صنعت نفت ایران در ماه گذشته و پس از روسیه، بالاترین حجم صادرات نفتخام به چین را از آن خود کرد. نکته جالب آنکه در این میان، عربستان‌سعودی از قافله جا مانده‌است. به گفته کارشناسان، رشد صادرات نفتخام ایران بدون اعتنا به تحریم‌های نفتی آمریکا تا حد زیادی مرهون ذخایر معتنابه نفت روی آب این کشور است.
لازم به ذکر است، با استناد به آمار منتشرشده از سوی موسسه کپلر صادرات نفت ایران به چین در ماه گذشته میلادی به بیش از ۱.۸میلیون بشکه در روز رسیده‌است، در این زمینه فعالان بازار انرژی و خبرنگاران خارجی باور دارندکه ساختار تحریم‌ها علیه فروش نفت ایران، تا حد زیادی بیاثر شده‌است. صادرات نفت ایران همچنان روند صعودی خود را طی می‌کند. در همین رابطه، موسسه کپلر از ثبت رکورد تاریخی صادرات روزانه بیش از ۱.۸میلیون بشکهای نفتخام ایران به چین در ماه‌جاری میلادی خبر داد. همچنین آمار‌های ورتکس نشان می‌دهد، میزان صادرات نفت ایران به چین در اکتبر، به ۱.۴۵میلیون بشکه در روز رسیده که بیشترین واردات ماهانه چین تاکنون محسوب می‌شود.
ذخایر شناور نفتی ایران
پیش‌‌‌‌‌تر موسسه کپلر با انتشار گزارشی از صفر‌شدن ذخایر نفتی شناور روی آب ایران خبر داده بود، این درحالی است که در آغاز به‌کار دولت مستقر، حدود ۶۰میلیون بشکه نفت ایران روی آب‌‌‌‌‌ها شناور باقی‌مانده‌بود و خریداری نداشت. به نوشته فارس و طبق آمار موسسه کپلر، متوسط صادرات روزانه نفت ایران به چین در ۱۰ ماهه سال‌جاری میلادی، یک‌میلیون و ۲۳۵هزار بشکه بوده که ۸۴درصد بیشتر از دوره مشابه در سال‌گذشته است.
تحریم‌های بی‌‌‌‌‌نتیجه نفتی ایران
رکوردشکنی تاریخی صادرات نفت ایران با واکنش‌های مختلفی بین خبرنگاران و کارشناسان داخلی و خارجی همراه بوده‌است. یکی از کارشناسان موسسه کپلر در این رابطه نوشت: ایران در ماه اکتبر به لطف کاهش گسترده ذخایر نفتخام از انبارهای شناور، از عربستان‌سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌‌‌‌‌کننده نفت دریایی چین، پیشی‌گرفته‌است. روسیه با احتساب جریان انتقال نفت خود از طریق خطوط لوله در رتبه اول باقی‌مانده‌است. حجم صادرات نفت ایران به چین در شرایط کنونی و در نوع خود یک رکورد جدید به‌حساب می‌آید. وزارت امورخارجه آمریکا در واکنش اعلام کرد که دولت ایالات‌متحده، به‌صورت منظم در حال رایزنی با سایرکشورهاست که آنها را از انجام اقداماتی برخلاف تحریم‌های ایران منصرف کند. چندی پیش نیز در مجلس نمایندگان آمریکا، طرحی تصویب شد که بر اساس آن، فشار تحریم‌ها علیه صادرات نفت ایران افزایش یابد.
بلومبرگ در این‌باره نوشت؛ ایران نه‌تنها تولید خود را افزایش می‌دهد، بلکه ذخایر عظیم ذخیره‌سازی نفت شناور خود را نیز تخلیه کرده و کاملا فروخته‌است. در این میان، یا کاخ‌سفید اجازه صادرات نفت ایران را صادر کرده است یا نمی‌تواند جلوی صادرات نفت ایران را بگیرد. در هر صورت، رژیم تحریم‌ها فروریخته است. پیش از اعلام رسمی کپلر، مایک لالر نماینده جمهوری‌خواه ایالات‌متحده، طرحی را برای پاسخگو‌کردن چین در قبال خریداری نفت از ایران ارائه کرده‌است. این طرح در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان این کشور تصویب‌شده و اکنون در انتظار بررسی است. لالر اشاره کرد، همکاری ایران و چین به‌معنای نقض تحریم‌های آمریکاست. او گفت که چین یکی از بزرگ‌ترین خریداران نفت ایران است و این خریدها به ایران کمک می‌کند تا تحریم‌ها را دور بزند.
چند سالی است که ایالات‌متحده تعداد بسیاری از افراد و نهادهای مرتبط با بخش نفت ایران را تحریم کرده‌است؛ اما روند صادرات کنونی از کم‌‌‌‌‌اثر بودن تحریم‌ها حکایت دارد. بلومبرگ در گزارش جدید خود نوشت؛ دولت آمریکا فارغ از وضعیت تورم در این کشور، به دلیل شبکه‌‌‌‌‌سازی گسترده ایران، نمی‌تواند تحریم‌ها را موثر کند. در این شرایط، گویا آمریکا از تحریم‌های نفتی ایران عاجز مانده و تمرکز خود را روی اعمال فشار بر خریداران نفت ایران گذاشته است.
