قیمت نفت در سال 2024: عوامل موثر و چشم‌انداز آینده

بابک راجی کارشناس انرژی

عرضه و تقاضا

یکی از عوامل اصلی موثّر بر قیمت نفت، تعادل بین عرضه و تقاضا است. عرضه نفت به میزان تولید و صادرات نفت توسط کشورهای تولیدکننده و تقاضای نفت به میزان مصرف و واردات نفت توسّط کشورهای مصرف‌کننده بستگی دارد. واضح است که اگر تقاضا بیشتر از عرضه باشد، قیمت نفت افزایش و اگر عرضه بیشتر از تقاضا باشد، قیمت نفت کاهش می‌یابد. پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی حاکی از تعادل عرضه و تقاضا در طول سال ۲۰۲۴ و احتمال حداقل مازاد عرضه در نیمه دوم سال است. از سوی دیگر، اوپک تقاضای مطلوب برای نفت در سال میلادی جاری و تداوم کسری عرضه تا سال آینده را پیش‌بینی می‌کند. اوپک انتظار دارد که تقاضای نفت در سال ۲۰۲۴ به میزان 25/2 میلیون بشکه در روز رشد کند و پیش‌بینی می‌شود که کلّ تقاضای جهانی نفت به 4/104 میلیون بشکه در روز برسد. از سوی دیگر، آژانس بین‌المللی انرژی انتظار دارد که تقاضای جهانی نفت بین 2/1 تا 3/1 میلیون بشکه در روز رشد کند و به بالاترین حدّ خود یعنی 3/103 میلیون بشکه در روز برسد. تفاوت بین این تخمین و پیش‌بینی‌ها تعجب آور نیست، زیرا اوپک نماینده تولیدکنندگان است در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی بیشتر بر مصرف‌کنندگان نفت متمرکز است.

یک شاخص مهم در بررسی عرضه و تقاضا، میزان ذخایر نفت آمریکا است که تأثیر زیادی بر روی بازار جهانی نفت دارد. ذخایر نفت آمریکا به میزان نفت موجود در انبارها و تأمین‌کننده‌های مختلف در این کشور اشاره دارد. به طور کلّی، زیاد شدن ذخایر نفت آمریکا معمولاً منجر به کاهش قیمت نفت می‌شود، زیرا ذخایر بیشتر معمولاً به معنای افزایش عرضه نفت در بازار است، که می‌تواند به تضییع تعادل عرضه و تقاضا و کاهش قیمت منجر شود. به عنوان مثال، اگر ذخایر نفت آمریکا افزایش یابد و تقاضا ثابت بماند، عرضه اضافی نفت ممکن است باعث کاهش قیمت شود. به عنوان مقابل، کاهش ذخایر نفت آمریکا ممکن است منجر به افزایش قیمت نفت شود زیرا این موضوع ممکن است بر عرضه نفت تأثیر داشته باشد و نگرانی‌هایی درباره کمبود نفت برانگیزد. هر چند دولت آمریکا در سال گذشته میلادی ۱۸۰ میلیون بشکه نفت از ذخایر استراتژیک خود را با هدف تثبیت بازارهای جهانی و مقابله با افزایش قیمت نفت پس از حمله روسیه به اوکراین به فروش رساند، امّا وزارت انرژی آمریکا امیدوار است بتواند نفت خام مورد نیاز خود را با هدف پر کردن ذخایر اضطراری خریداری نماید. بر اساس آخرین گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ذخایر نفت ایالات متحده در هفته منتهی به ۹ فوریه، به میزان ۱۲ میلیون بشکه افزایش یافت و به 5/۴۳۹ میلیون بشکه رسید که بسیار فراتر از انتظارات تحلیلگران از رشد 6/2 میلیون بشکه ای ذخایر بوده است.

