مدتی است خریداران نفتخام غیراروپایی، بدون اهمیت‌دادن و توجه به تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه واردات سوخت‌های فسیلی با مبدأ روسیه، مبادرت به خرید نفتخام این کشور با تخفیف‌های بسیار جذاب و در قیمت‌های رقابتی کرده و بعضا مشاهده شده محصولات پالایش‌شده از نفتخام روسی را به بازارهای اروپایی عرضه می‌کنند.
با استناد به داده‌های منتشرشده توسط موسسه کپلر، طی سال۲۰۲۳، دهلی‌‌‌‌‌‌نو مشتری شماره یک نفتخام روسیه بوده که روزانه معادل یک‌میلیون و ۷۰۰هزار بشکه نفتخام از مسکو خریداری کرده‌است. گفتنی است واردات محصولات پالایش‌شده هندوستان توسط اتحادیه اروپا تا ۱۱۵درصد در طول سال‌گذشته میلادی افزایش‌یافته و به نزدیک ۲۳۲هزار بشکه در روز رسیده‌است، رقمی که در سال۲۰۲۲ برابر با ۱۱۱هزار بشکه در روز بود.
بازارگردانی نفتی هندوستان
در همین رابطه، فایننشال‌‌‌‌‌‌تایمز به نقل‌قول از یکی از تحلیلگران موسسه کپلر نوشت: «هندوستان موفق‌شده نفتخام صادراتی روسیه را در قیمت‌های پایین برای مصرف پالایشگاه‌های داخلی خریداری کند. این کشور سپس، همان نفت پالایش‌شده را با قیمت به‌‌‌‌‌‌مراتب بالاتر به بازار اروپا که نیاز مبرم به‌جایگزینی نفت صادراتی روسیه دارد، می‌فروشد.» پیش از آغاز جنگ اوکراین، کشورهای واقع در قاره‌سبز، بزرگ‌ترین خریدار نفتخام و محصولات نفتی روسیه به‌حساب می‌‌‌‌‌‌آمدند تا جایی‌که در حدود ۵۰درصد از حجم صادرات نفتی این کشور را خریداری می‌کردند.
پس از تهاجم روسیه به اوکراین اما، کشورهایی مانند آمریکا، کانادا و البته اعضای اتحادیه اروپا از تجارت نفتی با روسیه به‌‌‌‌‌‌واسطه جنگ این کشور با اوکراین امتناع کردند. این امر تا جایی پیش رفت که چندی پیش الکساندر نواک؛ معاون نخست‌وزیر روسیه، اعلام کرد سهم اروپا از صادرات نفت و محصولات نفتی این کشور تنها ۴ تا ۵درصد از کل عرضه نفت در ۲۰۲۳ را شامل می‌شود. وی افزود در حال‌حاضر، چین و هند بزرگ‌ترین شرکای تجاری روسیه، حداقل در بخش نفت و گاز محسوب می‌شوند.
جالب است بدانید تا پیش از تحولات یادشده، صادرات نفت از مبدا روسیه به هند نزدیک به صفر بود، اما تنها طی دو سال‌گذشته مجموع سهم هند به عنوان یکی از مقاصد صادراتی روسیه تا حدود ۴۰درصد رشد را نشان می‌دهد. در حال‌حاضر هندوستان به دلیل تحریم‌های یک‌‌‌‌‌‌جانبه، نفتی از ایران خریداری نمی‌کند، این در حالی است که دهلی‌‌‌‌‌‌نو واردات نفت از ونزوئلا را پس از لغو تحریم‌های نفتی علیه این کشور آغاز کرد؛ در شرایطی که ایران تا پیش از سال۲۰۱۹ میلادی، یکی از بزرگ‌ترین منابع واردات نفتخام هندوستان محسوب می‌شد. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت ایالات‌‌‌‌‌‌متحده، در ژوئن ۲۰۱۹ تحریم‌های جدیدی علیه صنعت نفت ایران وضع کرد.
هرچند معافیت‌هایی برای کشورهایی نظیر هند برای تجارت با ایران، درنظر گرفته شد اما دسترسی طرفین به دلار آمریکا برای پرداخت هزینه این تجارت مسدود شد. گفتنی است در حال‌حاضر حدود ۱۰درصد از مجموع نیاز چین به نفتخام توسط ایران تامین می‌شود. با گذشت بیش از یک سال واردات نفتخام تخفیف‌‌‌‌‌‌خورده از مبدا روسیه، دهلی‌‌‌‌‌‌نو اکنون درصدد ازسرگیری تجارت با شرکای نفتی قدیمی خود در غرب آسیاست. نفت صادراتی ایران می‌تواند از طریق دریای عمان و خلیج‌فارس و به‌‌‌‌‌‌دور از دسترسی حوثی‌‌‌‌‌‌های یمن، به بنادر هندوستان ارسال‌شود، هرچند انتظار نمی‌‌‌‌‌‌رود حوثی‌‌‌‌‌‌ها علیه کشتی‌های ایرانی، اقدامی انجام دهند.
تجارت آسوده نفتی عربستان
در این میان نکته قابل‌تامل آنکه، غول نفتی عربستان‌سعودی، بدون‌توجه به هدف قرار‌دادن کشتی‌های مرتبط با رژیم صهیونیستی توسط حوثی‌‌‌‌‌‌های یمن، کماکان محمولههای نفتخام و سوخت صادراتی را از طریق دریای سرخ، به مقاصد موردنظر خود صادر می‌کند.
