صنعت نفت ایران با وجود ادامه تحریم‌ها، در سال‌گذشته نیز شاهد جهش تولید و صادرات بود و افزون بر آن در بخش‌های مختلف از پایداری تولید گاز گرفته تا بهره‌‌‌‌‌برداری از میدان‌های جدید نفتی، موفقیت‌هایی را به‌کارنامه خود افزود. همواره از صنعت نفت به‌عنوان صنعت پیشران در ایران نام‌برده می‌شود. نفت در بیش از ۱۱۰ سالی که از کشف آن در مسجدسلیمان می‌گذرد، در همه تار و پود اجتماعی، سیاسی و البته اقتصادی ایران نفوذ کرده و تقریبا کل این بخش‌ها با ورود نفت به ادبیات ایران، تغییرهای بزرگی را شاهد بوده‌اند، اگرچه صنعت نفت ایران در دهه‌های ابتدایی ازسوی شرکت‌های خارجی اداره میشد، نخستین گامها برای ملی‌شدن نفت در آخرین روز سال۱۳۲۹ برداشته شد و حالا پس از گذشت ۴۵سال از پیروزی انقلاب اسلامی، صنعت نفت با تکیه بر توان متخصصان و پیمانکاران داخلی به خودکفایی رسیده‌است.
با وجود شدیدترین تحریم‌ها علیه صنعت نفت ایران چه در زمینه دسترسی به تجهیزات روز و چه در مقوله فروش و صادرات نفت، در طول دو سال‌گذشته، تولید نفت و گاز افزایش‌یافته و آنگونه که جواد اوجی، وزیر نفت تاکید کرده، صادرات نفت به بالاترین مقدار از سال۲۰۱۷ (زمان خروج آمریکا از برجام) رسیده‌است. در واقع با روی کار آمدن دولت سیزدهم، توجه به بازیابی بازارهای نفتی ایران و احیای ظرفیت‌های تولید نفت در اولویت قرارگرفت تا آنجا که پس از چند ماه اعلام شد صادرات نفت ایران ۴۰درصد افزایش داشته‌است. روند رشد تولید و صادرات نفت ایران در سال۱۴۰۱ نیز ادامه داشت، تا آنجا که در سال۱۴۰۱، ۱۹۰میلیون بشکه نفت بیشتر از سال۱۳۹۹ و ۸۳میلیون بشکه بیشتر از سال۱۴۰۰ صادر و در سالی که گذشت، رکوردی تازه در صادرات نفت ثبت شد.
گواه آمارهای بین‌المللی
به گزارش «شانا» افزایش صادرات نفت البته به گواه آمارهای بین‌المللی نیز تایید شده و ایران توانسته با فروش نفت بیشتر، شرایط اقتصادی خود را تا حدی بهبود بخشد. آنگونه که وزیر نفت تاکید کرده سازمان‌های بین‌المللی اعلام می‌کنند ایران هیچ‌‌‌‌‌گونه مانعی در فروش نفت ندارد، در عین‌حال تخفیف فروش نفت را هم تکذیب کرده و گفته در حال نزدیک‌کردن قیمت فروش نفت‌خام صادراتی ایران به قیمت‌های جهانی هستیم. در همین زمینه شبکه خبری بلومبرگ در گزارشی به بررسی روند صادرات نفت ایران از ابتدای سال۲۰۲۳ میلادی پرداخت. این گزارش از رشد ۵۰درصدی صادرات نفت و میعانات گازی ایران در این مدت خبر داده‌است. همچنین بنا بر آمارهای موسسه کپلر، با وجود پابرجا‌بودن تحریم‌های آمریکا، صادرات محموله‌‌‌‌‌های نفت‌خام ایران از پاییز گذشته دو‌برابر شده‌است.
در همین حال، برآوردهای آژانس بین‌المللی انرژی حکایت از آن دارد که تولید نفت‌خام ایران به بالاترین مقدار (حدود ۳میلیون بشکه در روز) از اواخر سال۲۰۱۸ رسید. خبر‌‌گزاری رویترز هم در گزارشی به نقل از موسسه‌‌‌‌‌های مشاوره‌‌‌‌‌ای، داده‌های حمل‌ونقل و منابع مطلع از این موضوع آورده که صادرات و تولید نفت‌خام ایران با وجود تحریم‌های آمریکا به بالاترین سطح رسیده‌است. صنعت نفت یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر رشد اقتصادی است، از این‌رو هر زمان که وضعیت این صنعت قابل‌قبول بوده و تولید و صادرات در شرایط مطلوبی قرار داشته، رشد اقتصادی نیز بیشتر می‌شود، در مقابل با کوچک‌ترین نوسانی در وضع تولید و صادرات نفت یا قیمت آن در بازارهای جهانی، رشد اقتصادی نیز کاهشی خواهد بود.