دیگر شاخصه تجاری مهم برای بررسی عرضه و تقاضا، آمار تعداد دکل‌های بیکر هیوز (Baker Hughes) است که به عنوان یک شاخص مهم تقاضا برای محصولات نفتی عمل می‌کند. در آخرین آمار موسسه شرکت خدمات انرژی بیکرهیوز منتهی به 16 فوریه اعلام کرده است، تعداد دکل‌های حفاری نفت در ایالات متحده به 497 مورد رسید که نسبت به هفته قبل دو سکّو کاهش داشته و به طور سالانه تعداد دکل‌های نفتی 110 سکّو کاهش یافته است. به طور کلّی تعداد دکل‌های فعّال آمریکا در سال 2023 نزولی بوده درحالی‌که سال 2022 و 2021 به ترتیب 193 و 235 دکل افزایش یافته بود. لازم به ذکر است، هر چند که تعداد دکل‌ها کاهش یافته، امّا با این وجود، تولید نفت ایالات متحده، در حال ثبت رکوردهای جدید سالانه است. عامل مهمّی که بر تضاد بین میزان تولید و تعداد دکل‌ها تاثیر می‌گذارد، وجود چاه‌‌‌‌‌‌های حفرشده اما ناتمام موسوم به Drilled but uncompleted) DUC) است که تعداد آن‌ها توسط اداره اطلاعات انرژی آمریکا نظارت می‌شود. از دسامبر سال قبل، تعداد DUC‌ها از ۵۳۰۰ به حدود ۴۵۰۰ کاهش یافته‌است. این نشان می‌دهد که در طول زمان ذکر شده، تقریبا ۸۰۰ حلقه چاه غیر‌فعّال، در چرخه تولید قرار گرفته‌اند. به‌عبارت ساده‌تر، به‌رغم کاهش دکل‌های فعّال، تعداد چاه‌هایی که بهره‌برداری از آنها شروع شده، روند صعودی داشته و طبیعتاً افزایش تولید نفت را نیز به‌دنبال داشته‌است. علاوه بر این، پیشرفت‌های مداوم فنّاوری در ایالات‌متحده به‌طور قابل‌توجّهی به بهینه‌سازی نرخ تولید و بازیافت بیشتر نفت در هر چاه کمک کرده است.

سیاست‌های اوپک و کشورهای همکار (اوپک پلاس)

اوپک و کشورهای همکار (اوپک پلاس) که در حال حاضر حدود 40 درصد از تولید جهانی نفت را در اختیار دارند برای تعیین قیمت‌ها، از ابزاری به نام سهمیه‌بندی تولید استفاده می‌کنند. این ابزار به این معنی است که اوپک و کشورهای همکار سطح تولید هر کشور عضو را مشخّص می‌کنند و از آن‌ها می‌خواهند که از آن سطح بیشتر یا کمتر تولید نکنند. این کار به ائتلاف این امکان را می‌دهد که با تغییر سطح تولید کلّی، عرضه نفت را کنترل کند و در نتیجه بر روی قیمت نفت تأثیرگذار باشد. البته این ابزار نیازمند همکاری و رعایت تمامی اعضای است. اگر برخی از اعضا از سهمیه‌بندی تخلّف کنند و بیشتر از حد مجاز تولید کنند، این ابزار اثربخشی خود را از دست می‌دهد. ائتلاف اوپک پلاس در 30 نوامبر دور جدیدی از کاهش 2/2 میلیون بشکه‌ای تولید نفت را با هدف افزایش قیمت نفت برای سه ماهه اوّل سال‌2024 اعلام کردند. بدیهی است که تصمیم کاهش تولید توانسته است در این مدّت کف قیمت نفت را تغییر دهد، امّا نتوانسته روند صعودی جدیدی را در بازار ایجاد کند. طبق پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، در سال‌2024 سطح عرضه نفت از سوی تولیدکنندگان خارج از اوپک‌پلاس تا یک میلیون و 200‌ هزار بشکه در روز افزایش می‌یابد که این امر علاوه بر کاهش تقاضا می‌تواند به منزله جریان باد مخالف برای ائتلاف اوپک‌‌‌‌‌پلاس باشد. این رشد تولید پیش‌بینی‌شده یک میلیون و 200‌ هزار بشکه‌‌‌‌‌ای در روز ممکن است حتّی از افزایش تقاضای جهانی نفت فراتر رود.

