آیا آمریکای لاتین تبدیل به خاورمیانه جدید نفتی می‌شود؟

اکونومیست ترجمه: فاطمه لطفی

در آب‌های آبی عمیق سواحل گویان، کشتی‌های غول پیکر در حال مکیدن نفت از مخازنی هستند که سه کیلومتر زیر سطح دریا قرار دارند. این تجهیزات یکی از کوچک‌ترین و فقیرترین کشورهای آمریکای جنوبی را متحول خواهد کرد. در سال 2015، غول نفتی آمریکایی اکسون موبیل اولین ذخایر نفت خام منطقه را کشف کرد که در حال حاضر حدود 11 میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت خام برابر با 0.6 درصد کل ذخایر نفت جهان است. تولید از این منطقه از سه سال پیش آغاز شد و اکنون در حال افزایش است. احتمالا تا سال 2028 تولید نفت به 1.2 میلیون بشکه در روز برسد، رقمی که گویان را به یکی از 20 تولیدکننده برتر نفت تبدیل می‌کند. این میزان تولید برای کشوری با 800000 نفر جمعیت یک ثروت خیره کننده است. از این پس قرار نیست سیاستمداران خارجی برای یافتن گویان روی نقشه تلاش کنند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، هم در 6 ژوئیه به این کشور سفر کرد. این ثروت بادآورده گویان تولید نفت آمریکای لاتین را احیا می‌کند. بر اساس گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی، تولید جهانی نفت از هم اکنون تا سال 2028 به میزان 5.8 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. حدود یک چهارم این میزان عرضه از آمریکای لاتین تامین خواهد شد و به یک دهه کاهش تولید در منطقه خاتمه خواهد داد. پیش‌بینی‌ها از رشد تولید آرژانتین، برزیل و گویان می‌گویند و از کاهش تولید در مناطق دیگر.

تقاضای جهانی برای نفت در دهه‌های آینده به نقطه اوج خود خواهد رسید، زیرا رشد جایگزین‌های انرژی فسیلی، یعنی انرژی‌های پاک‌تر، صعودی خواهد شد. در حالی که نفت همچنان در طول دوران گذار انرژی باز هم مورد نیاز خواهد بود، برای باقی ماندن در عرصه رقابت با انرژی‌های پاک، باید ارزان‌تر و با انتشار کم‌تر کربن تولید شود. برزیل و گویان احتمالا بیشتر از اکثر صادرکنندگان سود خواهند برد. در گویان، اکسون‌موبیل و شرکای آن برای عرضه نفت به بازار وقت تلف نمی‌کنند. مگان مک‌دونالد، سخنگوی این شرکت، می‌گوید: «هدف دولت- و همچنین ما- تسریع توسعه منابع در این کشور در سریع‌ترین زمان ممکن است». بخشی از آن نیز به حداکثر رساندن سود شرکت است در دوره‌ای که قیمت نفت بالا است.

در مقابل، گذار انرژی برای سایر نقاط آمریکای لاتین چیزی در حد مجازات خواهد بود. بسیاری از شرکت‌های نفتی دولتی ناکارآمد هستند و بشکه‌های نفت کثیف [با انتشار بالای کربن] تولید می‌کنند. کشورهایی چون اکوادور و ونزوئلا به طرز غم انگیزی آماده [این گذار انرژی] نیستند. رئیس جمهور مکزیک میلیاردها دلار را برای حمایت از شرکتِ دولتیِ بی‌کفایتِ نفت هدر می‌دهد. امتناع این کشورها از تعدیل می‌تواند عواقب اقتصادی بدی داشته باشد. جغرافیای جدید نفت در منطقه درس‌هایی برای جهان دارد.