ماجرای تخفیف‌های نفتی ایران
همزمان با انتشار خبر افزایش صادرات نفت ایران به چین، برخی رسانه‌‌‌‌‌ها به نقل از رویترز مدعی شده‌اند که تخفیف بالای ایران منجر به‌فروش نفت این کشور شده‌است. رویترز با اعلام این ادعا به اطلاعات برخی معامله‌گران نفتی استناد کرده که البته نام آنها مشخص نیست. دو پالایشگاه بزرگ دولتی چین یعنی سینوپک و پتروچاینا، زمانی مشتریان اصلی نفت ایران بودند، ولی از اواخر سال۲۰۱۹، پس از اینکه دونالد ترامپ، رئیس‌‌‌‌‌جمهور وقت ایالات‌متحده، از برجام خارج شد و تحریم‌ها علیه صادرات نفت ایران را تشدید کرد، این دو شرکت خرید نفت ایران را متوقف کردند و در نتیجه صادرات نفت کشور کاهش پیدا کرد.
با روی‌کار آمدن پالایشگاه‌های مستقل کوچک‌مقیاس (مینی‌‌‌‌‌پالایشگاه‌ها)، نفت ایران دوباره مشتری پیدا کرد و روند صادرات رونق گرفت. به گفته معامله‌گران چینی، در حال‌حاضر بیش از۴۰پالایشگاه کوچک وجود دارد که خواهان نفت ایران هستند. یکی از دلایل آزادی عمل مینی‌‌‌‌‌پالایشگاه‌ها در رابطه با خرید نفت ایران این است که آنها در سیستم مالی جهانی مبتنی بر دلار قرار نداشته و نیازی به همکاری با شرکت‌های غربی در زمینه فناوری ندارند و بیشتر معاملاتشان به یوآن انجام می‌شود. در همین رابطه، یکی ازکارشناسان مسائل بین‌الملل در صفحه توییتر خود با اشاره به خبر رویترز نوشت: آمریکا در درک ظرایف مالی و حسابداری فروش نفت ایران به چین عقب است و این شامل مقدار و قیمت فروش هم می‌شود. یک روش تکراری که آمریکایی‌‌‌‌‌ها از سال۹۷ بارها استفاده کرده‌‌‌‌‌اند، انعکاس اطلاعات نادرست درباره قیمت و حجم فروش نفت در رسانه‌‌‌‌‌هایی مثل رویترز است.
واردات کالای اساسی با ارز ترجیحی
طبق آمار گمرک ایران، میزان واردات کالاهای اساسی در سال۱۴۰۱ معادل ۱۴.۰۱میلیارد دلار بود. از طرفی طبق گزارش خزانه، ۹۲درصد از منابع نفتی پیش‌بینی‌شده در بودجه۱۴۰۱ نیز محقق شد. در بودجه۱۴۰۱ صادرات روزانه ۱.۴میلیون بشکهای نفت با قیمت ۷۰دلار پیش‌بینی شده‌بود که پس از کسر سهم ۴۰درصدی صندوق توسعه‌ملی و سهم ۱۴.۵درصدی شرکت ملی نفت از درآمدهای نفتی، کل سهم دولت معادل ۱۴.۹۷میلیارد دلار می‌شد. این بدان معناست که تقریبا همه سهم دولت از درآمد نفتی، سهم واردات کالای اساسی با ارز ترجیحی شده‌است.
وابستگی واردات کالا به دلار
فارغ از اثرگذار بودن یا نبودن ارز ترجیحی بر قیمت نهایی کالاهای مصرفی در کشور، باید توجه داشت که در حال‌حاضر کانال‌ها و مبادی واردات کالاهای اساسی موردنیاز، کاملا وابسته به غرب است که با کوچک‌ترین مانع‌‌‌‌‌تراشی در انتقال پول و تسویه کالا، تاثیر مستقیمی بر اقتصاد کشور می‌گذارد.
در همین ارتباط، مدیر اندیشکده اقتصاد مقاومتی، با اشاره به کانالیزه بودن مبادی واردات کالای اساسی ایران از طریق آمریکا عنوان کرد: هم‌اکنون بیش از ۹۰درصد از واردات کالای اساسی موردنیاز کشور با ارزهای یورو و درهم انجام می‌شود. سهم دلار در واردات ایران کم شده‌است اما درهم و یورو سهم حداکثری دارند که این ارزها نیز وابسته به دلار هستند. ایران که بیش از ۱۰سال است تحت‌تحریم قرارگرفته، هنوز اقدام چندانی برای کاهش وابستگی به دلار و ارزهای وابسته به دلار را انجام نداده‌است. در نتیجه به‌نظر می‌رسد هرچند در دولت فعلی تحریم فروش نفت ایران تا حد زیادی بیاثر شده‌است اما همچنان از مبادی واردات کالاهای اساسی کشور دلارزدایی انجام نشده‌است و به همین دلیل افزایش درآمدهای نفتی صرف شده برای واردات کالاهای اساسی، محسوس نیست.