تأثیرات اقتصاد جهانی

به طور کلّی اقتصاد جهانی از طریق نرخ رشد اقتصادی و نرخ بهره بر روی قیمت نفت اثر می­گذارد. عامل اصلی نرخ رشد اقتصادی، به میزان افزایش یا کاهش تولید ناخالص داخلی (GDP) یک کشور یا منطقه در یک دوره زمانی مشخص اشاره دارد که بر روی تقاضای نفت تأثیرگذار است. مهمترین روندی که تصویر بهتری از چشم‌انداز قیمت نفت در سال ۲۰۲۴ ارائه می‌کند، وضعیت رشد یا رکود اقتصاد جهانی است، زیرا تقاضای نفت مترادف با رشد و رونق اقتصادی است. امّا آن چه که در سال ۲۰۲۴ خودنمایی می‌کند، افزایش احتمال گرفتار آمدن اقتصاد جهانی در بند رکودی تازه با وجود ادامه کاهش نرخ تورّم است. چشم‌اندازی که احتمال صعود قیمت نفت در سال آینده را کاهش می‌دهد. صندوق بین‌المللی پول انتظار دارد که اقتصاد جهانی در سال ۲۰۲۴ به میزان 9/2 درصد رشد کند. پیش‌بینی می‌شود که هند و چین محرّک‌های اصلی این رشد باشند، زیرا هر دو اقتصاد با سرعت مناسبی به رشد خود ادامه می‌دهند. این دو کشور نفت روسیه را با تخفیف خوبی نسبت به قیمت‌های جهانی می‌خرند و این به آن‌ها اجازه می‌دهد بیشتر از آنچه تحلیلگران انتظار دارند نفت بخرند. هر چند داده‌های اخیر نشان می‌‌دهد که اقتصاد چین قادر به رشد قوی نیست امّا دولت چین اقدامات مختلفی را برای حمایت از اقتصاد ارائه کرده است، اگرچه اجرای کامل اقدامات محرّک زمان‌بر است، ولی ممکن است در سال ۲۰۲۴ شاهد نتایج بهتری در اقتصاد این کشور باشیم که برای بازارهای نفت صعودی خواهد بود.

سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) روز دوشنبه 5 فوریه اعلام کرد، اقتصاد جهانی امسال در مسیر بهتری نسبت به انتظارات چند ماه پیش است زیرا چشم انداز بهبود یافته در ایالات متحده ضعف منطقه یورو را جبران می‌کند. انتظار می‌رود رشد اقتصادی جهانی از 1/3 درصد در سال 2023 به 9/2 درصد در سال جاری کاهش یابد، که بهتر از 7/2 درصد پیش‌بینی شده در نوامبر در آخرین چشم‌انداز سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه است. از آنجایی که چین با نوسانات بازار املاک و مستغلات و اعتماد ضعیف مصرف کننده دست و پنجه نرم می‌کند، رشد آن از 2/5 درصد در سال 2023 به 7/4 درصد در سال 2024 کاهش یافته است که همگی نسبت به پیش بینی‌های نوامبر تغییری نداشته‌اند. با کاهش رشد اقتصادی آلمان که بر منطقه یورو تاثیر گسترده‌تر گذاشته، چشم‌انداز بلوک ارز مشترک از نوامبر بدتر شده است.