در برزیل این رونق پیش‌رو به دهه‌ها قبل برمی‌گردد. در سال 2006، مهندسان پتروبراس، شرکت نفت دولتی برزیل، کشف بزرگی به ثبت رساندند. در نزدیکی سواحل ایالت سائوپائولو و زیر سه کیلومتر آب اقیانوس و پنج [کیلومتر] سنگ و نمک دیگر، یکی از بزرگترین میادین نفتی فراساحلی جهان قرار دارد. برای رئیس جمهور وقت، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، این کشف ثابت کرد که «خدا برزیلی است». این [مخازن موجود در لایه‌های] به اصطلاح پیش‌نمک (pre-salt fields) بی‌انتها به نظر می‌رسند. بیش از صد حلقه چاه حفر شده که از هر کدام نفت سیاه فوران کرده است. تولید این میادین از 41000 بشکه در روز در سال 2010 به 2.2 میلیون بشکه در روز در سال گذشته افزایش یافت.

خدا برزیلی است یا گویانی؟

میادینِ پیش‌نمک برزیل را از یک تولیدکننده حاشیه‌ای نفت به هشتمین کشور بزرگ [تولید کننده نفت] جهان تبدیل کرد. زمین شناسی این میادین همراه با سرمایه‌گذاری پتروبراس در جدیدترین فناوری‌های این حوزه، استخراج نفت [در برزیل] را کارآمد می‌کند. به گفته شراینر پارکر از شرکت مشاوره ریستاد انرژی، برزیل و گویان می‌توانند نفت را با قیمت سودآور 35 دلار در هر بشکه تولید کنند که کمتر از نیمی از قیمت امروز است. مقدار CO2 معادل منتشر شده در هر بشکه 10 کیلوگرم است، در حالی که میانگین جهانی آن 26 کیلوگرم است. پارکر معتقد است: «برزیل و گویان از بشکه‌های [نفتی] خیلی خوبی برخوردارند که بازار به دنبال آن است».

اکنون لولا دوباره به قدرت بازگشته قول خبرهای خوش دیگری هم داده است. پتروبراس قصد دارد تقریبا نیمی از بودجه 6 میلیارد دلاری اکتشاف خود را طی پنج سال آینده در نوار استوایی، منطقه‌ای در شمال شرقی برزیل در نزدیکی گویان، هزینه کند. دولت انتظار دارد این منطقه بیش از 10 میلیارد بشکه نفت قابل استحصال داشته باشد که تقریبا معادل میادین پیش‌نمک است. نهادهای محیط زیست برزیل اخیرا درخواست پتروبراس را برای مجوز حفاری در این منطقه رد کرده است، اما پتروبراس می‌گوید که به این تصمیم اعتراض خواهد کرد. این شرکت از حمایت چندین مقام سیاسی بلندپایه برخوردار است. الکساندر سیلویرا، وزیر معدن، نوار استوایی را «گذرنامه آینده» نامیده است.

حکومت نفتی جدید

مواهب طبیعی برزیل به تنهایی منجر به اقبال خوب پتروبراس نشد. سیاست صحیحی [که این کشور در پیش گرفته] بسیار مهم بود. زمینه [اجرای این سیاست‌های درست] در دهه 1990، که یک دولت میانه‌رو یک آژانس نظارتی مستقل ایجاد و سرمایه‌گذاری هنگفتی را در اکتشاف [نفت] آغاز کرد، فراهم شد. ثروت این شرکت در دوران مدیریت دیلما روسف، از منصوبان لولا، از سال 2011 تا 2016، تغییر کرد. حتی با سقوط قیمت جهانی نفت پتروبراس تحت مدیریت او میلیاردها دلار برای [تولید] سوخت داخلی هزینه کرد. این شرکت تا سال 2015 بیش از 100 میلیارد دلار بدهی بالا آورده بود. یک تحقیق نشان داد که این امر در مرکز یک طرح غول‌پیکر برای خرید حمایت سیاسی قرار دارد. پارکر می‌گوید: پس از استیضاح خانم روسف، به اتهام دستکاری در حساب‌های عمومی برای پنهان کردن حجم بحران اقتصادی برزیل، دولت یاد گرفت که «با پتروبراس به جای یک وزارت، مانند یک تجارت رفتار کند.» پدرو پارنته، مدیرعامل، دارایی‌های شرکت را فروخت تا بر میادین پیش‌‌نمک تمرکز کند و نیروی کار را هم کاهش داد. قوانین جدید به غول‌های بین‌المللی اجازه می‌داد در اکتشاف و تولید شرکت کنند و رقابت را افزایش دهند. سود سال گذشته پتروبراس به رکورد 36 میلیارد دلار رسید (تا حدی به دلیل قیمت بالای نفت).

