پونه
ترابی
مدت زیادی از اینکه جمله "ایران در تولید بنزین خودکفا شد" به تیتر یک رسانه‌ها تبدیل شده بود نگذشته است؛ اما اکنون شاهد تخصیص ردیف بودجه برای "واردات بنزین" در قانون بودجه سال 1403 هستیم. از عرش به فرش رسیدنی که روی سرنوشت تک تک افراد جامعه تاثیرگذار است و آینده تاریک و نامعلوم وضعیت این فرآورده استراتژیک، به تلخی ماجرا دامن می‌زند. شاید در روزگاری که هر سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس وارد مدار شد و جشن خودکفایی بنزین گرفتیم و در دورانی که ایران به صادرکننده بنزین تبدیل شده بود، فکر واردات دوباره بنزین به ذهن کم‌تر کسی خطور می‌کرد؛ حتی بدبین‌ترین افراد نیز میزان تولید و مصرف را یکسان پیش‌بینی می‌کردند اما اکنون عوامل مختلفی مانند پایان پاندمی کرونا، عدم اصلاح ساختار خودروهای تولید داخل، عدم توسعه وسایل نقلیه عمومی و... همانند مهره‌های دومینو در کنار یکدیگر قرار گرفتند و در نهایت منجر به افت مهره بنزین شده‌اند. در این راستا، ماهنامه دنیای انرژی با هدف بررسی عوامل ناترازی بنزین و راهکارهای مقابله با این چالش، به سراغ صاحب‌نظران رفته تا شاید بازخوانی سناریوی شکست ایران در خودکفایی بنزین به بازنویسی بهتر آن کمک کند. حاصل گفت‌وگو با سیدحمید حسینی، عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی؛ آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران و ناصر عاشوری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی پتروشیمی در ادامه آمده است:
10
عامل مهم ناترازی بنزین در کشور
دلایل
ناترازی بنزین، نخستین موضوعی است که در این گفت‌وگوها مورد بررسی قرار گرفته است.
افزایش تعداد خودرو، اسقاطی نشدن خودروهای فرسوده، پایان پاندمی کرونا، اختلاف
قیمت بنزین ایران با کشورهای همسایه، کمبود هواپیما و قطار، پرمصرف بودن خودروهای
تولید داخل، توسعه نیافتگی دولت الکترونیک، عدم نوسازی حمل‌ونقل عمومی، عدم توسعه
زیرساخت پارکینگ و وضعیت موتورسیکلت‌ها عواملی
هستند که از نگاه کارشناسان باعث افزایش مصرف و ناترازی بنزین در کشور شده‌اند. بر
این اساس، حمید حسینی اعتقاد دارد نخستین عامل وقوع ناترازی بنزین در کشور، بازگشت
به زندگی عادی پس از پایان پاندمی کرونا است. افزایش تعداد خودرو در کشور بدون
اینکه خودروهای فرسوده اسقاط شوند نیز دلیل دیگری است که او برای تشریح ناترازی
بنزین بر آن تاکید دارد. عضو اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی
همچنین به اختلاف قیمت بنزین در ایران با کشورهای همسایه اشاره می‌کند و می‌گوید: اختلاف
قیمت بنزین ایران با کشورهای همسایه روزبه‌روز درحال افزایش است و بعضا قیمت بنزین
در ایران به یک دهم قیمت در کشورهای همسایه رسیده است. حتی قیمت بنزین در کشور
عراق که یک کشور نفت‌خیز محسوب می‌شود، 45 هزار تومان است. این موضوع باعث جذابیت
قاچاق بنزین می‌شود. به گفته حمید حسینی، کمبود هواپیما و قطار باعث شده است
بسیاری از سفرهای بین شهری با خودرو انجام شود که همین امر باعث افزایش مصرف بنزین
می‌شود.
این درحالی
است که آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران به وضعیت خودروسازی در
کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: صنایع خودروسازی کشور به هیچ عنوان در جهت تولید
خودروی کم مصرف تلاش نمی‌کنند؛ بنابراین یکی از دلایل افزایش مصرف بنزین در کشور،
خودروهای پر مصرف هستند و برای حل این معضل، صنایع خودروسازی باید متحول شوند. از
سوی دیگر سیستم مدیریت الکترونیک و دولت الکترونیک توسعه نیافت و افراد عمدتا برای
انجام کارها و امور خود باید مراجعه حضوری داشته باشند، این تردد داخل شهری دومین
مشکل جدی در زمینه افزایش مصرف سوخت است. نجفی
بر این باور است که نوسازی زیرساخت‌های حمل‌ونقل سالیان سال است که مسکوت مانده
است. در چنین شرایطی دولت باید از مکانیزم‌هایی مانند اسنپ و تپسی به خوبی حمایت
کند؛ زیرا این پلتفرم‌ها در کنار ظرفیت‌های تاکسیرانی و اتوبوس‌رانی می‌توانند
باعث کاهش مصرف بنزین شوند.