عامل دیگر نرخ بهره، میزان سود یا هزینه‌ای است که برای قرض گرفتن یا قرض دادن پول در یک بازار مالی پرداخت می‌شود. این رابطه به دلیل دو عامل اصلی هزینه سرمایه و تورّم است. هزینه سرمایه میزان هزینه‌ای است که برای تامین مالی یک پروژه یا فعّالیت اقتصادی پرداخت می‌شود. هر چه هزینه سرمایه بیشتر باشد، تولید نفت کمتر است. برای مثال، برخی از پروژه‌های نفتی مانند نفت شیل، نفت عمیق و نفت سنگین به دلیل هزینه‌های تولید بالا، نیاز به سرمایه  بالا دارند و در نتیجه با افزایش نرخ بهره، تولید آن‌ها کاهش می‌یابد. تورّم به میزان افزایش قیمت‌ها در یک بازار اقتصادی اشاره دارد. هر چه تورّم بیشتر باشد، قدرت خرید مصرف‌کنندگان کمتر است و در نتیجه تقاضای نفت کاهش می‌یابد. طی ماه‌های گذشته اجماع فعلی بازار حاکی از آن بود که فدرال رزرو موفق خواهد شد سیاست پولی سست‌تری اتخاذ کرده و در عین حال از رکود اقتصادی اجتناب کند که برای قیمت نفت نیز صعودی است. عملکرد خوب اقتصاد ایالات متحده در کنار امید به بهبود چین باید حمایت کافی از تقاضای نفت داشته باشد و ضعف بالقوّه تقاضا در اروپا را جبران کند. این خوش‌بینی در میان سرمایه‌گذاران مبنی بر کاهش نرخ‌های بهره توسط بانک‌های مرکزی بزرگ جهان می‌توانست از تقاضا برای نفت حمایت کند. امّا داده‌های مثبت بازار کار و داده­های پیچیده تورّم مصرف­کننده و تورّم تولیدکننده ایالات متحده که اخیراً منتشر شد، نشان می‌دهد که فشار بر قیمت‌ها‌ هنوز کاهش نیافته است.

هنگامی که رئیس بانک مرکزی آمریکا جروم پاول، پس از اوّلین نشست سیاستگذاری فدرال رزرو در سال 2024 با خبرنگاران مواجه شد، مطمئن به نظر می رسید. امّا در هفته­های قبل بازارها با انتشار آمارهای مختلف بازار کار و تورّم غافلگیر شدند. گزارش بازار کار نشان داد که در ماه ژانویه، 353 هزار شغل (دو برابر انتظار کارشناسان) به اقتصاد ایالات متحده افزوده شده است.  پس از انتشار داده‌های بی‌سابقه اشتغال، احتمال کاهش نرخ بهره در ماه مارس، که پیش‌تر پاول نیز آن را غیرمحتمل خوانده بود، در نگاه فعّالان وال‌استریت منتفی شد. از طرفی شاخص قیمت مصرف‌کننده در ژانویه نسبت به سال قبل 1/3 درصد افزایش یافت که نسبت به میزان 4/3 درصدی آن در دسامبر کاهش داشت امّا بیش از 9/2 درصدی بود که اقتصاددانان در نظرسنجی رویترز انتظار داشتند. همچنین شاخص قیمت تولید‌کننده در ژانویه نسبت به سال قبل 9/0 درصد افزایش یافت که نسبت به نرخ یک درصدی آن در دسامبر کاهش داشت امّا بیش از 6/0 درصدی بودکه اقتصاددانان پیش­بینی کرده بودند. اکنون قیمت‌گذاری بازار نشان می‌دهد که احتمالاً فدرال رزرو نرخ بهره خود را تا ماه مه و حتّی ژوئن کاهش نخواهد داد.

اگرچه بانک‌های مرکزی سراسر جهان خود را برای کاهش نرخ بهره به دنبال افت مداوم تورّم آماده کرده بودند. امّا همان‌طور که آمار اقتصادی ایالات متحده نشان می‌دهد، برای رسیدن به هدف تورّم دو درصدی هنوز موانعی وجود دارد. به گفته OECD این سازمان پیش‌بینی کاهش نرخ بهره فدرال رزرو در فصل دوّم و بانک مرکزی اروپا را در فصل سوّم دارد.

تحوّلات ژئوپولیتیکی

تحوّلات ژئوپولیتیکی به روابط بین کشورها و مناطق مختلف جهان و تأثیر آن‌ها بر روی سیاست، اقتصاد و امنیت منطقه‌ای و جهانی اشاره دارد که می‌توانند به تنش‌ها، تعارضات و بحران‌هایی بین کشورها و مناطق منجر شوند که بر روی تولید، حمل‌ونقل و مصرف نفت تأثیرگذار باشند. برای مثال، جنگ، تحریم، تروریسم، انقلاب، اعتراض و غیره می‌توانند به اختلال در عرضه نفت و افزایش قیمت نفت منجر شوند. تحوّلات ژئوپولیتیکی در مناطق کلیدی تولید نفت شامل خاورمیانه، آفریقا، آمریکای لاتین و آسیای مرکزی بسیار مهم و حساس است. هر گونه تنش‌ها و تعارضات سیاسی، اجتماعی و امنیتی در این مناطق بر روی عرضه نفت تأثیر منفی می‌گذارند. برای مثال، جنگ قره‌باغ و جنگ اوکراین برخی از بحران‌های ژئوپولیتیکی هستند که در مناطق کلیدی تولید نفت رخ داده‌اند و بر روی عرضه نفت تأثیرگذار بوده‌اند.