کمتر شرکت نفتی در منطقه  وجود دارد که از این چرخش فوق‌العاده پتروبراس چیزی آموخته باشد، یا این شانس را داشته باشند که به اکتشافات جدید دست یابند. آمریکای لاتین پس از خاورمیانه دومین ذخایر اثبات شده نفت در جهان را دارد، با این حال شرکت‌های دولتی آن بارها فرصت‌های [نفتی خود] را هدر داده‌اند. برخلاف بسیاری از کشورهای حوزه خلیج فارس، دولت‌های این منطقه عموما در ایجاد صندوق‌های ثروت دولتی پیچیده برای هدایت درآمدهای نفتی به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت شکست خورده‌اند. در عوض به نفت به عنوان منبع درآمدهای ارزی و مالی وابسته شده‌اند. شاید هیچ شرکتی در جهان به اندازه شرکت نفت دولتی ونزوئلا، پدوسا، با سقوط [اقتصادی] کشورش مرتبط نباشد. این شرکت در اوج خود در سال 1998، پنج درصد از عرضه جهانی را تامین کرد. اما در آن سال هوگو چاوز، یک خودکامه جناح چپ، به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. در سال 2003، پس از اعتصاب کارگران پدوسا، چاوز 18000 کارمند- نیمی از نیروی کار- را اخراج کرد و افراد وفادار را جایگزین آنها کرد. او بعدها از شرکت‌های نفتی خارجی خواست که برای قراردادهای خود مجددا مذاکره کنند تا کنترل بخش بزرگی از این قراردها را به پدوسا بدهند. در نتیجه این شرکت تبدیل به یک گاو شیرده نقدی برای خرید حمایت سیاسی شد.

امروزه تولید نفت عمدتا سنگین و متراکم ونزوئلا از روزانه 3.4 میلیون بشکه در سال 1998 به 700000 بشکه در روز کاهش یافته است. فساد در پدوسا که مشمول تحریم‌های آمریکا نیز می‌باشد، زیاد است. بین ژانویه 2020 و مارس 2023، از 25 میلیارد دلار صادرات نفتی ونزوئلا تنها 4 میلیارد دلار به این شرکت پرداخت شده است. با این حال نیکلاس مادورو، جانشین دست‌پرورده چاوز، به پیش‌بینی‌های رنگ‌ولعاب‌دار چسبیده است. پس از حمله روسیه به اوکراین، او گفته بود که پدوسا می‌تواند «در صورت نیاز روزانه یک، دو و سه میلیون بشکه نفت تولید کند».

مورد ونزوئلا موردی افراطی است، اما سوء مدیریت و بی‌ثباتی سیاست در این منطقه یک امر عادی است. به گفته فرانسیسکو مونالدی از دانشگاه رایس در هیوستون، اگر تمام نفت منطقه با همان تخصص و در یک محیط نظارتی مشابه با تگزاس مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفت، آمریکای لاتین به جای نیمی از نفت، بیشتر از ایالات متحده تولید نفت داشت. کلمبیا، اکوادور و مکزیک تنها 3.8 درصد از تولید جهانی نفت را در سال 2021 از آن خود کردند. تولید [نفت] به دلیل ترکیبی از زمین شناسی بد و سیاست بد یا هر دو کاهش می‌یابد.

