با توجه به فرارسیدن فصل بودجه‌نویسی، ترسیم دورنمای بهای نفت‌خام برای اقتصاد ایران اهمیت بسزایی داشته، لذا اشراف به سناریو‌های متفاوت نفتی و مدنظر قراردادن آنها در شرایط حاضر در اولویت قرار می‌گیرد. دولت پیش‌بینی کرده در طول سال‌آینده هر بشکه نفت را به قیمت ۷۰دلار صادر کند که با توجه به پیش‌بینی موسسات بین‌المللی، قیمتی واقعبینانهتر نسبت به سال‌های گذشته به‌نظر می‌رسد. باید دقت داشت که تبیین قیمت پایین نفت می‌تواند پیش‌بینی درآمدهای دولت را با خدشه همراه سازد که به‌معنای ریسک تامین مالی پروژه‌های عمرانی است، اما پیش‌بینی قیمت‌های بالاتر از واقعیت، ریسک بزرگ‌تری است که احتمال کسری‌بودجه و هزینه‌های تورمی مرتبط با آن را دربر دارد، اگرچه باید حجم تولید و صادرات نفت را نیز در این‌خصوص مدنظر قرار داد.
به‌رغم اینکه چشم‌انداز تقاضای نفت در بلندمدت افزایشی به‌نظر می‌رسد، سیر نزولی بهای این کالا در بازارهای جهانی همچنان ادامه دارد و وضعیت سردرگمی را به‌وجود آورده است. هر دو شاخص اصلی نفت‌خام یعنی وست‌تگزاس‌اینتر‌میدیت آمریکا و برنت در روز پنج‌شنبه ۷ستامبر به پایین‌ترین حد خود (۷۰ تا ۷۵ دلار) از اواخر ژوئن رسیدند. کارشناسان نفتی علت سیر نزولی بهای نفت را به‌رغم دورنمای صعودی تقاضا در چند سناریو ریشه‌یابی می‌کنند که در ذیل به رمزگشایی از اهم این موارد می‌پردازیم. اولین سناریوی محتمل، امکان خطای تحلیل داده‌ها در دبیرخانه اوپک می‌تواند باشد کما اینکه هیچ سازمانی از خطاهای محاسباتی در امان نبوده و اوپک هم از این مساله مستثنی نیست و قیمت‌های کنونی نفت (۷۰ دلار) گواه بر این موضوع است. به‌عبارت ساده‌تر، احتمالا کشورهای تولیدکننده نفت‌خام، در نرخ هدف تولید دچار خطا شده‌اند که این موضوع می‌تواند در آینده با ریسک افت قیمت همراه باشد.
سناریوی دوم، احتمال کاهش تولید جهانی نفت، فراتر از برآوردهای اعلام‌شده توسط سازمان‌های بین‌المللی است که اصلی‌ترین فاکتور آن تهدیدات ایالات‌متحده علیه ایران است که ظاهرا توسط اوپک جدی گرفته‌شده‌است. تولید و صادرات نفت ایران در ماه‌های اخیر به بالاترین حد خود از زمان تحریم‌های آمریکا رسیده و این مساله این کشور را برآن داشته تا با این افزایش چشمگیر مقابله کند. تحریم گسترده‌ای که پس از تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌‌‌‌‌جمهور سابق آمریکا مبنی‌بر خروج از توافق هسته‌‌‌‌‌ای (برجام) بر اقتصاد ایران اعمال شد، همچنان پابرجاست، اما فروش نفت ایران افزایش یافته‌است. بر اساس گزارش‌ها، درآمد صادرات هیدروکربن ایران در سال۲۰۲۲بالغ بر ۴۲میلیارد دلار بوده‌است که نسبت به ۲۵میلیارد دلار در سال۲۰۲۱ و ۱۹میلیارد دلار در سال۲۰۲۰ افزایش نشان می‌دهد. تولیدکنندگانی نظیر روسیه و عربستان افزایش فشار بر خریداران نفت ایران در ماه‌های آینده را نامحتمل نمی‌دانند که این موضوع نهایتا کاهش بیشتر عرضه و افزایش قیمت‌ها را به‌دنبال خواهد داشت.
خطر از دست‌دادن سهم بازار
اگر تهدیدات آمریکا علیه نفت ایران عملی شود، از دست‌دادن سهم بازار ایران دور از انتظار نخواهد بود و بازپس‌گیری این سهم کار بسیار سختی است، لذا در این برهه توجه بیشتر به قراردادهای بلندمدت با اعمال مکانیزم‌های تنبیهی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. در این بین نباید از فشار احتمالی آمریکا بر روی تولیدکنندگانی نظیر عربستان جهت افزایش تولید غافل شد، کمااینکه در سال‌های ریاست‌جمهوری ترامپ این مساله به‌وضوح مشخص بود ولی در دوران جو بایدن این موضع کمرنگ‌تر شده‌است.
