توسعه خدمات فنی مهندسی کاتالیست های فرایندی, اولویت مهم در صنایع نفتی و پتروشیمی!

 اردیبهشت سال جاری و در حاشیه بیست و هفتمین نمایشگاه نفت مجالی به دست داد که با امیرحسین علوی فر مدیرعامل آرتین آزمامهر گفتگو داشته باشیم. در این گفتگوی کوتاه علوی فر عنوان داشت: از سال ۱۳۹۸ با کسب مجوز، در منطقه اقتصادی بوشهر، واحد تولیدی با مشارکت روسیه احداث کردیم و یکی از کاتالیست های مرکاپتان زدایی را بومی سازی کردیم. همچنین آزمایشگاه های مراکز نفتی و پتروشیمی را نیز تجهیز می کنیم. همین موضوع دستمایه ای شد که در فرصتی بتوانیم با این کارشناس حوزه نفت و گاز گفتگوی مفصلی داشته باشیم. وی دارای تحصیلات فوق لیسانس مهندسی صنایع، تحلیل سیستم‌ها و ارزیابی ریسک‌های عملیاتی و مالی، همچنین دکترای اقتصاد نفت و گاز با زیرگرایش زیرساخت‌های نفت و گازی و ارزیابی ریسک‌ها از روسیه می‌باشد و شرکت آرتین آزمامهر از سال ۹۶ تاسیس یافته و در شهرهای اوفای روسیه، دبی، تهران و پارک فناوری بوشهر دفتر دارد.در ماه گذشته فرصت مصاحبه طولانی تری دست داد که در ادامه می آید :

جنگ روسیه و اوکراین شرایطی را از لحاظ موازنه قیمت فرآورده‌های نفتی ایجاد کرد و بازار فرآورده‌ها را نیز در ایران تحت تاثیر قرار داد، با توجه به آشنایی شما با اقتصاد روسیه چه سرمایه‌گذاری‌ها یا واسطه‌گری حوزه نفتی یا سوآپ می توانستید ایجاد کنید؟

شاید میتوانستیم، ولی فضای نفتی و تجارت فراورده های نفتی هم برای شرکت ما و شرکای روسی ما ناشناخته بوده و در آن مزیت نسبی و رقابتی چندانی نداشتیم و هم به طور کلی این تجارت در روسیه در چنبره الیگارشی ها و شرکت های بزرگ نفتی است. در عوض یک کار دیگر انجام دادیم، و آن سیاست گذاری در ورود به زنجیره ارزش تولید فراورده های نفتی و ایجاد فعالیت بازرگانی- تولیدی در این حوزه بوده است، به بیان دیگر به جای تجارت فراورده های نفتی، سرمایه گذاری در زنجیره ارزش افزوده آن مانند مکمل های سوخت، اکتان افزاها، آنتی اکسیدان ها، رنگ بنزین، بهبود دهنده های CFPP برای گازوئیل و یا کالاهای سرمایه ای همچون تجهیزات آزمایشگاهی در این زنجیره بوده است. حوزه نفت و گاز در روسیه این مزیت را نسبت به کشور ما دارد که بخش عمده ای ازکالاهای مصرفی، واسطه ای و سرمایه ای در این کشور توسعه یافته اند که حاصل سرمایه گذاری بلند مدت درامدهای نفتی در توسعه تکنولوژی های نفتی بومی بوده است، و می توان گفت از لحاظ تکنولوژیکی در این حوزه تنه به فناوری های غربی می زنند، پس ما هم از ابتدا زمین بازی خود را در انتقال تکنولوژی این زنجیره تعریف کردیم تا کسب و کار ما مکمل کسب و کار پالایشگاههای بزرگ و کوچک کشور باشد. در واقع مزیت رقابتی ما در این است که محصول هیدروکربنی که تولید می‌ شود، بتوانیم در بحث فرایند آن کمک کنیم تا ارزش افزوده آن کالا بالاتر رود. به طور مثال هم اکنون ما کاتالیست‌های مرکاپتان زدایی که به واحدهای هیدروکربنی می‌دهیم در هر تن نزدیک به ۵۰ دلار می‌توانند محصولاتشان را گران‌تر بفروشند و هزینه های تولید را نیز کاهش می دهد. ما به آنها کاتالیست، و دانش چگونگی بکارگیری آن در فرایندها را ارائه می کنیم. بعلاوه خدمات دیگری همچون رنگبری از فراورده های نفتی، بالابردن عدد اکتان، افزودنی های دیگر سوخت نظیر آنتی اکسیدانتها، آنتی فوم، رنگ بنزین و ... که همگی مستلزم بکارگیری فرایندهای مهندسی است که در نهایت سبب افزایش کیفیت سوخت و نیز ارزش افزوده کالا در ارائه به بازار مصرف می شود در زمره خدمات شرکت ما قرار داد.