اهمیت نفت در رشد اقتصادی
اهمیت نفت در رشد اقتصادی آنقدر زیاد است که رشد اقتصادی با نفت و بدون‌نفت اعلام می‌شود و این موضوع برای دیگر صنایع موجود در کشور وجود ندارد. یکی از مهم‌ترین آثار رشد بخش نفت و گاز در کشور، جبران کسری‌بودجه دولت در سال۱۴۰۰ بود. با افزایش فروش نفت ایران به مشتریان سنتی و بازاریابی‌‌‌‌‌های جدید، کسری‌بودجه بدون ایجاد نقدینگی جدید در کشور جبران شد. در سال۱۴۰۱ به‌‌‌‌‌تدریج رشد تولید و صادرات نفت ایران، رشد اقتصادی کشور را مثبت کرد و تورم نیز تا حد زیادی کنترل شد. این رشد البته ادامه‌دار شد و در سال۱۴۰۲ نیز با قدرت بیشتری ادامه‌یافت تا آنجا که رشد اقتصادی با نفت در ۹ ماه امسال در مقایسه با مدت مشابه پارسال رشدی ۳۳درصدی را تجربه کرد. مقایسه این اعداد حکایت از تاثیر مهم نفت بر رشد اقتصادی کشور دارد؛ در واقع درحالی‌که دیگر بخش‌ها با کاهش رشد اقتصادی همراه بوده‌اند، بخش نفت با رشدی ۲۲.۴درصدی در ۹ ماه گذشته توانسته افت دیگر بخش‌های اقتصاد را جبران کند.
یکی از مهم‌ترین طرح‌ها برای افزایش توان تولید نفت ایران در سال۱۴۰۲، تولید نفت از میدان‌های نفتی سپهر و جفیر به‌عنوان جوان‌‌‌‌‌ترین میدان‌های نفتی ایران با تکیه بر سرمایه و توان تخصصی یک شرکت اکتشاف و تولید ایرانی آغاز شد تا در گام نخست، روزانه تا ۵۰هزار بشکه به ظرفیت تولید نفت ایران اضافه شود. ارزش کلی قرارداد توسعه میدان سپهر و جفیر ۲.۸میلیارد دلار است که از این مقدار تاکنون ۳۳۰میلیون دلار آن هزینه شده‌است و با اجرای کامل این قرارداد تولید نفت به روزانه ۱۱۰هزار بشکه در روز می‌رسد. تاکنون حفاری ۱۲حلقه چاه در این میدان‌های نفتی تکمیل شده‌است؛ چاه‌‌‌‌‌هایی که در لایه فهلیان و در عمق بیش از ۴۶۰۰ متری به مخزن نفتی رسیده‌‌‌‌‌اند و در همین گام، تولید روزانه نفت بیش از عدد پیش‌بینی‌‌‌‌‌شده در گام نخست خواهد بود.
با آغاز فرآیند تولید از این میدان جدید و ادامه سرمایه‌گذاری شبکه بانکی و شرکت‌های اکتشاف و تولید (E&P) در فعالیت‌های توسعه میدان‌‌‌‌‌ها، گام مهمی در مسیر افزایش تولید نفت‌خام در کشور برداشته می‌شود. افزون بر میدان‌های سپهر و جفیر، در سال۱۴۰۲، تولید نفت از میدان آزادگان جنوبی نیز افزایش یافت. میدان مشترک آزادگان جنوبی در فاصله ۸۰کیلومتری اهواز و جزو میدان‌های مشترک ایران با عراق در غرب کارون است. این میدان مشترک ۲۰۳ حلقه چاه و دو مرکز جمع‌‌‌‌‌آوری در شمال و جنوب و یک واحد فرآورش مرکزی دارد. از این تعداد چاه، ۱۶۳ حلقه چاه تولیدی و به‌منظور افزایش تولید نفت کشور، عملیات حفاری و اتصال ۶۰ حلقه چاه جدید در دولت سیزدهم در میدان مشترک آزادگان جنوبی انجام شده‌است که افزایش ۵۰هزار بشکهای تولید نفت را به‌دنبال خواهد داشت.