او با
انتقاد از این موضوع که در کشور زیرساخت توسعه پارکینگ ایجاد نشده است، توضیح می‌دهد:
همه کشورهای دنیا به بحث پارکینگ به صورت جدی توجه می‌کنند اما کدام شهرداری در کدام
نقطه کشور امکانات و مشوق‌های لازم را برای ایجاد پارکینگ‌های طبقاتی یا مکانیزه
ایجاد کرده است؟ این درحالی است که عدم وجود پارکینگ و پارک کردن خودروها در کنار
معابر باعث تنگی معابر، کندی تردد در معابر و در نتیجه ترافیک‌های افسارگسیخته می‌شود.
وضعیت صنعت
خودرو و خودروسازی در کشور توسط ناصر عاشوری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی
پتروشیمی نیز مورد انتقاد قرار گرفت. او در این رابطه می‌گوید: موضوع چندگانه‌سوز
شدن خودروها به حال خود رها شده است، درحالی که خودروسازها یا باید نحوه تولید
خودرو را اصلاح کرده و خودروهای کم مصرف تولید کنند، یا خودروها باید چندگانه‌سوز
شوند یا انرژی‌های نو جایگزین بنزین شود، مانند خودروهای برقی. اگر فقط خودروهای
کشور اصلاح شود، حتی اگر خودروهایی که در ایران تولید می‌شوند مشابه خودروهای روز
دنیا نشوند، روزانه سی میلیون لیتر در مصرف بنزین صرفه‌جویی خواهد شد و حتی امکان
صادرات بنزین فراهم می‌شود. این موضوع کاهش آلایندگی را هم در پی دارد.
وضعیت
موتور سیکلت‌ها، موضوع مشترکی است که آرش نجفی و ناصر عاشوری به آن اشاره می‌کنند.
نجفی اعتقاد دارد که میزان آلایندگی و مصرف بنزین موتور سیکلت‌ها بسیار بالا است.
دولت می‌تواند سرمایه‌گذاری کرده و موتورسیکلت‌های برقی را احیا و حمایت کند. این
موتورسیکلت‌ها در حمل‌و‌نقل‌های شهری بسیار موثر هستند. از سوی دیگر، ناصر عاشوری
می‌گوید موتورسیکلت‌ها پنج برابر خودروها آلایندگی تولید می‌کنند. واقعا نمی‌توانستیم
وضعیت موتورسیکلت‌ها را سامان بدهیم؟ موتورسیکلت‌ها در کشورهای دیگر برقی هستند که
این موضوع هم باعث صرفه‌جویی در مصرف سوخت می‌شود، هم باعث کاهش آلایندگی.
تولید
بنزین در ایران مانند گذشته استوار است
دلیل اصلی
ناترازی بنزین که کشور طی یک سال اخیر با آن مواجه شده است، افزایش مصرف بنزین
بوده و به گفته کارشناسان تولید بنزین در ایران مانند سال‌های قبل پایدار است. در
این میان، حمید حسینی به بهره‌برداری پالایشگاه ستاره خلیج فارس در سال 1395 اشاره
می‌کند و می‌گوید: درحال حاضر حدود 40 درصد بنزین مصرفی کشور در این پالایشگاه
تولید می‌شود. با افتتاح این پالایشگاه تولید بنزین در کشور از 80 میلیون لیتر به
115 میلیون لیتر رسید و کشور در تولید بنزین خودکفا شد. حتی در سال نخست پاندمی
کرونا، ایران حدود سه میلیارد دلار بنزین صادر کرد؛ اما افزایش روند مصرف بنزین
باعث شد با ناترازی مصرف بنزین در کشور مواجه شویم. همچنین ناصر عاشوری با انتقاد
از میزان مصرف بنزین در کشور این سوال را مطرح می‌کند که روزانه چند لیتر باید
بنزین تولید کرد که کافی باشد؟ 50 میلیون؟ 80 میلیون؟ 120 میلیون؟ او توضیح می‌دهد:
تعداد جمعیت، خودرو و پالایشگاه در کشور مشخص است؛ پالایشگاه‌ها هم با تمام ظرفیت
خود و به صورت سه شیفت درحال تولید هستند و مرز تولید هم بیش از 115 میلیون لیتر
در روز است. دولتمردان و قانون‌گذاران باید یک فکر اساسی کرده و مصرف سوخت را
مدیریت کنند. چطور ممکن است این موضوع رها شود و هر میزان بنزینی که تولید می‌شود
در شکم خودروها مصرف شود؟ او بر این موضوع تاکید می‌کند که پالایشگاه‌های کشور از
همه توان خود برای تولید بنزین استفاده می‌کنند. به گفته عاشوری اینطور نیست که یک
روز 70 میلیون بنزین تولید شود و یک روز 120 میلیون لیتر؛ میزان تولید روزانه
بنزین تضمینی و ثابت است. فقط ممکن است به دلیل تعمیرات اساسی، اورهال یا تصمیم
حاکمیت میزان تولید بنزین یک یا دو درصد کاهش یا افزایش داشته باشد.