خوشبختان این توسعه در راستای اعتماد به نیروی جوان و نخبه کشور محقق شده و دپارتمان مهندسی فرایند که مسئولیت ارائه خدمات فنی مهندسی کاتالیست های فرایندی را بر عهده دارد برای نخستین بار در ایران ایجاد شده است. خدمات فنی مهندسی کاتالیست فرایندی به مجموعه ای از خدمات مرتبط با تحلیل، بهینه سازی و مانیتورینگ و کنترل و بهبود بهره برداری از کاتالیست ها و نهایتا بازیابی و تعویض کاتالیست ها در فرایندهای پالایشی و پتروشیمی، گفته می شود. در جهان شرکت های مطرح کاتالیست ساز نظیر Axens فرانسه یا UOP ایالات متحده سالهاست به ارائه این خدمات در خصوص محصولات کاتالیستی خود می پردازند.

شاید یکی از دلایل بی‌اعتنایی شرکت‌ها به خدمات فنی مهندسی بیشتر رویکرد خام فروشی بوده است؟
بله دقیقاً همینطور است، خدمات فنی مهندسی یعنی بهینه کردن و تحلیل اینکه به ازای یک واحد هزینه‌ای که می‌کنید، چند واحد سود به شرکت شما روانه می شود. وقتی شما به وفور خامفروشی می‌کنید کمتر دقت و تمرکز خود را برای بهبود کیفیت فراورده ها معطوف می کنید و این مباحث زمانی شکل جدی به خود میگیرد که بازار مصرف رقابتی تر شود و ملاحظاتی نظیر ملاحظات زیست محیطی نیز در تصمیم گیری مصرف کنندگان دخیل شود.
به عبارت دیگر تحلیل و خدمات فنی مهندسی وقتی موضوعیت پیدا می‌کند که اقتصاد موضوعیت پیدا کند، و وقتی اقتصاد موضوعیت پیدا می کند که محدودیت‌های منابع موضوعیت پیدا می‌کند. اینکه درک درستی از این داشته باشیم که منابع مان بسیار محدود است و با این منابع محدود فراورده هایی با ارزش افزوده بالا تولید و توزیع کنیم این فرایند تکمیل نمی شود مگر آنکه به معنی واقعی خصوصی سازی اتفاق بیافتد.

با این وضعیت میزان استقبال واحدهای مینی ریفاینری و پتروشیمی‌ها از خدمات شما به چه صورت بوده است؟

کما بیش خوب است به خاطر اینکه با این محدودیت مواجه شده اند. زمانی بود کسانی که گازوئیل یا بنزین می‌فروختند هیچ توجهی به شرایط کیفی آن نمی‌شد و فراورده ها تنها با یک برش فیزیکی امکان عرضه داشت، اما در بازارهای رقابتی کنونی کیفیت مسئله اصلی است.

