رویکردهای نظام آموزشی در انقلاب صنعتی چهارم ( چالش ها و پیشرفت ها )

 رضا پدیدار

رئیس کمیسیون توسعه پایدار ، محیط زیست و استاندارداتاق بازرگانی ایران

 انقلاب صنعتی چهارم بعنوان تحولی عظیم در فناوری و صنعت شناخته می شود که توانسته است اقتصاد، سازمان ها و جوامع را عمیقا" تحت تاثیر قرار بدهد. در صنعت نسل چهارم ، تکنولوژی هایی همچون هوش مصنوعی ، اینترنت اشیاء اتوماسیون و محاسبات ابری با هم ترکیب می شوند تا فرآیند های تولید و مدیریت را بهبود دهند و تعامل بین دنیای مجازی و فیزیکی را افزایش دهند . بطور کلی انقلاب صنعتی به معنای تغییرات مبتنی بر تکنولوژی در شیوه های بدیع کار و زندگی است که می تواند جامعه را بطور اساسی متحول کند . اصلی ترین ویژه گی هایی که یک انقلاب صنعتی باید داشته باشد، شامل درگیر شدن فناوری ها و شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه است . این تغییرات ممکن است در زمینه های مختلفی نیز رخ دهد . ممکن است سوخت و مواد اولیه مورد نیاز تغییر کرده یا منبع انرژی های مورد نیاز برای صنایع تغییر کند . از طرف دیگر اختراع تجهیزات جدیدی که می توانند عملیات صنایع را بطور کلی تغییر دهند نیز می تواند در نهایت منجر به  انقلاب صنعتی شود . با این وجود نباید فراموش کرد که یک انقلاب صنعتی نیازمند چیزی فراتر از این موارد است و این ها تنها پیش نیازهای یک انقلاب صنعتی به شمار می آیند . البته بخوبی می دانیم که تغییرات بر تکنولوژی زمانی که در کنار یکدیگر رخ می دهند، ذره ذره روی جامعه تاثیر گذار بوده و در نهایت ممکن است منجر به یک انقلاب صنعتی شوند . هر چند که بخوبی می دانیم که این مفهوم به یک تغییر بزرگ در پیشرفت های تکنولوژی و صنعتی اشاره دارد که از طریق تلفیق عواملی نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء ، اتوماسیون فرآیند ها و محاسبات ابری بوجود آمده است . این انقلاب تنها تاثیرات عمیقی بر صنعت و اقتصاد نداشته ، بلکه بطور کامل شکل روابط های انسانی و اجتماعی را نیز تغییر داده است. چرا که از اتصال اشیاء خانگی تا توسعه شهرهای هوشمند و افزایش بهره وری تولید ، این انقلاب بعنوان یک دوره معنا دار در تکنولوژی بشمار می آید که تاثیرات و مفاهیم گستره تری روی زندگی ما داشته و دامنه آن روز به روز بیشتر می گردد. این انقلاب در حال تغییر چهره صنعت ، اقتصاد و جوامع جهانی است و مفاهیم تولید و مدیریت را بطور جدیدی تعریف می کند . در این ارتباط موسسه INFORTECH در آخرین مطالعات تطبیقی خود جدول زیر را ناشی از تاثیرات انقلاب صنعتی چهارم بر صنایع مختلف را ارائه نموده که این تجزیه وتحلیلی نموداری، نمایانگر چگونگی بهبودهای قابل توچه در برخی از صنایع می باشد و نیز به چالش هایی در همین زمینه اشاره می کند :

با ملاحظه جدول بالا می توان گفت که انقلاب صنعتی چهارم بطور کلی توسط چهار پیشرفت تکنولوژی هدایت می شود . اینترنت پرسرعت موبایل، هوش مصنوعی و اتوماسیون ، استفاده از تجزیه و تحلیل داده های حجیم و فناوری مبتی بر کلود . انتطار می رود که از میان این چهار فناوری، هوش مصنوعی  بتواند با تحریک بخشیدن اتوماسیون بیشترین تاثیر را بر آمار اشتغال در نیروی کار جهانی داشته باشند . مطالعات اخیری که در این زمینه انجام شد ، نشان می دهد که پیشرفت هوش مصنوعی می تواند، تقریبا" یک پنجم نیروی کار جهانی را تحت تاثیر قراردهد که در این میان کشورهای بریتانیا، آلمان و ایالات متحده بیشترین تاثیر را می پذیرند . اگر چه ممکن است جایگزین شدن هوش مصنوعی به جای نیروی کار انسانی کمی نا امید کننده به نظر برسد ، ولی با پیشرفت صنعت نسل چهارم ، قطعا" نیاز به نیروهای کاری که بتوانند با مهارت های مناسب تکنولوژی های این حوزه را توسعه دهند، بیشتر احساس خواهد شد .