تحوّلات ژئوپولیتیکی نه تنها بر روی تولید نفت، بلکه بر روی حمل‌ونقل و مصرف نفت نیز تأثیر گذار هستند. حمل‌ونقل نفت به مسیرها و راه‌های حمل‌ونقل نفت بستگی دارد. این مسیرها و راه‌های حمل‌ونقل شامل خطوط لوله، کشتی‌ها، تانکرها، و راه‌آهن هستند که می‌توانند به دلیل تحولات ژئوپولیتیکی مواجه با اختلال، تعطیلی، یا تهدید شوند. برای مثال تنگه هرمز، کانال سوئز، تنگه باب المندب و تنگه مالاکا برخی از مهم‌ترین مسیرهای حمل‌ونقل نفت در جهان هستند که به دلیل تنش‌ها و تعارضات ژئوپولیتیکی در منطقه، مورد اختلال و تهدید قرار گرفته‌اند. در سال ۲۰۲۴، بازیگران بازار نفت بر درگیری‌های روسیه-اوکراین، جنگ اسرائیل در غزه و تحوّلات خاورمیانه متمرکز خواهند شد. واضح است که افزایش تنش‌ها در خاورمیانه اغلب به عنوان یک کاتالیزور صعودی برای بازارهای نفت در نظر گرفته می‌شود. در سال ۲۰۲۳، این تنش‌ها منجر به جهش‌های موقّتی شدند که به روند صعودی بلندمدت در بازارهای نفت دامن زد. هر سناریویی حاکی از تشدید تنش در مناقشات کنونی ممکن است برای نفت صعودی باشد، امّا باید توجّه داشت که اثرگذاری آن­ها تا حد زیادی در سال ۲۰۲۳ قیمت­گذاری شده است. فقط یک رویداد ژئوپولتیکی جدید در شرق آسیا است که می‌تواند محرّک جدّی قیمت نفت برای دیدن ارقام بالای 100 دلار باشد.

تغییرات اقلیمی و انرژی‌های جایگزین

تغییرات اقلیمی یکی از بزرگ‌ترین موضوعات قرن بیست‌و‌یکم است که به دلیل افزایش گازهای گلخانه‌ای در جو به چالشی جدّی تبدیل شده است. این گازهای گلخانه‌ای که بیشتر از سوخت‌های فسیلی مانند نفت، گاز و زغال‌سنگ تولید می‌شوند منجر به افزایش دمای سطح زمین می­گردند. به همین دلیل، سازمان ملل متّحد اهداف و سیاست‌هایی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و افزایش استفاده از انرژی‌های جایگزین و تجدیدپذیر اعلام کرده است. به عنوان نمونه، اخیراً ۲۰۰ کشور از سراسر جهان در بیست‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌وهشتمین کنفرانس اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌متحد موسوم به کاپ۲۸ (COP28) در امارات‌متحده‌عربی به توافقی تاریخی برای دور‌شدن از سوخت‌های فسیلی دست‌یافتند که نشان‌دهنده تغییری اساسی در سیستم انرژی جهانی است. دور شدن از «سوخت‌‌‌های فسیلی» اولین بار بود که از زمان آغاز مذاکرات آب‌‌‌وهوایی سازمان ملل در ۳۰سال پیش، در نتایج رسمی یک کاپ ظاهر شد. این نشان‌‌‌دهنده آغاز پایان عصر سوخت‌‌‌های فسیلی است. تغییرات اقلیمی می­تواند با انتقال تقاضای انرژی از منابع هیدروکربنی به انرژی‌های جایگزین، بر روی صنعت نفت تأثیر گذار باشد. از یک سو، این عوامل می‌توانند تقاضای نفت را کاهش دهند و در نتیجه به قیمت نفت فشار بیاورند و از سوی دیگر، می‌توانند تولید نفت را محدود کنند و در نتیجه کاهش عرضه، قیمت نفت را افزایش دهند.

