از سوی دیگر روسیه تخفیف‌های بزرگی برای رقابت در بازارهای جدید با تامین کننده‌های قدیمی این بازارها ارائه می‌کند و جای خود را در بازارهای اصلی نفت خام از جمله چین و هند باز کرده است. در این میان همیشه این ریسک وجود داشته است که اگر روسیه عامدانه صادرات را قطع کند، می‌تواند روی بازار تاثیر بگذارد و قیمت‌ها را حتی تا 200 دلار هم بالا ببرد، درواقع در چنین شرایطی سقفی برای قیمت وجود ندارد.

تحریم روسیه از سوی آمریکا و اروپا چقدر روی مبادلات انرژی دنیا تاثیرگذار بوده است؟

اگر تحریم‌هایی که روی روسیه اعمال شد مانند تحریم‌هایی بود که علیه ایران و ونزوئلا اعمل شده است، یعنی تحریم مالی برای خریداران، می‌توانست تاثیر زیادی بگذارد. اما نوع تحریمی که علیه روسیه اعمال شد جور دیگری بود و اروپا و آمریکا مایل بودند نفت روسیه با قیمت پایین‌تری به بازار عرضه شود تا درآمد روسیه کاهش یابد. البته در آن سوی ماجرا نیز اروپا هم به دلیل اینکه نفت را از سایر تامین‌کننده‌ها گران‌تر می‌خرد، به نوعی جریمه پرداخت می‌کند.

چین و هند در کجای این ماجرا قرار دارند؟

چین و هند تقریبا خریدار همه آنچه هستند که قبل از آغاز این ماجرا توسط اتحادیه اروپا و کشورهای آسیایی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی خریداری می‌شد. یعنی این دو کشور به تنهایی تمام آنچه که قبلا اروپا، کره و ژاپن می‌خریدند را می‌خرند. در این میان هند حدودا دو میلیون بشکه در روز خریداری می‌کند، درحالی که این میزان قبل از جنگ صفر بود. چین هم پیش از این خریدار نفت روسیه از طریق خط لوله و سواحل شرق روسیه بود اما اکنون حدود 300 تا 500 هزار بشکه در روز بیشتر از طریق دریا و غرب روسیه خریداری می‌کند. بنابراین چین و هند در روز2.5 میلیون بشکه از روسیه نفت خام می‌خرند.

فرآورده چطور؟

فراورده‌های روسیه به یک مقصد مشخص نمی‌رود. برای مثال عربستان بخشی از فرآورده‌های روسیه را با تخفیف از روسیه می‌خرد. همچنین بندر فجیره در امارات عربی متحده، ترکیه، برزیل و کشورهای واردکننده آمریکای لاتین و آفریقا هم خریدار بخشی از فرآورده‌های نفتی روسیه که قبلا به اروپا و آمریکای شمالی می‌رفتند، هستند.

با وجود این اتفاقات، گاز اروپا از کدام بازارها تامین می‌شود؟

گازی که اروپا از روسیه دریافت می‌کرد از طریق خط لوله و LNG بود که البته صادرات LNG از روسیه به اروپا همچنان ادامه دارد. اما افت شدیدی که در واردات گاز خط لوله از روسیه بعد از جنگ حاصل شده است از طریق افزایش میزان خرید LNG نه تنها از قطر بلکه تمام تامین کننده‌های LNG من جمله آمریکا جبران شده است. افزایش مصرف LNG توسط اروپا باعث شده است قیمت آن افزایش یابد و تقاضای سایر کشورها کم شود. از سوی دیگر کاهش تقاضای اروپا به گاز از طریق سیاست‌های جایگزینی با نفت یا کاهش مصرف و صرفه جویی و البته ورشکستگی یا خروج برخی از صنایع از اروپا رخ داده است. در این میان آفریقا هم در تامین گاز اروپا از طریق خط لوله نقش محدودی بازی می‌کند.