مکزیک را در نظر بگیرید که میادین پیرش در حال فروپاشی هستند. تولید نفت این کشور در سال 2004 به اوج خود رسید و بعد تقریبا به نصف کاهش یافت. این نباید مشکلی ایجاد کند، زیرا مکزیک دارای یک اقتصاد بزرگ و متنوع است که به لطف قرارداد تجارت آزاد با ایالات متحده و کانادا، صنعت تولیدی قوی دارد. با این حال، رئیس جمهور آندرس مانوئل لوپز اوبرادور مصمم است مکزیک را از نظر انرژی خودکفا کند و پمکس، شرکت دولتی نفت این کشور را برای دستیابی به این هدف ضروری می‌داند. از زمان روی کار آمدن این رئیس‌جمهور در سال 2018، دولت او 45 میلیارد دلار معافیت‌های مالیاتی و سایر حمایت‌های مالی برای این شرکت در نظر گرفته است. یک پالایشگاه جدید با پروپاگاندای بسیار، که شاید ساخت آن 18 میلیارد دلار هزینه داشته باشد- یعنی بیش از دو برابر قیمت اولیه- سال گذشته افتتاح شد. در مجموع، پمکس در حال حاضر به جای ارزآوری و پرکردن خزانه‌ این کشور، بدل به منبع تخلیه خزانه شده است. این شرکت با بیش از 100 میلیارد دلار بدهی، بدهکارترین شرکت نفتی جهان است. در ماه مه پالایشگاه‌های آن با کمتر از نیمی از ظرفیت خود کار می‌کردند. ذخایر جدید در آب‌های عمیق قرار دارند که پمکس فاقد بودجه یا دانش لازم برای بهره‌برداری است. در 11 ژوئیه رویترز گزارش داد که آتش‌سوزی عظیم در یک سکوی دریایی دو کشته بر جای گذاشته و تنها در این ماه حداقل 2 میلیون بشکه از تولید پمکس می‌کاهد.

حماقت‌های نفتی

اقتصاد مکزیک می‌تواند ضربه ناشی از کاهش تولید نفت را کاهش دهد. کشورهای دیگر چندان خوش شانس نیستند. دولت اکوادور بیش از هر کشور دیگری در آمریکای لاتین به درآمدهای نفتی وابسته است (داده‌های ونزوئلا قابل اعتماد نیستند). بر اساس تحلیل دانشگاه بوستون، بین سال‌های 2015 تا 2019 درآمد مالی حاصل از اکتشاف و تولید نفت، 24 درصد از کل درآمدهای دولت اکوادور را تشکیل می‌داد. با این حال، با وجود قیمت‌های بالای نفت، انتظار می‌رود تولید نفت این کشور تا سال 2028 از 460000 بشکه در روز امروز به روزانه 370000 کاهش یابد. قانون اساسی جدید در سال 2008 کنترل دولت بر نفت را افزایش داد و مانع از تلاش‌ها برای مدرنیزه کردن پترو اکوادور، شرکت دولتی نفت اکوادور شد. گمان می‌رود که فساد در این کشور بیداد می‌کند. فرناندو سانتوس، وزیر انرژی، بر این باور است که چندین کارمند ارشد سابق به دلیل جرایم فساد تحت بازجویی قرار دارند یا به آنها متهم شده‌اند. این شرکت هرگز حسابرسی خارجی نشده است.

دولت در تلاش است تا منابع درآمد خود را متنوع کند. اخیرا یک قرارداد تجارت آزاد با چین امضا کرده که امیدوار است صادرات غیرنفتی را طی دهه آینده سالانه 3 تا 4 میلیارد دلار افزایش دهد و تلاش‌هایی هم برای تولید انرژی‌های سبز داشته است. با این حال هنوز هم بر اقتصاد نفتی تکیه دارد. گیلرمو لاسو، رئیس جمهور اکوادور، سال گذشته گفت: «اکنون که روند جهانی به سمت کنار گذاشتن سوخت‌های فسیلی است، زمان آن فرا رسیده که آخرین قطره‌های نفت خود را استخراج کنیم.»