مجمع جهانی اقتصاد در دنیا نشان داد که کسب و کارها بر این باورند که هوش مصنوعی و فرآیند اتوماسیون می تواند به کارمندان آنها اجازه دهد تا بیشتر روی بهره وری تمرکز داشته باشند و این در حالی است که 25% درصد از کسب و کارها نیز فکر می کنند که اتوماسیون منجر به ظهور موقعیت های شغلی جدیدی همراه با چالش ها و پیشرفت ها شده است . در این رابطه یکی از مهمترین تاثیرات انقلاب صنعتی چهارم روی کسب و کارها، فرآیند دور کار شدن نیروهای کاری در شرکت ها و سازمان های مختلف است . این مسئله به میزان زیادی روی انعطاف پذیری هر چه بیشتر نیروهای کاری در شرکت ها اثر گذار بوده و آزادی بیشتری را به کارکنان می دهد . همین عامل نیز با رعایت نظام آموزش چهارم نیز باعث می شود تا آنها تعادل بهتری بین کار و زندگی خود داشته باشند و به این ترتیب عملکرد آنها نیز بهتر خواهد شد . با توجه به  اهمیت موضوعی و درک بهتر چالش ها و پیشرفت ها، یکی از مهمترین مفاهیمی که در این زمینه مطرح می شود مسئله هوشمند سازی است . این مهم به معنای استفاده از تکنولوژی های جدید مانند تکنولوژی های رباتیک، هوش مصنوعی ، یادگیری ماشین و مواردی از این قبیل به منظور خود کار سازی فرآیند های مختلف است . به بیان دیگر و بطور کلی این هوشمند سازی تجهیزات و تکنولوژی های استفاده شده در صنایع مختلف است که منجر به انقلاب صنعتی در همان صنایع می شود . یک نکته مهم که در خصوص ارتباط میان این دو وجود دارد این است که هر دو آنها از تکنولوژی های تقریبا" یکسانی استفاده می کنند . هوش مصنوعی و تجزینه و تحلیل داده های حجیم ، اصلی ترین نقش را هم در انقلاب صنعتی نسل چهارم و هم در هوشمند سازی ایفا می کنند . از طرف دیگر اینترنت اشیاء و تجهیـــزات تولید شده در این زمینه نیز جزء عناصر مهم هوشمند سازی و انــقلاب صنعتی چهارم بشمار می آید . اما این سئوال پیش می آید که کدام کسب و کارها بیشترین تاثیر را از انقلاب صنعتی چهارم می پذیرند ؟ در این رابطه می توان گفت که انقلاب صنعتی چهارم تقریبا" می تواند روی تمامی کسب و کارها اثر گذار باشد و موجب تحول دیجیتال در صنایع مختلف شود ، ولی برخی از صنایع به علت استفاده بیشتر از تجهیزات خودکار مانند روبات ها و تجهیزات هوشمند، بیشتر تحت تاثیر این انقلاب قرار می گیرند . در آینده ای نزدیک ، می توان انتظار داشت که تعداد کارکنان تمام وقت در بخش های تولیدی و کشاورزی به میزان زیادی کاهش پیدا کند، چرا که بسیاری از این موقعیت های شغلی به علت بهبود تجهیزات اتوماسیون در حال حذف شدن هستند . از طرف دیگر ربات ها می توانند به انجام وظایف در کارخانه های صنعتی بصورت موثرتر و ایمن تر نیز کمک کنند . طبق آمارهایی که در این زمینه منتشر شده است ، پیشرفت نسل چهارم صنعت (Industry 4.0) می تواند به منسوخ شدن بسیاری از موقعیت های شغلی در صنایعی مانند تهیه غذا ، ساخت و ساز، نظافت ، رانندگی و البته بخش های کشاورزی و تولیدی منجر شود . ضمنا" علاوه بر موقعیت های شغلی در بخش های تولیدی باید دقت داشته باشید که اتوماسیون می تواند روی خدمات پستی و پیک ، حمل و نقل و تحویل محصولات و البته مشاغل صنعتی نیز تاثیر گذار باشد . پس بطور کلی می توان گفت که این نسل از انقلاب صنعتی می تواند بسیار بیشتر از گذشته کسب و کارها را تحت تاثیر خود قرار دهد .

بطور کلی اصلی ترین مولفه های انقلاب صنعتی چهارم ( انقلاب تکنولوژی ) را بر پایه نظام آموزشی چهارم و نیز رعایت چالش ها و پیشرفت ها، و نیز فناوری های نوین به موارد زیر اشاره کرد : بطور کلی ارتباط انقـــلاب صنعتی چهارم و تحول دیجیتال شرایط لازم را برای انقلاب صنعتی پنجم حاصل آورده است . انقلاب صنعتی نسل پنجم در نگاه اول تنها یک نسخه جدید و بهبود یافته از انقلاب صنعتی چهارم به نظر می رسد، ولی بر خلاف عقیده بسیاری از افراد اکثر انسان ها آشنایی کاملی با این انقلاب صنعتی ندارند . این انقلاب صنعتی بیشتر روی شخصی سازی اطلاعات و فعالیت ها تمرکز دارد و بیانگر ارتباطی بسیار عمیق بین انسان ها و ماشین ها خواهد بود . می توان انقلاب صنعتی پنجم را بعنوان ترکیبی از نیروهای انسانی و ماشین آلات در محیط کار دانست . نکته پایانی اینکه در انقلاب صنعتی نسل پنجم تلاش می شود تا از ترکیب نیروهای انسانی و هوش مصنوعی برای دستیابی به قابلیت سفارشی سازی فرآیند های مختلف از جمله فرآیند تولید استفاده شود . از جمله فناوری های پیشرفته ای که در انقلاب صنعتی نسل پنجم مورد استفاده قرار می گیرند، می توان به محاسبات کوانتومی، اتوماسیون ، هوش مصنوعی مولد و اینترنت اشیاء اشاره کرد . از طرف دیگر خلاقیت ها و نوآوری های  انسانی نیز در این انقلاب صنعتی نقشی کلیدی و بسیار مهم را ایفاء می کنند .