ایران به صادرکننده فراورده های نفتی بدل خواهدشد

اگرچه در چشم انداز 20 ساله کشور بر عدم خام فروشی و صادرکننده فراورده های نفتی به عنوان یک رویای بزرگ برای کشور تاکید شده اما باید دید در شرایط کنونی دنیا آیا تبدیل شدن ایران به یک فروشنده فراورده نفتی به جای نفت خام تا چه اندازه منافع ملی را حفظ خواهد کرد؟

براساس این گزاش به این نتیجه خواهیم رسید که سیاست های فعلی وزارت نفت برای بدل شدن به صادرکننده فراورده های نفتی براساس باورهای سنتی است که باید هر چه سریعتر آن را تصحیح کرد و به سمتی حرکت کرد که منافع ملی حفظ شود.

شاید برخی از کارشناسان تاکید کنند می توان خوراک پالایشگاه های تازه تاسیس را از خارج از کشور وارد کرد که این امر نیز بدین معناست که ایران وارد کننده نفت خام خواهد شد.که البته در چنین شرایطی هم باید دید چقدر می توان سود پالایشگاه  ها ناشی از فروش فراورده ها در بازار بین المللی را تضمین کرد و اساسا بازاری برای فروش این فراورده ها به اندازه کافی برای ایران وجود دارد یا خیر.

در شرایط فعلی به دلیل مشکلات موجود فروش نفت خام در برخی مواقع با مشکلاتی همراه است.این امر در حالی است که سالیان سال از فروش نفت خام ایران می گذرد و هستند مشتریانی که بیش از 50 سال است که نفت کشور را خریداری می کنند وبه نوعی به خانواده نفتی ایران پیوسته اند.بازهم در چنین شرایطی در حالیکه نفت ایران خریداران خود را دارد گمانه زنی ها از نگرانی هایی حکایت دارد که در برخی از مواقع ایران به دلیل نداشتن خریدار نفت ناچار به نگهداری نفت خود برروی دریا و ذخیره سازی ان می شود.خبری که برخی مواقع از سوی مقامات نفتی ایران تایید و برخی مواقع به شدت تکذیب می شود اما واقیعت تمام این تایید ها وتکذیب ها نگرانی است که ناشی از نبود احتمالی خریدار برای نفت ایران است.نفتی که تقریبا 85 درصد بودجه کشور را تامین می کند و نبودش می تواند به نوعی تمام اهداف توسعه ای کشور را بخواباند.
حال فرض می شود که ایران به صادرکننده فراورده های نفتی بدل شود و بازار نفت خام را از دست بدهد.با صرف نظر از اینکه ایران با توقف صادرات نفت خود به دلیل اهمیت بالای این سوخت قدرت خود در منطقه و جهان را از دست خواهد داد و این خود معضلی بزرگ خواهدبود می توان به مشکل اساسی چون بازاریابی برای فروش فراورده ها اشاره کرد.اما قبل از پرداختن به بحث بازاریابی برای فروش این فراورده ها شاید بهتر باشد به عربستان و قدرتش به دلیل صادرات 7 تا 9 میلیون بشکه نفت در هر روز و توان تولید 11 میلیون بشکه ای نفت  آن اشاره کرد و اینکه با وجود مشکلاتی که در این کشور موج می زند اما کمتر کشوری پیدا می شود که جرات تذکر به این کشور را داشته باشد چرا که کوچکترین تزلزل در این کشور منجر به قطع صادرات نفت و گرفتار شدن تمام جهان می شود.
بنابراین قدرت بزرگترین میراثی است که عربستانی ها از آن در منافع سیاسی خود بهره می برند و شاید برای همین باشد که گفته می شود نفت بیشتر از انکه کالایی اقتصادی باشد سیاسی است چرا که هر کشوری که نفت دارد یعنی قدرت دارد.