بهتر است بگویم از دو سمت این ضرورت باید فهمیده و تاکید شود، نخست از سمت واحدهای کوچک و متوسط خصوصی، اصل رقابت در بازار و ارائه محصول با کیفیت همواره یک مشوق اصلی است تا متضمن حضور بلند مدت این واحدها در بازارهای منطقه باشد. دوم از سمت دولت، باید این ضرورت درک شود که همچون بسیاری از کشورهای دنیا توجه به واحد های مینی ریفاینری می تواند باعث افزایش امنیت انرژی داخلی و نیز افزایش رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال شود. به عنوان مثال کشور روسیه که کشوری نفت خیز است علاوه بر پالایشگاههای بزرگ و شناخته شده خود حدودا 50 واحد مینی ریفاینری نیز در مناطق شرق دور خود دارد و در این مناطق که شرکت Gazprom Neft به عنوان پخش فراورده های نفتی امکان توزیع فراورده ها را (به جهت بعد مسافت و هزینه های بالای حمل و نقل) ندارد از محصولات این مینی ریفاینری ها استفاده می شود. در امریکا نیز در مجموع حدود 140 واحد مینی ریفاینری فعالیت می کنند و نقش بسیار مهمی در تامین سوخت و محصولات نفتی برای بازارهای محلی و مناطقی که دسترسی به ریفاینتری های بزرگ هزینه بر است ایفا می کند.

در این راستا دولت ایران هم باید با استفاده از سیاستهای حمایتی نظیر ارائه تسهیلات توسعه، تخفیفات مالیاتی، تعهد خرید محصولات برای بازار محلی، حذف برخی قوانین و محدودیتهای داخلی به توسعه این صنعت در ایران کمک کند. این واحدهای صنعتی نیز با سرمایه گذاری بخشی از سود خود در پیچیده تر کردن فرایندهای تولیدی باید متعهد به تولید محصولات با کیفیت تر و قابل رقابت با محصولات ریفاینری ها شوند.

یک چالش بزرگ در شرکت‌ها این است که علاقمندند همه امور را درون سازمانی ایجاد کرده و مدیریت کنند، خدمات مشاوره‌ای نیز از این قاعده مستثنا نبوده است؟

مفهوم تقسیم کار و متعاقبا تخصصی شدن کارها نخستین بار توسط آدام اسمیت حدود 250 سال قبل مطرح شد، و به طور خلاصه تقسیم کار نه تنها میان افراد داخل یک شرکت بلکه میان شرکت های در چارچوب یک صنعت و یا حتی کشورها در مقیاس اقتصاد جهانی، باعث ایجاد تمرکز و عمیق شدن نتایج حاصله می شود، با این مقدمه باید پذیرفت که خدمات فنی مهندسی نیز در حوزه فرایندهای مهندسی شیمی یک فعالیت تخصصی است و حتی در صورتیکه شرکت ها دارای واحدهای تحقیق و توسعه فرایند هم داشته باشند به جهت آنکه تمرکز اصلی بر تولید است لذا بی نیاز از این خدمات نیستند.

شرکت آرتین آزما با تعریف پروژه های تحقیقاتی مشترک با دانشگاه خلیج فارس بوشهر در این زمینه علاوه بر بهره مندی از نیروهای تحقیق و توسعه خود از ظرفیت علمی دانشگاه نیز بهره می برد و به مسائل دقیقتر و عمیقتر برای نیل به راهکارهای صنعتی نظر می کند.