با این افزایش تولید، واحد تفکیک‌‌‌‌‌گر شمالی راه‌اندازی شد و اکنون ۲۵هزار بشکه نفت از آزادگان جنوبی به واحد نمکزدایی منتقل می‌شود. به‌منظور این افزایش تولید، تکمیل ۵۰ کیلومتر خط ۲۸ اینچ تا تلمبه‌‌‌‌‌خانه نفت غرب کارون و ۳۰۰ کیلومتر خط لوله جریانی ایجاد شده‌است. در این زمینه وزیر نفت نیز اعلام کرد که در نیمه اول سال۱۴۰۳، فاز‌دوم طرح توسعه آزادگان جنوبی به بهره‌‌‌‌‌برداری می‌رسد که با این اقدام، ظرفیت تولید نفت از این میدان مشترک به ۲۰۰هزار بشکه در روز خواهد رسید.
افزایش ۱۵۰هزار بشکهای
در بهمن‌‌‌‌‌ماه سال‌گذشته، سرمایه‌گذاری و بهره‌‌‌‌‌برداری از هفت طرح نفتی و گازی، زمینه افزایش ۱۵۰هزار بشکه تولید نفت و ۲۸میلیون مترمکعب تولید گاز در کشور را فراهم کرد. بر اساس سرمایه‌گذاری‌های انجام‌‌‌‌‌شده، افزایش ۵۰هزار بشکهای نفت با خط لوله ۱۳۰کیلومتری قلعه‌نار، ۲۰هزار بشکهای نفت با خط لوله شادگان، ۲۰هزار بشکهای نفت با واحد نمکزدایی اهواز متمرکز، ۱۰هزار بشکهای نفت با طرح توسعه میدان چشمه‌‌‌‌‌خوش، دالپری و پایدار شرق، ۲هزار بشکهای نفت میدان سهراب، ۵۰هزار بشکهای نفت با توسعه ۶۰ حلقه چاه میدان آزادگان و برداشت روزانه ۲۸میلیون مترمکعب گاز با خط لوله دریایی جدید فاز۱۶ پارس‌جنوبی محقق شده‌است. در مجموع با بهره‌‌‌‌‌برداری از این طرح‌ها سالانه ۶میلیارد دلار از سوی صنعت نفت و گاز ثروت‌‌‌‌‌آفرینی می‌شود که نقشی بسزا در رشد اقتصادی کشور دارد، اگرچه صنعت نفت در دولت سیزدهم توانسته رکوردهای خیره‌‌‌‌‌کننده‌‌‌‌‌ای در تولید و صادرات نفت و گاز داشته‌باشد با وجود همه موفقیت‌‌‌‌‌ها در صنعت نفت اما در مدیریت مصرف دچار چالش‌های اساسی بوده و در مهار مصرف، موفق عمل نشده‌است.
البته در سال‌های اخیر مسابقه‌‌‌‌‌ای در تولید و مصرف شکل‌گرفته که به نفع تولید نیست و مصرف به‌‌‌‌‌شدت افزایش می‌‌‌‌‌یابد. همچنین شدت مصرف انرژی در ایران بسیار بالا و بیش از ۲برابر میانگین جهانی است و برای تولید و خدمات بیش از ۲برابر دنیا انرژی مصرف می‌شود و این شدت رو به افزایش است. البته در مواردی مطرح می‌شود که تولید ناخالص داخلی پایین است و این موضوع شدت مصرف انرژی را افزایش می‌دهد، درحالی‌که در برنامه‌های کنونی نیز به کاهش شدت مصرف انرژی در بخش‌های مختلف مانند ساختمان، صنعت و حمل‌ونقل توجه ندارند؛ در واقع اگرچه تولید انرژی در ایران افزایش‌یافته اما وضع مصرف انرژی نابسامان است، از همین‌رو برای جلوگیری از چالش امنیت انرژی در آینده باید برای ناترازی انرژی کشور فکری شود، بنابراین امروز بهینه‌سازی مصرف انرژی نه‌‌‌‌‌تنها یک انتخاب، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. در دولت سیزدهم پیشنهاد برنامه ملی مدیریت مصرف انرژی مطرح‌شده تا سهم هرکدام از صنایع در بخش‌های مختلف کاهش مصرف مشخص باشد.