متخصصان نفتی در سناریوی سوم این امر را محتمل می‌دانند که ائتلاف اوپک‌پلاس به این نتیجه رسیده باشدکه امکان افزایش تنش‌های ژئوپلیتیک بیشتر خواهد شد و تولیدکنندگان با کمترین هزینه می‌توانند منتظر رشد قیمت‌ها باشند و به‌این‌ترتیب سناریوی سوختگیری بازار نفت از جنگ را تجربه خواهیم کرد. برخی کارشناسان جنگ اوکراین را ادامه‌دار دانسته و احتمال گسترش آن را می‌دهند که در این‌صورت مکانیزم‌های تنبیهی بیشتری را باید برای نفت روسیه متصور شد. گسترش درگیری‌های لیبی و نیجریه و حتی ایران هم در نگاه بدبینانه از این مساله مستثنی نیست. این موارد به‌معنای ورود بازار به یک فاز‌غیر‌قابل پیش‌بینی است که اظهارنظر قاطع در این مورد نخواهیم داشت ولی تجربه نشان‌داده که نفت مستعد جهش به بالای 120 دلار است، کمااینکه در بحبوحه حمله روسیه به اوکراین، بازار چنین وضعیتی را هرچند در کوتاه‌مدت تجربه کرد.
سناریوی چهارم احتیاج کشورهای تولیدکننده نفت به تولید و فروش این کالای استراتژیک است و قطعا آنها نمی‌توانند و نمی‌خواهند به بازاری دلخوش کنند که آینده‌ای مبهم دارد. این سناریو قطعا افزایش بهای نفت را به‌دنبال خواهد داشت و با توجه به جریان فعلی در دنیا که هنوز تورم در سطح بالایی است و هزینه دولت‌ها به دلایل مختلف همچون داده‌های تورمی بالاست، این سناریو امکان بدتر‌شدن اوضاع اقتصادی را محتمل می‌داند. همان‌طور که قبلا اشاره شد، تحلیل‌ها باید مواضع ژئوپلیتیک را نیز مدنظر قرار دهند. در شرایط حاضر بخشی از هزینه تولید دولت‌ها به سمت تولید و خرید سلاح متمایل شده و حبس هزینه‌های کشورها، مخصوصا در کشورهای نفت‌خیز، تغییر خواهد کرد، آن‌هم در وضعیتی که به دلیل رشد تقاضا برای کالاهای نظامی، قیمت و در دسترس قرارگرفتن این کالاها سخت‌تر شده و هزینه بیشتری دارد. این شرایط به‌وضوح در مورد روسیه مشاهده می‌شود و البته ذات دنیا به‌معنای رشد این قبیل هزینه‌ها حتی برای کشورهای اروپای غربی و شرق آسیا است.
عقب‌نشینی از موضع نفت 100 دلاری
سناریوی پنجم به این موضوع دلالت دارد که بانک‌ها و موسسات مالی بین‌المللی از موضع خود نسبت به نفت 100دلاری عقب‌نشینی کرده و روند کاهشی قیمت‌ها را پذیرفته‌اند، لذا توجه به سیگنال‌ها اهمیت بیشتری پیدا کرده‌است. فراموش نکنیم که بهای بالای نفت در ماه‌های اخیر، قیمت سایر کالای اساسی را نیز افزایش داده و کشورها نگران کاهش تقاضا هستند و ریسک‌های بالقوه را دست‌کم نمی‌گیرند. وزارت انرژی ایالات‌متحده اعلام کرده به‌دنبال پر‌کردن ذخایر پس از کاهش رکورد در سال‌گذشته است. شرکت‌های نفتی قرار است 4میلیون بشکه نفت را تا فوریه به ذخایر بر‌‌‌‌‌گردانند. وزارت انرژی آمریکا گفته که قصد دارد تا 3میلیون بشکه نفت اضافی را تا فوریه برای ذخایر خریداری کند. دولت بایدن، در سال‌گذشته بزرگ‌ترین فروش را از SPR به میزان 180میلیون بشکه در تلاش برای مبارزه با افزایش قیمت‌ها که پس از تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه 2022 به اوج رسید،انجام داد.
از ابتدای سال2023، این وزارتخانه اعلام کرد که اکنون نزدیک به 9میلیون بشکه را با قیمت متوسط 75دلار در هر بشکه بازخرید کرده است که حدود 20دلار کمتر از میانگین قیمت 95دلاری برای فروش اضطراری سال‌گذشته است. استراتژی دولت آمریکا برای کمک به پر‌کردن ذخایر شامل بازخرید نفت هم می‌شود موثر واقع شده‌است. فروش 140میلیون بشکه‌ای SPR از اواخر سال2023 تا 2027 توسط کنگره لغو شد. جنیفر گرانهولم، وزیر امور‌خارجه، گفت: استراتژی دولت برای خرید نفت به پایین‌ترین قیمت برای پر‌کردن ذخایر SPR کارساز بوده‌است. جمهوری‌خواهان در سال‌های اخیر خواستار فروش از این ذخایر بودند، زیرا تولید داخلی نفت ایالات‌متحده به لطف فرکینگ و سایر تکنیک‌‌‌‌‌های حفاری افزایش یافته‌است.