در حال حاضر ۸۵ درصد اقتصاد نفتی ما در اختیار شرکت‌های خصولتی و دولتی است، در این حوزه چه چالش‌هایی داشتید؟

شرکت های دولتی و نیمه دولتی به جهت دستیابی به منابع مالی و واردات کامل خط تولید و تکنولوژی در برهه‌ای که کمتر مشکل تحریم های اقتصادی وجود داشت خیلی جلوتر از بخش خصوصی هستند. ولی در این بخش چالش اصلی مدیریت تغییر و کندی روندها است، به هر حال به هر دلیلی از جمله تحریم ها نیاز تغییر در منابعی همچون کالاهای مصرفی یا سرمایه ای و واسطه ای پیش می آید. متاسفانه شرکت های بزرگ دولتی در تحلیل ها و تغییر منابع به اندازه کافی چابک نیستند که همین امر می تواند به روند تولیدات آن شرکت ها آسیب وارد کند و هزینه تولیدات را بالا ببرد، لذا موضوعیت برونسپاری توسعه فرایندها و خدمات فنی مهندسی در این شرکت ها اهمیت دو چندان می یابد.

آیا حضور خدمات فنی مهندسی کاتالیستی در توسعه فرایندهای پتروپالایشگاهی موثر است؟

قطعاً موثر است، همانطور که پیش از این عرض کردم خدمات فنی مهندسی کاتالیست به مجموعه ای از خدمات مرتبط با تحلیل، بهینه سازی و مانیتورینگ و کنترل کاتالیست ها اطلاق می شود. کاتالیست های فرایندی بعضا به علت وجود فلزات ارزشمند در ساختار خود و نیز تکنولوژی های پیچیده در تولید، هزینه های هنگفتی را به شرکتهای مصرف کننده تحمیل می کند لذا برای اطمینان از اینکه توانسته اند در طول عمر مفید خود به اندازه کافی سبب ایجاد ارزش افزوده در فرایند شوند نیاز به تحلیل های جداگانه و مانیتورینگ Real time دارند و این خدمات باید توسط مجموعه ای ارائه شود که علاوه بر تسلط بر فرایندهای پالایشی، بر چگونگی عملکرد کاتالیست ها نیز در شرایط عملیاتی متفاوت تسلط کافی را داشته باشد.

در ابتدای گفتگو عنوان کردید که با ناترازی بنزین مواجه خواهیم شد، آیا راه حلی برای موضوع دارید؟

پیشنهاد من این است که از ظرفیت بخش خصوصی استفاده شود،  چراکه  چابک‌تر بوده و چون امنیت شغلی دائمی و فرصت تکرار اشتباه ندارد، تصمیم‌های اقتصادی برایش خیلی پررنگ‌تر است. برای جبران ناترازی باید واحدهای مینی ریفاینری را تقویت نماییم، بخشی از این تقویت دانش است و بخش کمتر آن سرمایه. متاسفانه عنوان می‌شود که مینی ریفاینری‌ها فقط خام فروشی می‌کنند، اینکه خام فروشی بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری بلند مدت تبدیل شود، خیلی محتمل‌تر است تا خام فروشی دولت، ولی مسئله اصلی در این خصوص ناپایداری اقتصادی و تصمیمات خلق الساعه است. اینکه شاید واحدهای تولیدی از شرایط عملیاتی و میزان خوراک اختصاصی یکسال آینده خود هیچ اطمینانی ندارند امکان سرمایه گذاری های بلند مدت را برایشان بسیار ضعیف می کند.

برای جبران ناترازی، واردات را توصیه نمی‌کنید؟

واردات یک راهکار کوتاه مدت است، حتی وقتی شما یک کشور نفتی هستید و ظرفیت تولید شما یک زمانی تا شش میلیون بشکه بوده البته پیش از انقلاب هدف تا تولید 8 میلیون بشکه در روز بوده که 7 میلیون از نفت خام خشکی و یک میلیون از نفت فلات قاره و دریا این میزان البته پس از انقلاب با مطرح شدن موضوعاتی نظیر تولید صیانتی و تاثیر تحریم های بلند مدت به شکل چشم گیری کاهش پیدا کرد و الان نیمی از آن تولید را داریم و از این میزان نزدیک به کمتر از دو میلیون بشکه درکشور تبدیل به محصولات میانی و فرآورده نهایی می‌شود، واضح است که تصمیم اقتصادی این است که هر آنچه که از نفت خام تولید می شود، صادر نکرده و به واحدهای پالایشی داخلی برای ایجاد زنجیره ارزش اختصاص دهیم. تصمیم اقتصادی بلند مدت در این است که هر آنچه که خام فروشی می‌کنید در این مسیر بیاورید این کار نیاز به تصمیم گیری و اجرای سریع دارد.