پترو اکوادور قصد دارد تولید خود را در داخل و در یک پارک ملی در جنگل‌های آمازون توسعه دهد. رامون کورئا، رئیس این شرکت، تخمین می‌زند که تا سال 2043 تولید در این منطقه می‌تواند در مجموع تقریبا 14 میلیارد دلار درآمد یا معادل 13 درصد از تولید ناخالص داخلی امروز برای این کشور فراهم آورد. در 20 آگوست اکوادوری‌ها رئیس جمهور و مجلس قانونگذاری جدید را انتخاب خواهند کرد و در یک همه پرسی در مورد توقف تولید در بخش‌هایی از پارک ملی رای خواهند داد. رای دهندگان بیشتری در حال حاضر طرفدار ممنوع کردن این حفاری‌ها هستند تا توسعه آن. برخی کشورها مانند آرژانتین وضعیت بهتری داشته‌اند. تورم سه رقمی و کنترل سرمایه فلج کننده مانع از افزایش تولید نفت و گاز این کشور نشده است. تحریم‌های نفتی روسیه منجر به افزایش تولید در Vaca Muerta، میدان بزرگ نفتی در غرب دور آرژانتین شده است. این کشور دومین ذخایر بزرگ گاز شیل جهان و چهارمین ذخایر بزرگ نفت شیل خود را در اختیار دارد، اما ده‌ها سال برای جذب سرمایه گذاری تلاش کرده بود. ریستاد انرژی انتظار دارد تولید نفت شیل در آرژانتین تا پایان این دهه بیش از دو برابر شود و به بیش از یک میلیون بشکه در روز برسد.

قاره‌‌ای [مملو] از دارایی‌های سرگردان

کاهش درآمدهای نفتی در بخش‌هایی از منطقه می‌تواند عواقب بدی به‌همراه داشته باشد. بانک توسعه بین‌آمریکایی (IDB) تخمین می‌زند که اگر جهان گرمایش جهانی را به 1.5 درجه سانتی‌گراد محدود کند (که بسیار بعید است) درآمدهای مالی در آمریکای لاتین تا سال 2035 به طور تجمعی بین 1.3 تا 2.6 تریلیون دلار کاهش می‌یابد. در مقابل  IDBتخمین می‌زند اگر از ذخایر نفتی به خوبی بهره‌برداری می‌شد این درآمدها به 2.7 تریلیون دلار تا 6.8 تریلیون دلار می‌رسید. صادرکنندگان گاز نیز به همین ترتیب آسیب خواهند دید. بولیوی و ترینیداد و توباگو به درآمد حاصل از تولید گاز طبیعی برای 17 درصد از درآمد مالی خود وابسته هستند. با این حال صادرات گاز بولیوی تا سال 2030 به پایان می‌رسد. تولید در ترینیداد و توباگو از سال 2010 تاکنون 40 درصد کاهش یافته است.

شوک‌های گذشته به آینده‌ای دشوار اشاره دارند. بین سال‌های 2014 و 2016، که قیمت کالاها کاهش یافت، حساب‌های مالی بدتر شد. در برزیل، که از بحران اقتصادی گسترده‌تری رنج می‌برد، بدهی عمومی از 57 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2013 به 84 درصد تا سال 2017 افزایش یافت. برای برخی کشورها، هیدروکربن‌ها منبع اصلی ارز خارجی هستند. در کلمبیا صنایع استخراجی 50 درصد صادرات را تشکیل می‌دهد. بین سال‌های 2014 تا 2020، این بخش 28 درصد از کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب کرد. برخی از ایالت‌ها برای یافتن منابع درآمد جایگزین با مشکل مواجه خواهند شد. درآمدهای مالیاتی تنها یک پنجم تولید ناخالص داخلی در اکوادور را تشکیل می‌دهد، در حالی که این رقم در میان کشورهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی OECD به میانگین 34 درصد می‌رسد.