در این ارتباط، اخیرا رئیس بخش پالایش و تجارت نفت شرکت آرامکوی سعودی در جریان مصاحبه‌‌‌‌‌‌ای با بلومبرگ اعلام کرد عربستان‌سعودی برای جابه‌جایی محمولههای نفتی خود از مسیر دریای سرخ استفاده می‌کند؛ چراکه مخاطرات موجود در مسیر کشتی‌های تجاری این کشور، قابل‌مدیریت است. اقدام آرامکوی‌سعودی در تضاد کامل با نگرش مالکان سایر کشتی‌هایی است که از مسیر دریای سرخ به‌‌‌‌‌‌واسطه حمله آمریکا و انگلیس به یمن، صرف‌نظر کرده‌‌‌‌‌‌اند. گفتنی است تا پیش از حملات آمریکا و انگلیس نیز تعداد قابل‌ملاحظه‌ای از شرکت‌های کشتیرانی و حتی مالکان کشتی‌‌‌‌‌‌ها، از کشتیرانی در این مسیر اجتناب می‌کردند.
موقعیت جغرافیایی عربستان‌سعودی، چشم‌‌‌‌‌‌پوشی از این مسیر را برای حمل‌ونقل محمولههای صادراتی این کشور، دشوار و پرهزینه می‌کند؛درست به همین دلیل است که ریاض از آمریکا و انگلیس درخواست توقف حمله به یمن را داشته و سعی می‌کند مذاکرات صلح با این کشور را زنده نگاه دارد. طولانی‌‌‌‌‌‌تر‌شدن سفرهای تجاری از طریق مسیر آفریقا و تاخیر در به مقصد رسیدن محمولههای نفتی، انتظار بازگشت تورم به اقتصاد جهانی را محتمل‌‌‌‌‌‌تر از همیشه کرده‌است. به‌نظر می‌رسد آرامکو نیز همانند دیگر بزرگان بازار جهانی نفت، مجبور به کنار آمدن با پدیده کاهش عدد کشتی‌هایی است که تمایل به استفاده از مسیر دریای سرخ دارند؛ در عین اینکه چاره‌‌‌‌‌‌ای ندارد جز اینکه افزایش هزینه‌های بیمه دریایی محمولههای نفتی و نفتکش‌ها را متقبل شود.
هزینه‌های بالای حمل‌ونقل دریایی
نکته درخور اعتنا آنکه، در بحبوحه تنش‌های ژئوپلیتیک روز دنیا، شاهد آن هستیم که هزینه جابه‌جایی سوخت از مبدا کشورهای واقع در منطقه خاورمیانه به سمت مقاصد آسیایی از اواسط ماه‌جاری میلادی، تا ۱۸۰درصد افزایش را نشان می‌دهد. دلیل این افزایش بی‌‌‌‌‌‌رویه قیمت از نگاه ناظران بازار انرژی، اختلال در جریان حمل‌ونقل دریایی از مسیر دریای سرخ عنوان شده‌است. تحت شرایط کنونی مشاهده می‌شود که تعداد قابل‌توجهی از شرکت‌های بزرگ و کوچک کشتیرانی و حتی مالکان کشتی‌های تجاری، از فرستادن کشتی‌های خود به دریای سرخ اجتناب کرده و ترجیح می‌دهند مسیر طولانی، گران‌‌‌‌‌‌تر و البته امن‌‌‌‌‌‌تر به سمت دماغه امیدنیک در آفریقا را در پیش بگیرند. شرکت شل به‌عنوان نمونه، از شرکت‌های معظم نفتی است که به‌‌‌‌‌‌تازگی و در واکنش به تحولات اخیر، حرکت کشتی‌های تحت‌‌‌‌‌‌‌مالکیت خود از طریق دریای سرخ را متوقف کرده‌است.
گفتنی است در این میان، هزینه حمل‌ونقل از سایر مسیرهای دریایی نیز افزایش قابل‌توجهی داشته‌است. حمل سوخت از مبدا کره‌‌‌‌‌‌جنوبی به سنگاپور بالاترین افزایش قیمت را از میانه سال‌گذشته میلادی ثبت کرده؛ در شرایطی که هزینه حمل‌ونقل از خاورمیانه به مقاصد واقع در شرق آفریقا هم بسیار بالا رفته‌است. تنش‌ها در منطقه به دلیل تشدید حملات حوثی‌‌‌‌‌‌های یمن به کشتی‌های تجاری در دریای سرخ بالا گرفته‌است. یمن اعلام کرده علاوه‌بر کشتی‌های عازم به سرزمین‌‌‌‌‌‌های اشغالی، کشتی‌های آمریکایی را هم در پاسخ به حمله اخیر آمریکا و انگلیس به یمن مورد هدف قرار خواهد داد. پیش‌بینی می‌شود در نتیجه فعل‌‌‌‌‌‌وانفعالات یادشده، کماکان باید منتظر رشد قابل‌‌‌‌‌‌توجه هزینه حمل‌ونقل نفتخام و سایر محصولات پالایشی باشیم.