عاشوری به
پالایشگاه ستاره خلیج فارس اشاره می‌کند و می‌گوید: با بهره‌برداری از پالایشگاه
ستاره خلیج فارس و همچنین انجام تعمیرات در سایر پالایشگاه‌ها، ایران حدود سه سال
قبل به مرز خودکفایی رسید و حتی به صادرکننده بنزین هم تبدیل شد. چه اتفاقی افتاد
که درحال حاضر واردکننده بنزین هستیم؟ دلیل آن عدم مدیریت مصرف است، عدم ساماندهی
و ضعف در تنظیم کردن اینکه چگونه و چه محصولاتی باید مصرف شوند است.
از
شکوه صادرات تا افول واردات
موضوع
واردات دوباره بنزین، سرفصل دیگر این گفت‌وگوها است. آنطور که حمید حسینی می‌گوید،
ناترازی بنزین با واردات جبران شده است. به گفته او، در بودجه سال جاری حدود 300
میلیون دلار برای گازوئیل و 600 میلیون دلار برای واردات بنزین پیش‌بینی شده بود،
البته نمایندگان مجلس ادعا کردند میزان واردات بنزین بیش از رقم مذکور بوده و دولت
بخشی از ناترازی را با استفاده از تهاتر نفت خام با بنزین جبران کرده است. دولت برای
حل ناترازی بنزین در سال آینده، در بودجه سال 1403، حدود 80 هزار میلیارد تومان معادل
دو میلیارد دلار برای واردات بنزین منابع در نظر گرفته است.
هشت
راه حل کارشناسی برای حل چالش ناترازی بنزین
بهینه‌سازی
مصرف سوخت، از رده خارج کردن خودروهای اسقاطی، برقی کردن خودروها، توسعه وسایل حمل‌ونقل
عمومی، ساخت پالایشگاه جدید، واردات بنزین سوپر، به کار گرفتن تدابیری برای کاهش
تردد درون و بین شهری و چندگانه‌سوز کردن خودروها از جمله راهکارهایی است که از
سوی صاحب‌نظران برای حل مشکل ناترازی بنزین ارائه شده است.
حمید حسینی
در این راستا می‌گوید: برای حل مشکل ناترازی بنزین، دولت باید برای بهینه‌سازی
مصرف سوخت، خروج خودروهای اسقاطی از بازار و برقی کردن خودروها اقدام کند. از سوی
دیگر هرچقدر حمل‌ونقل عمومی توسعه یابد، میزان مصرف بنزین کاهش خواهد یافت. همچنین
در صورت در اختیار داشتن منابع، باید برای ساخت پالایشگاه جدید اقدام کرد. او با
اشاره به نیاز برخی خودروها به بنزین سوپر عنوان می‌کند: حدود پنج درصد از بیست و
چهار میلیون وسیله نقلیه در کشور خودروهای گران‌قیمت هستند که می‌توانند بنزین
سوپر را با قیمت بالاتر بخرند. اگر دولت توان تولید بنزین سوپر ندارد باید اقدام
به واردات بنزین سوپر کند و اجازه دهد با قیمت آزاد در بازار عرضه شود. وی بر این نکته
تاکید می‌کند که دولت باید اقداماتی انجام دهد که رفت‌وآمد مردم بین شهرها کاهش
یابد و می‌گوید: همانطور که مردم با استفاده از اقتصاد دیجیتال و فناوری نوین
کارهای بانکی را انجام می‌دهند، باید این امکان در همه امور گسترش پیدا کند و تا
جایی که امکان دارد مردم مجبور نباشد برای انجام امور اداری خود حضوری مراجعه
کنند. در این راستا اگر امکان جابه‌جایی نیرو بین سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌‌ها وجود
دارد باید صورت بگیرد تا کارمندی که در شرق تهران زندگی می‌کند ناچار نباشد برای
کار به غرب تهران برود.