در سال 2023 پیش­بینی­های وود‌‌مکنزی در مورد کاهش قیمت فلزات، تقاضای بالای جهانی برای نفت، افزایش اشتیاق برای تولید نفت و گاز در آمریکای‌شمالی و گسترش تاسیسات خورشیدی همگی به‌درستی تحقق‌یافتند. در سال ‌۲۰۲۴ برآوردهای جدید این شرکت حاکی از آن است که صنعت انرژی خورشیدی با سرعت کمتری نسبت به سال‌های گذشته به رشد خود ادامه خواهد داد که این کاهش سرعت نشان از رسیدن این صنعت به نقطه بلوغ است. همچنین پیش‌بینی می‌شود در سال‌۲۰۲۴ انرژی هسته‌ای به دلیل قابل اطمینان بودن و ماهیّت کم‌کربن آن، به‌عنوان یک راه‌حل کلیدی برای بحران انرژی جهانی، مورد اقبال قرار می­گیرد. لذا، احیای مجدد انرژی هسته‌ای با افزایش نیاز به انرژی فراوان و بدون کربن بیشتر خواهد شد. مزیّت دیگر انرژی هسته‌ای این است که برخلاف انرژی خورشیدی و بادی که تولید متغیّری دارند، می‌توان تولید انرژی هسته‌ای را به گونه‌ای تنظیم کرد که دقیقاً به اندازه مورد نیاز ما تامین شود.

همچنین وودمکنزی انتظار دارد که در سال‌۲۰۲۴ بازار ذخیره کربن با تمرکز بیشتر بر کیفیت، حاکمیّت و تکامل مداوم برنامه‌های در حال اجرا، شتاب بیشتری به‌دست آورد و فنّاوری‌های جدید جذب کربن از مقیاس آزمایشی به مقیاس تجاری حرکت کنند. این تحوّل می‌تواند نویدبخش بهبود کارآیی و کاهش هزینه در مقایسه با روش‌های موجود باشد.

چشم‌انداز قیمت نفت در سال 2024

پیش‌بینی قیمت نفت در سال 2024 یک موضوع دشوار و پیچیده است. این پیش‌بینی به دلیل پیچیدگی و پویایی بازار نفت و تأثیر عوامل مختلف بر آن عدم قطعیت بسیار بالایی دارد. امّا با توجه به تحلیل‌های انجام شده در بخش‌های قبلی، می‌توان یک چشم‌انداز محتمل بر اساس فرضیات زیر ارائه داد: ضعف اقتصاد جهانی و در نتیجه کاهش تقاضای نفت می­تواند تا حدی قیمت نفت را تحت فشار قرار دهد، ائتلاف اوپک پلاس همچنان به توافق خود برای تنظیم سطح تولید و صادرات نفت پایبند خواهند بود و در نتیجه عرضه نفت نیز تعادل خواهد یافت، تأثیرات اقتصاد جهانی همچنان منجر به تغییرات در نرخ رشد اقتصادی و نرخ بهره خواهند شد و در نتیجه قیمت نفت را تحت تأثیر قرار خواهند داد، تحوّلات ژئوپولیتیکی همچنان منجر به تنش‌ها و تعارضات در مناطق کلیدی تولید نفت می­شوند و در نتیجه عرضه نفت را محدود خواهند کرد و تغییرات اقلیمی و انرژی‌های جایگزین همچنان روند رشد و گسترش خود را ادامه داده و در نتیجه تقاضای نفت را کاهش خواهند داد.