 توسعه واحدهای شیرین‌سازی و آزمایشگاهی در شرکت‌های تولیدی راه حل بهینه‌ای هست و در دراز مدت چه نتایجی خواهد داشت؟

این اقدامات می تواند به ایجاد پیچیدگی بیشتر و تکمیل زنجیره ارزش در واحدهای صنعتی کوچکتر کمک شایان توجهی کند، اما مسئله اصلی اینست که اگر واحدها بصورت مستقل عمل کنند تا چه اندازه امکان هدر رفت هزینه ها وجود دارد؟ بسیار مشاهده می شود که تجهیزات گرانقیمت آزمایشگاهی به جهت آنکه تحلیل درستی در خرید آن ها وجود نداشته در واحدهای صنعتی بلااستفاده مانده اند، همینطور واحدهای فرایندی و استفاده از تکنولوژی های کاتالیستی، پرواضح است که این مسائل نیاز به تحلیل های گسترده Cost-benefit پیش از اجرا و توسط شرکت های متخصص دارد.

 در مورد واحدی که در بوشهر تاسیس کرده‌اید، لطفاً بیشتر توضیح دهید و چه خدماتی ارائه می‌دهد؟
ما در بوشهر با سرمایه گذاری بخش خصوصی ایران - روسیه اقدام به تولید مشترک محصولاتی می کنیم که به افزایش کیفیت محصولات واحدهای پالایشی می انجامد از آن جمله می توان به کاتالیست های مرکاپتان زدایی اشاره کرد، علاوه بر آن تیم مهندسی فرایند شرکت مستقر در پارک فناوری خلیج فارس بوشهر، خدمات فنی مهندسی استفاده از کاتالیست های فرایندی و یا طراحی آزمایشگاههای صنعتی را بر عهده می گیرند، به عنوان مثال اینکه در فرایند شما و با شرایط عملیاتی شما به طور اختصاصی برای بوزدایی و کاهش سولفور و نیز کاهش هزینه های مترتب چه میزان دز کاتالیستی در چه زمانی به فرایند تزریق شود توسط تیم ما تحلیل و بررسی می شود. این خدمات در سطح کاتالیست های سولفور زدایی، هیدروتریتینگ، ایزومریزاسیون، و نیز انواع جاذب ها و مولکولارسیوها، کربن اکتیو و افزودنی های سوخت نظیر اکتان افزا، ستان افزا، بهبود دهنده CFPP و نیز طراحی آزمایشگاهها مشاوره در انواع دستگاهها و تامین آن انجام می شود.

این خدمات چه کاستی‌هایی را می‌تواند در این حوزه پوشش دهد؟

به طور کلی این خدمات از دو مسیر به واحدهای صنعتی کمک می کند، نخست کاهش هزینه های تولیدی و دوم افزایش کیفیت محصولات. به طور اختصاصی ما برای افزایش درآمد واحدها حاصل از شیرین سازی با کاتالیست های این شرکت جداول امکان سنجی اقتصادی ارائه می کنیم که مشخص می شود با چه سرمایه گذاری اولیه ای چه میزان درآمد زایی واحدها افزایش یافته است، در خصوص تجهیزات آزمایشگاهی نیز هدف کاهش هزینه ها و ارائه محصولات با دوام تر است.