همچنین آرش
نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران، با تاکید بر لزوم سرمایه‌گذاری در
زیرساخت‌ها با هدف کاهش مصرف بنزین، توضیح می‌دهد: در کشور سالانه نزدیک به یک
میلیون دستگاه خودرو تولید می‌شود؛ اما آیا نسبت به این میزان آن معابر اضافه شده
یا خودرو از مدار خارج شده است؟ آیا پارکینگ ایجاد شده است؟ در چنین شرایطی تردد
کند می‌شود. از سوی دیگر عدم توسعه خطوط اتوبوس‌رانی و خطوط مترو متناسب با افزایش
جمعیت شهرها، باعث می‌شود مردم از خودروی شخصی استفاده کنند.
ناصر
عاشوری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی
پتروشیمی نیز بر این باور است که باید با بهینه‌سازی، مدیریت سوخت و اصلاح و چندگانه
سوز کردن خودروها به مسابقه بین تولید و مصرف پایان داد. اگر این روند ادامه داشته
باشد به ناکجا آباد می‌رویم! میزان مصرف بنزین برای جمعیت 85 میلیون نفری و با این
تعداد خودرو نباید بیش از هفتاد میلیون لیتر در روز باشد. علت مصرف بالا، خودروهای
فرسوده‌ای هستند که از رده خارج نمی‌شوند. تولیدات ایران خودرو و سایپا پرمصرف است
و روزی 30 میلیون لیترمصرف بنزین به اقتصاد ملی تحمیل می‌کند.
اهرم
قیمت مهم است اما کافی نیست
کاهش زمان
ذخیره بنزین از نه به شش ماه و همچنین کاهش سهمیه بنزین ۳۰۰۰ تومانی در کارت‌های
سوخت شخصی از ۱۵۰ لیتر به ۱۰۰ لیتر از جمله اقدامات دولت برای مدیریت مصرف سوخت
بوده و باعث شده است برخی گمانه‌زنی‌ها درمورد بنزین سه نرخی مطرح شود. با این
وجود نجفی درمورد اهرم قیمت برای کاهش میزان مصرف بنزین می‌گوید: تا زمانی که مصرف
رصد و کنترل نشود و زیرساخت ایجاد نشود، هرگونه افزایش هزینه برای مصرف‌کننده تورم‌زا
است چراکه باعث ایجاد پدیده پروانه‌ای در اقتصاد می‌شود و تشدید تورم را در پی
دارد. درحالی که میزان اثر هزینه بنزین سه تا شش درصد است، در سال 1398 شاهد این
موضوع بودیم که افزایش قیمت بنزین حدود 54 درصد تورم ایجاد کرد. رئیس کمیسیون
انرژی اتاق بازرگانی ایران بر این باور است که دولت در زمینه افزایش قیمت بنزین
باید هوشیارانه عمل کند و مطالعات کافی داشته باشد؛ او می‌گوید: اگر هدف افزایش
قیمت بنزین است، نمیتوان با گمانه‌زنی و بی‌مهابا اقدام کرد. باید مکانیزم هوش
مصنوعی را با پردازش کلیه داده‌ها، میزان ارتباط تک به تک موارد با افزایش قیمت
بنزین و نحوه رفت و برگشت این افزایش قیمت و تورم‌زایی احصا شود.
نجفی ادامه
می‌دهد: زمانی که هدف این است که قیمت بنزین به سمت واقعی شدن حرکت کند، باید با
بهره‌گیری از نهادهای نظارتی، جلوی هرگونه سواستفاده از این فرایند گرفته شود. باید
توجه داشت که با افزایش قیمت بنزین نمیتوان راه حل منطقی داشت. زیرا تاثیرات تورمی
و حساسیت بیش از حد جامعه نسبت به بنزین باعث می‌شود هیچوقت در افزایش قیمت بنزین
موفقیت حاصل نشود. در نتیجه باید در ابتدا میزان نفوذ و اثر افزایش قمیت به هر
پارامتر را تعیین کرد و سپس نظارت شود که تاثیر قیمت بنزین روی سایر پارامترها بیش
از اندازه نباشد.