مهاجرت نخبگان پس از گرانی ارز، عقب ماندگی در توسعه میادین مشترک نفت و گاز به ویژه پارس‌جنوبی، رقابت با روسها در بازار جهانی گاز و مشارکت مقتدرانه در تصمیم سازی‌های اوپک، سقوط آزاد تولید گاز و نادیده گرفتن زنجیره ارزش در بالادست تا پایین دست صنعت نفت در کنار تحریم‌ها پنج چالش کلیدی وزیر آینده نفت است.
با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری، شمارش معکوس برای تشکیل کابینه دولت یازدهم آغاز شده است. بر این اساس یکی از کلیدی‌ترین کرسی‌های وزارت در کابینه دولت یازدهم قطعا نفت است به طوری که شخصی که سکان هدایت صنعت نفت به عنوان لوکوموتیو توسعه اقتصاد کشور در دولت آینده را بر عهده می گیرد، با توجه به وجود تحریم‌های بیرونی و درونی با مشکلات و چالش‌های متعددی باید در ابتدای کار دست و پنجه نرم کند.
مهاجرت مدیران و نخبگان از صنعت نفتدر دو سال گذشته با افزایش قیمت ارز به ویژه دلار و یورو بخشی از نخبگان و متخصصان خبره بخش بالادستی صنعت نفت برای کسب درآمد بیشتر جذب شرکت‌های بزرگ و بین‌المللی نفت و گاز جهان شده اند و بدون شک مهمترین چالش وزیر نفت دولت یازدهم حفظ و نگهداشت نیروی متخصص موجود و ایجاد ساز و کاری به منظور بازگشت نخبگان به صنعت نفت، گاز و پتروشیمی کشور است.
از سوی دیگر در طول هشت سال گذشته بیش از 500 مدیرعامل، مدیرکل و رئیس در بخش‌های مختلف صنعت نفت جابه جا شده‌اند که با توجه به شرایط موجود صنعت نفت به تجربه برخی از مدیران کاربلد به ویژه برای مقابله با تحریم‌های نفتی نیاز مبرمی دارد که در این بین حضور چهره‌ها ی سرشناس عملیاتی و برخی از دیپلمات‌های سابق نفتی ضروری به نظر می‌رسد.
عقب ماندگی در توسعه میادین مشترک نفت و گازبه گزارش مهر، به اعتقاد کارشناسان، توسعه و شتاب در برداشت نفت و گاز از میادین مشترک نفت و گاز از نان شب هم واجب تر است اما این پروژه ملی و اولویت دار در برنامه چهارم و به ویژه پنجم توسعه تاکنون چندان عملیاتی نشده است.
در شرایط فعلی توسعه و افزایش نفت و گاز در برخی از میادین مشترک کشور همچون پارس جنوبی، آزادگان جنوبی، لایه نفتی پارس جنوبی، اسفندیار، فروزان، سلمان و برخی از میادین کوچک مشترک با عراق با تاخیرهای چندین ساله روبرو هستند و این در حالی است که کشور عربی همسایه حداکثر برداشت نفت و گاز را در این میادین مرزی آغاز کرده است.
از سوی دیگر با وجود آنکه مقام معظم رهبری بارها نسبت به اجرای اقتصاد مقاومتی و مدیریت منابع مالی و اعتباری در حوزه های مختلف اقتصاد تاکید داشته اند اما شرکت ملی نفت ایران در شرایط فعلی بخش عمده ای از اعتبارات و منابع مالی خود را در توسعه میادین مستقل نفت و گاز تمرکز کرده و این در حالی است که یکی از دلایل تاخیر در توسعه میادین مشترک عدم تامین به موقع منابع مالی و اعتباری است.
رونق تجارت گاز و حضوری مقتدرانه در اوپکبرتیش پترولیوم در آخرین گزارش خود از ایران با در اختیار داشتن 33.6 تریلیون مترمکعب گاز به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان یاد کرده و حتی ایران موفق به ربودن گوی سبقت از روس ها شده است، با این وجود سهم ایران در بازار و تجارت جهانی گاز به 2 درصد هم نمی رسد.
در حال حاضر قراردادهایی با پاکستان و عراق امضا شده است اما به نظر می رسد که بازار گاز کشورهای حاشیه خلیج فارس، اروپا و شرق آسیا بازارهایی به مراتب پر رونق‌تری نسبت به عراق و پاکستان باشند.
از سوی دیگر با توقف ساخت اولین کارخانه ال.ان.جی، در شرایط فعلی تنها گزینه روی میز صادرات گاز ایران خط لوله بوده که باید با متنوع‌سازی مسیرهای صادرات گاز عملا قدرت چانه‌زنی ایران در بازارهای جهانی افزایش یابد.