به بوی نامطبوع مرکاپتان اشاره داشتید، در گذشته به چه صورت با شیوه سنتی عمل می‌کردند؟
استفاده از فرایند مرکاپتان زدایی از میعانات گازی و یا مشتقات نفتی فرایند جدیدی نیست، تاریخچه این روش و به طور کلی روش مراکس Merox به سال 1954 در امریکا بر میگردد که توسط شرکت UOP توسعه پیدا کرد، اما عمدتا این فرایند در پالایشگاههای گازی در فرایند شیرین سازی گاز کنار فرایندهایی نظیر جذب گازهای اسیدی توسط آمین روی می داد، در سالهای اخیر و پس از قوت گرفتن تحریم های نفتی بر علیه ایران، بوی نا مطبوع مرکاپتان علاوه بر مشکلات زیست محیطی که ایجاد می کند نشان از منشاء این میعانات از ایران هم هست، لذا میعانات گازی شیرین سازی شده راحتر می توانند در بازارهای جهانی خرید و فروش شوند.

 آینده فعالیت واحدهای مینی ریفاینری‌ها را با توجه به ظهور انرژی‌های تجدید پذیر به چه شکل ارزیابی می‌کنید؟ آیا با توجه به طرح‌های توسعه‌ای شرکت شما نیم نگاهی نیز به این جریانات دارید

این مسئله که عنوان کردید مقوله بسیار مهمی است که شاید در آینده برای کشور ما حائز اهمیت شود. در دنیا با یک شیبی سوخت‌های فسیلی به سمت انرژی های تجدید پذیر شیفت پیدا می‌کنند که از آن تحت عنوان گذار انرژی یا Energy Transition یاد می شود. پیش بینی این است که آنقدر این هزینه کم شود که اساساً استفاده از انرژی‌های فسیلی را تحت الشعاع قرار دهد، از نظر من چنین امکانی در کوتاه مدت متصور نیست. هیچ کدام از تحلیلگران اقتصاد انرژی این تحلیل را ندارند که ما از انرژی‌های فسیلی حتی زغال سنگ در کوتاه مدت بی‌نیاز خواهیم شد، چراکه در اقتصاد انرژی مفاهیمی هست به نام Energy Density و Energy Cost به عبارت دیگر میزان انرژی آزاد شده در واحد حجم و نیز هزینه هر مگاژول انرژی تولید شده، به عنوان مثال شدت انرژی زغال سنگ حدود 24 الی 35 میلیون BTU  است در حالیکه هزینه آن حدود 2 تا 6 دلار بر مگاژول است این میزان البته در شرایط جغرافیایی و میزان تکنولوژی های در دسترس متفاوت است اما به طور مثال در کشور ما هنوز این پارامترها با اختلاف زیادی به نفع منابع هیدروکربنی است. پس بدیهی است اولویت برای کشور هایی که منابع هیدروکربنی غنی دارند اول اینست که از این منابع تولید ثروت شود و از ثروت حاصله برای توسعه تکنولوژی های روز به منظور بهبود انرژی های تجدید پذیر بهره گرفته شود.

با کشورهای همسایه اعم از عراق و پاکستان یا امارات چه تجارتی دارید؟

تاکنون در دو بازار عراق و پاکستان ورود کرده و صادراتی داشته ایم، در عراق مخصوصا در اقلیم کردستان  تعداد زیادی واحدهای صنعتی برای تولید بنزین و گازوئیل با کیفیت پایین وجود دارد از جمله چالش های این واحدها افزایش عدد اکتان، افزایش فلش پوینت، کاهش بوی نامطبوع و رنگبری از گازوئیل است. به این منطقه علاوه بر صادرات کاتالیست، خدمات فنی مهندسی و نیز تجهیزات آزمایشگاهی هم صادر کرده ایم.

 تولید کننده عمده کاتالیست‌ها در دنیا چه کشورهایی هستند؟

آمریکا رتبه اول و در ادامه کشورهای اروپایی مثل فرانسه و آلمان و به دنبال آنها روسیه و چین عمده‌ترین تولید کننده کاتالیست‌های دنیا هستند.