با توجه به عدم قطعیت‌های موجود و ضمن بررسی پیش بینی‌های موسسات مختلف (مثل اداره اطلاعات انرژی آمریکا، گولدمن ساکس، فیچ سلوشن، آکسفورد انرژی، گروه سیتی و غیره) درخصوص قیمت نفت در سال ٢٠٢٤،  به نظر می‌رسد در سه سناریو حدّ بالا، حدّ متوسّط و حدّ پایین قیمت نفت برنت در سال ٢٠٢٤ به ترتیب 95، 5/82 و 5/71 دلار پیشبینی شود. البتّه رخ دادن یک رویداد ژئوپولتیک بزرگ در شرق آسیا پتانسیل افزایش قیمت تا 100 دلار و حتّی سطوح بالاتر را دارد.

ایران چه میزان نفت فروخته است؟

پیش بینی قیمت نفت در دو نیمه

فریدون برکشلی تحلیلگر ارشد بازار انرژی

صادرات نفت ایران تابعی از بازار جهانی نفت است، با توجه به اطلاعات موجود از منابع رصد نفتکش‌ها، صادرات نفت خام ایران در ماه‌های گذشته تا بیش از ۸۰۰ هزار بشکه در روز افزایش پیدا کرده است. در عین حال حدود ۸۵ میلیون بشکه نفت خام موجود در ذخایر روی آب هم فروش رفته است . دو پالایشگاه مهم هندوستان برای دریافت نفت خام ایران طراحی شده‌اند و در نتیجه با مشکلات و هزینه‌های بالایی برای تغییرات در پالایشگاه‌ها مواجه هستند. با این حال دامنه تخفیف‌های ناشی از دشواری‌های ناشی از عرضه نفت ایران کاهش داشته است. گرچه خریداران نهایی غالباً سهمی از تخفیف‌ها به دست نمی‌آورند و بخش عمده تخفیف‌ها نصیب عوامل عملیاتی می‌شود.

بازار جهانی نفت از انتهای سال ۲۰۱۹ تا به امروز با شرایط و رخداد‌های غیرعادی و غیرقابل پیش‌بینی مواجه بوده است. در نوامبر سال ۲۰۱۹ که بیماری کرونا در قلب موتور رشد تقاضای جهانی نفت یعنی همان کشور چین و به سرعت به دیگر کشورهای جهان نیز سرایت پیدا کرد روی قیمت‌ نفت نیز تاثیر گذاشت؛ اما پس از کمی وقفه و با تدبیر اوپک، اوضاع بازار آرام گرفت. سپس جنگ اوکراین و بعد هم جنگ اسرائیلی‌ها در نوار غزه صورت گرفت. در میان‌پرده هم تردید‌های پیاپی در مورد نرخ بهره آمریکا، اعلام خطر‌های پیاپی اقتصاددانان در مورد احتمال رکود اقتصادی در آمریکا، زمستان پرمشقت در اروپای وابسته به گاز وارداتی از روسیه و همچنین برگزاری اجلاس جهانی تغییرات آب و‌ هوایی سازمان ملل و سپس اجرای کاپ ۲۸ در امارات متحده عربی که آثار پایدار آن بر بازار جهانی نفت، پر اهمیت است.

نظر به کم سابقه بودن ابعاد و اندازه از وقایع پیش‌بینی‌نشده در بازار جهانی نفت تمام این وقایع روی طرف تقاضا نیز تاثیر گذاشته است. بنابراین یک غافل‌گیری مهم، سرعت افزایش تولید نفت و گاز شیل در آمریکاست که بازار جهانی نفت را شوکه کرد. بازار جهانی نفت، بخش مهمی از وقایع غیرقابل پیش‌بینی و بحران‌های مهم را پیشاپیش در بطن خود، بازخورد و در ساختار قیمت ملحوظ کرده است. با توجه به شرایط عرضه و تقاضا در سال گذشته که مختصرا به آن اشاره شد، برای سال ۲۰۲۴، با در نظر گرفتن همین اندازه از تنش، حاشیه ریسک ناشی از تحولات غیرساختاری را در حد سه تا پنج دلار در بشکه می‌توان در نظر گرفت. ‎ برای امسال هنوز هم می‌توان منتظر وقایع غیرقابل پیش‌بینی بود.