هم‌اکنون روزانه معادل ۷میلیون بشکه نفت‌خام انواع انرژی در کشور مصرف می‌شود و با کاهش ۵۰درصدی و رسیدن به استاندارد شدت مصرف جهانی، می‌توان تا معادل ۳.۵میلیون بشکه نفت‌خام کاهش مصرف انرژی محقق شود و از این مسیر سالانه ۸۰میلیارد دلار درآمد برای کشور ایجاد خواهد شد. برای مدیریت مصرف انرژی، در بودجه سال۱۴۰۲ حدود ۳۰هزار میلیارد‌تومان به این حساب اختصاص یافت و دبیرخانه این حساب ایجاد و آیین‌نامه‌‌‌‌‌ها و دستورالعمل‌‌‌‌‌ها تدوین شد و در مجموع ۱۶هزار‌میلیارد‌تومان پروژه بهینه‌سازی در بخش‌های مختلف صنعت نفت تعریف شده‌است. این حساب در بودجه‌سال۱۴۰۳ و برنامه هفتم مورد تاکید بوده‌است و امسال هم ادامه خواهدیافت. اگرچه لزوم توجه به بهینه‌سازی مصرف سوخت به‌عنوان اصلی انکارناپذیر باید در اولویت قرار گیرد، تا زمان اجرای طرح‌های بهینه‌سازی، به‌منظور تامین انرژی مورد‌نیاز کشور، تولید باید افزایش یابد. از سوی دیگر با توجه به آنکه حدود ۷۰درصد از سبد انرژی کشور شامل گاز می‌شود، توجه به پایداری تولید گاز برای تضمین امنیت انرژی ضروری است، بنابراین فعالیت‌های وزارت نفت برای تامین امنیت انرژی، تولید پایدار گاز در کشور است. در این زمینه اقدام‌های مختلفی انجام شده‌است.
فشارافزایی میدان گازی پارس‌جنوبی
مهم‌ترین طرحی که قرارداد آن در سال‌گذشته به امضا رسید، قراردادهای اجرایی طرح ملی فشارافزایی میدان مشترک گازی پارس‌جنوبی با سرمایه‌گذاری ۲۰میلیارد دلاری و با هدف افزایش برداشت ۹۰تریلیون فوت‌‌‌‌‌مکعب گاز و ۲میلیارد بشکه میعانات گازی بود که درآمدزایی ۹۰۰میلیارد دلاری برای کشور به‌دنبال دارد. با توجه به این اعداد، اجرای این طرح سودی ۴۵۰۰درصدی برای کشور ایجاد خواهد کرد. پیمانکاران اصلی در اجرای طرح ملی فشارافزایی میدان مشترک پارس‌جنوبی، شامل شرکت‌های پتروپارس، اویک، قرارگاه سازندگی خاتم و مپنا و پیمانکار مهندسی مفهومی، پایه مقدماتی و پیشرفته، یک شرکت مشاور ایرانی هستند. براساس این قرارداد پیمانکاران بررسی و صحه‌‌‌‌‌گذاری مدارک مهندسی پایه مقدماتی و پیشرفته و ارائه دیدگاه‌های اصلاحی را انجام خواهند داد. همکاری با کارفرما برای نهایی‌‌‌‌‌سازی برنامه اجرای طرح، سفارش‌‌‌‌‌گذاری اقلام دیرتحویل، تهیه استراتژی واگذاری پیمان‌‌‌‌‌های فرعی در قالب قراردادهای ئی‌‌‌‌‌پی‌‌‌‌‌سی، مذاکره و ایجاد مشارکت بین یاردهای سکوساز داخلی و بین‌المللی برای ساخت سکوهای فشارافزایی در خلیج‌فارس و انجام اقدام‌های لازم برای آغاز قراردادهای ژئوتکنیک و ژئوفیزیک از جمله شرح کار پیمانکاران این قرارداد خواهد بود.
این قرارداد در حالی امضا می‌شود که قطر نیز در بخش جنوبی این میدان مشترک در حال احداث سکوهای فشارافزایی است، اگرچه قرارداد فشارافزایی در پارس‌جنوبی با هدف جلوگیری از افت تولید امضا شد، این تنها کاری نبود که به‌منظور پایداری تامین تولید گاز در بزرگ‌ترین میدان مشترک گازی جهان از سوی ایران انجام شده‌است. در این زمینه بهره‌‌‌‌‌برداری از چند حلقه چاه فاز۱۱ و خط لوله جدید فاز۱۶ افزایش تولید گاز در زمستان از پارس‌جنوبی برنامه‌‌‌‌‌ریزی شد. این اقدام‌ها باعث شد آنگونه که جواد اوجی اعلام کرده، تولید گاز از این میدان مشترک زمستان امسال رکوردشکنی کند و به روزانه ۷۰۷میلیون مترمکعب در روز برسد. از مهم‌ترین طرح‌هایی که افزایش ظرفیت تولید گاز را برای کشور به‌همراه خواهد داشت، می‌توان به توسعه میدان کیش و انجام مطالعات مفهومی پارس شمالی اشاره کرد.