مشعل‌ها روشن است اما تا کی؟

برخی کشورها سعی می‌کنند کارهایی متفاوت انجام دهند. گوستاوو پترو، رئیس جمهور چپگرای کلمبیا، سال گذشته با وعده ممنوعیت مجوزهای جدید برای اکتشاف نفت انتخاب شد. در عوض او می‌خواهد بخش‌هایی مانند گردشگری، کشاورزی و تولید را تقویت کند. در هفته‌های اخیر، سازمان محیط‌زیست کلمبیا پنج مجوز برای پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر برای شروع فعالیت در لاگواجیرا، استان شمالی فقیر و سرشار از نعمت باد و خورشید اعطا کرد. پترو ادعا می‌کند که انرژی تولید شده در آنجا می‌تواند تمام برق کلمبیا را در سال‌های آینده تامین کند. اکوپترول، شرکت نفت دولتی، به سرعت در حال متنوع سازی فعالیت‌های خود است. تقریبا یک چهارم سرمایه گذاری‌های این شرکت در سال جاری صرف تولید هیدروژن، انرژی‌های تجدیدپذیر و انتقال برق خواهد شد. مونالدی می‌گوید اکوپترول در کنار پتروبراس یکی از متفکرترین شرکت‌های نفتی دولتی در برنامه‌ریزی برای انتقال انرژی بوده است. اما جبران کاهش صادرات نفت برای کلمبیا دشوار خواهد بود. مائوریسیو کاردناس، وزیر سابق معدن و دارایی می‌گوید: «همه با نیاز به توسعه بخش‌های صادراتی جدید در اینجا موافق هستند». با این حال، او هشدار می‌دهد که «لفاظی بیشتر از واقعیت است». طبق یک تخمین، کلمبیا باید به اندازه مجموع آرژانتین و برزیل گردشگر جذب کند تا این بخش درآمدی مشابه تولید هیدروکربن‌ها داشته باشد. کاردناس می‌گوید این طرح فاقد مباحث دقیق در مورد بخش‌هایی است که می‌توانند جایگزین هیدروکربن‌ها به عنوان منابع ارز، صادرات و سرمایه‌گذاری شوند. ریکاردو بونیلا، وزیر دارایی، در ماه ژوئن به خبرنگاران گفت که کلمبیا «هنوز برای مدت طولانی» سوخت‌های فسیلی استخراج خواهد کرد.

ورود دیرهنگام به بازار نفت ممکن است به گویان کمک کند تا از اشتباهات بیش از حد جلوگیری کند. رابین مونشور، که پایگاه ساحلی مورد استفاده اکسون موبیل را اجاره می‌کند، می‌گوید: «اگر در دهه 1970، زمانی که کشور در شرف سقوط بود، نفت پیدا کرده بودیم، می‌توانستیم مطمئن باشیم که این پول به‌طور کامل هدر می‌رفت». بهارات جاگدئو، معاون رئیس جمهور گویان، می‌گوید که دولت از اشتباهات سایر کشورهای تولیدکننده نفت «بسیار آگاه است». او می‌گوید: «ما مسیر پوپولیستی در پیش نمی‌گیریم». حزب او از زمان به دست آوردن مجدد قدرت در سال 2020، قانون حاکم بر صندوق دارایی مستقل خود را تحکیم بخشیده تا شهروندان را راحت‌تر بررسی کنند که چقدر پول باید در آن باشد و مقداری را که وزارت دارایی می‌تواند هر سال برداشت کند، محدود کنند.

جاگدئو منکر این است که صنعت نفت با حمایت کشورش سریع‌تر به کربن‌زدایی می‌رسد. او معتقد است که درآمد حاصل از نفت و گاز برای کمک به دفاع از کشور در برابر تأثیرات تغییر اقلیم مانند بالا آمدن سطح آب دریاها مورد نیاز است. نفت بدون شک این کشور کوچک را متحول خواهد کرد. مونشور می‌گوید سوال این است: «آیا ما یک سنگاپور، یک دبی، یک ترینیداد، یک نیجریه یا یک ونزوئلا خواهیم بود؟ یا جایی در این بین؟»