در سال ۲۰۲۴ جهان در انتظار انتخابات برای تعیین رهبران خواهد بود. تعدادی از این انتخابات می‌تواند منجر به تحولاتی شوند که روی بازار جهانی نفت، تاثیرگذار خواهند بود. از مهم‌ترین انتخابات امسال می‌توان به ریاست جمهوری آمریکا اشاره کرد که تاثیر بسزایی بر تحولات بازار جهانی نفت بر جای می‌گذارد. دولت مستقر در آمریکا، تمام تلاش خود را می‌کند تا قیمت از سطح ۸۰ دلار در بشکه بالاتر نرود. این قیمت، ادامه فعالیت و سرمایه‌گذاری در شیل را ممکن و مقرون به صرفه می‌سازد و در عین حال اجازه نمی‌دهد که قیمت بنزین برای مصرف‌کنندگان خودرو در آمریکا از سطح متعارف بالاتر نرود. جراکه قیمت بنزین یکی از مؤلفه‌های مهم محبوبیت کاندیدا‌ها در انتخابات آمریکاست.

تمام بار بازگرداندن ثبات و آرامش در بازار جهانی نفت به عهده اوپک و کشور‌های غیراوپک است، اعضای اتحاد اوپک پلاس از ابتدای ژانویه الی نوامبر ۲۰۲۳ جمعا ۵/۶ میلیون بشکه از تولید خود کاستند. بخش اعظم کاهش تولید بر عهده عربستان است. تولید نفت خام اوپک پلاس تا پایان سه ماهه اول ۲۰۲۴، به میزان 45/2 میلیون بشکه در روز است. اوپک پلاس در آخر فوریه۲۰۲۴ برای ادامه مسیر در سه ماهه دوم سال تصمیم گیری خواهد کرد.

پیش ­بینی قیمت نفت

بعید است که متوسط قیمت جهانی نفت برای شش‌ماهه اول سال از حول و حوش ۸۰ دلار در بشکه فراتر رود. البته قیمت متوسط برنت در ژانویه 82/7 دلار در بشکه بود. رشد قیمت در این ماه تحت تاثیر پدیده موسوم به اثر ژانویه است که قیمت کالا‌ها کمی رشد دارند. برای نیمه دوم ۲۰۲۴، قیمت‌ها تمایل به افزایش خواهند داشت و می‌تواند در منطقه ۸۵ دلار در بشکه برای برنت ثبات پیدا کند. در اینجا بحث خویشتن‌داری اعضای اوپک پلاس بسیار مهم است. چنانچه دامنه تحمل پایبندی برخی اعضا، پایان یابد و تخلفات شروع شود، باید انتظار شرایط سختی را در بازار داشت. نکته مهم این است که عربستان بخشی از کاهش تولید را داوطلبانه نامیده است. این بدان معناست که پایبندی به سهمیه، الزام‌آور نیست. عربستان و اوپک پلاس با دقت میزان تولید و پایبندی روسیه را زیر نظر دارند. در نزد سازمان اوپک، مبنای محاسبات و تعیین سهمیه‌ها، تولید است. حال آنکه روسیه بر پایه سیستم محاسباتی خود، مبنا را رقم صادرات قرار داده است؛ لذا انطباق آن با رویه اوپک، دشواری‌هایی را به همراه دارد. زیرا میزان مصرف داخلی از دسترس سیستم محاسباتی اوپک خارج است و روسیه می‌تواند ارقام مورد نظر را به عنوان کاهش مصوب اوپک پلاس قلمداد کند. البته دبیرخانه اوپک سیستم پیشرفته نظارتی و رصد مستمر تولید و عرضه نفت خام اعضا را در اختیاردارد و می‌تواند راستی آزمایی کند. در این میان درخواست‌های مکرر امارات متحده عربی برای افزایش سهمیه هم یکی از دغدغه‌های مهم اوپک پلاس است. امارات مدعی ظرفیت تولید نزدیک پنج میلیون بشکه در روز است، اما سهمیه کنونی آن 3/4 میلیون بشکه محاسبه شده است. تعیین سهمیه‌ها به اجلاس آخر فوریه اوپک اوپلاس موکول شده و باید دید که سازمان اوپک چگونه با این موضوع مواجه خواهد شد.