علاوه بر این با توجه به محدودیت‌های جدید گازی کشورهایی همچون روسیه، آذربایجان و ترکمنستان به دلیل محصور بودن در خشکی و یا افت تولید گاز عملا با تغییر سیاست‌ها، ایران می تواند در مدت چند سال جایگاه مناسبی در بازار جهانی گاز برای خود دست و پا کند.
همزمان با افزایش حضور ایران در بازار جهانی گاز، ارتقای جایگاه نفتی ایران در اوپک هم یکی از ماموریت های وزیر آینده نفت خواهد بود. در حال حاضر ایران پس از کشورهایی همچون عربستان، عراق، امارات و حتی نیجریه از حیث تولید چهارمین یا پنجمین قطب تولید نفت اوپک است.
با این وجود فعالیت مجدد برخی از دیپلمات‌های نام آشنای نفتی ایران می تواند در دو فاز کوتاه و بلند مدت بار دیگر جایگاه نفتی ایران را در اوپک ارتقا دهد، ضمن آنکه با توجه به معرفی "غلامحسین نوذری" به عنوان نامزد خوشنام و پیشنهادی ایران برای دبیرکلی اوپک، با افزایش قدرت چانه زنی می توان رویای حدود 50 ساله ایران در اوپک تحقق یابد.
زنگ خطر سقوط آزاد تولید گازتحریم نفت ایران توسط اتحادیه اروپا بهترین فرصت به منظور افزایش تولید گاز کشور بود به طوری‌که با کاهش تکلیفی تولید نفت بسیاری از دکل های حفاری می توانستند بر روی مخازن و میادین مستقل و مشترک گازی مستقر شوند و با تعمیر و حفر چاه های جدید عملا ظرفیت تولید گاز کشور افزایش یابد.
با این وجود تولید گاز طبیعی ایران از ابتدای برنامه پنجم توسعه نه تنها افزایش نیافته است که در حوزه مناطق مرکزی با کاهش و در حوزه پارس جنوبی هم به دلیل عدم راه اندازی فازهای جدید با تثبیت تولید روبرو بوده است.
کاهش تولید گاز در بخش بالادستی، این روزها مشکلات متعددی را برای نیروگاه ها و مجتمع های پتروشیمی به همراه داشته است به طوری که از یک سو مصرف گازوئیل در نیروگاه ها رشدی افسارگسیخته 140 درصدی را تجربه می کند و در توسعه صنعت پتروشیمی هم کمبود گاز و خوراک های گازی به پاشنل آشیل تبدیل شده است.
از این رو به دلیل کاهش تولید گاز از یک سو حجم ذخایر گازوئیل و نفت کوره کشور به شدت کاهش یافته و از سوی دیگر پالایشگاه های نفت برای جبران کسری تولید گاز مجبورند با فشار بالای عملیاتی فعالیت کنند.
این در حالی است که در صنعت پتروشیمی هم علا به دلیل کمبود گاز امکان تامین خوراک واحدهای الفینی در فاز اول و سپس واحدهای پلی اتیلنی، اوره و آمونیاک و متانول های جدید در فاز دوم وجود ندارد.
در این بین باید از تاخیرهای موجود در ساخت و توسعه پارس جنوبی به عنوان یک مشکل اساسی نام برد و از این رو رئیس جمهور و وزیر آینده نفت باید نگاه ویزه ای به منظور شتاب در طرح توسعه این میدان عظیم مشترک گازی با قطر داشته باشند.
تحریم نفت و حفظ بازارها بر اساس آخرین گزارش اوپک تولید نفت ایران به دو میلیون و 640 هزار بشکه در روز و ظرفیت صادرات به زیر یک میلیون بشکه در روز کاهش یافته است و از این رو از تحریم نفت باید به عنوان پنجمین چالش پیش روی وزیر نفت در دولت یازدهم نام برد.
در شرایط فعلی درب بسیاری از بازارهای سنتی نفت ایران همچون آفریقای جنوبی، سریلانکا، تایوان و مالزی به طور کامل و برخی دیگر از بازارها همچون هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه به طور نصفه و نیمه بر روی نفت صادراتی ایران بسته شده است.
همزمان با این مشکلات، مدیریت امور بین‌الملل وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران هم تاکنون موفق به خلق دستاوردهای قابل توجه‌ای با توجه به شرایط تحریمی موجود نشده اند، در این بین حضور دیپلمات های با سابقه و آشنا با شرایط بازار جهانی نفت می تواند در کوتاه مدت گره گشای بسیاری از مشکلات ریز و درشت صادرات نفت ایران و به ویژه شناسایی بازارهای جدید و احیای بازارهای سنتی باشد.