اما بهتر است از مسایل سیاسی فراتر رویم و بحث را روی بازاریابی و مسایل اقتصادی این طرح نفتی ها ادامه دهیم.شاید بد نباشد که به پیش بینی های صورت گرفته از سوی موسسات بزرگ انرژی دنیا برای سال 2020 اشاره شود.براساس پیش بینی ها تنها 9 سال دیگر یعنی زمانی که در خوشبینانه ترین حالت تمام پالایشگاه های ایران وارد مدار تولید خواهند شد و ایران به صادرکننده فراورده های نفتی بدل خواهد شد سرمایه گذاری برروی انرژی های فسیلی کاهش خواهد یافت و جهان به سمت تولید انرژی از گیاهان و ... روی خواهند آورد.به عنوان مثال در حال حاضر از روغن سوخته مصرفی در رستوران ها گازوئیل گیاهی تولید می شود که به نظر می رسد براساس پیش بینی های روز سرمایه گذاری برروی تولید این نوع انرژی ها در سال 2020 شدت خواهد گرفت و استفاده از فراورده های نفتی رو به کاهش خواهد رفت.

بنابراین تبدیل شدن ایران به صادرکننده فراورده های نفتی تولیدی از نفت خام کمی ریسک پذیر است.اما فرض بر آن خواهیم گرفت که در سال 2020 این آرمان های جهانی محقق نخواهد شد و فرآورده های نفتی همچنان جایگاه خود را حفظ می کنند.در این شرایط هم باید دید تا چه اندازه می توان امیدوار به بازاریابی فروش فراورده های خود بود.از امروز روشن است که ایران نمی تواند تصوری از فروش فرآورده های نفتی خود آنچنان که باید و شاید در اروپا داشته باشد چرا که هستند شرکت های بزرگی چون توتال که روزانه بیش از یک میلیون و 600 هزار بشکه نفت خام را پالایش می کنند و بازار اروپا را به نوعی اشباع کرده اند.اما حالت خوشبینانه فروش فرآورده های نفتی به قاره آفریقاست که با توجه به آنکه اغلب کشورهای این قاره فقیرهستند امیدواری برای فروش فرآورده های نفتی ایران باقیمتی مناسب و به صرفه کمی بعید به نظر می رسد.در عین حال نباید در حالت خوشبینانه برخی از کشورهای همسایه و رفع نیاز این کشورهارا نیز نادیده گرفت.اما باید مطالعاتی صورت بگیرد تا دید تا 5 سال آینده واقعا چه کشورهایی هستند که نیاز به فرآورده های نفتی دارند و ایران می تواند بازار آنها را به دست آورد.شاید تمام استدلال های این گزارش نقدهایی نیز داشته باشد اما تمام منظور این است که باید مطالعات کاملی صورت گیرد تا منطقی بودن تبدیل شدن به صادرکننده فراورده های  نفتی و از دست دادن قدرت صادرکننده نفت بودن را توجیه پذیر کند.به نظر می رسد در شرایط فعلی جای مطالعات کارشناسی و دقیق برروی این تصمیم نفتی ها خالی باشد.

براین اساس در حال حاضر به نظر می رسد دو راه حل پیشروی دولت است.ابتدا اینکه ساخت پالایشگاه را با روشی منطقی تر پیش برد و در هر سفر استانی احداث پالایشگاه بدون پشتوانه مطالعاتی را از برنامه حذف کند. راه حلی دیگر آنکه صنعت کشور را آنچنان توسعه دهیم که طی 9 سال آینده بخش عظیمی از فرآورده های تولیدی در کشور مصرف ودر نهایت کالاها صادرشوند که این راه حل با شرایط موجود کمی آرمانی به نظر می رسد.به هر حال آنچه باید برآن تاکید شود تغییر نگرش سنتی در وزارت نفت و همراه شدن این وزارتخانه با تحولات بین المللی و تصمیم گیری براساس این پیش بینی هاست کاری که تمام شرکت های موفق نفتی جهان انجام می دهندچرا که در صورت عدم همراهی با شرایط بازار این غفلت نفتی ها روزی تاریخ سیاهی را برای صنعت نفت کشور رقم خواهد زد.

توضیح آماری

در حال حاضر 7 پالایشگاه در حال احداث است و در عین حال براساس اظهارات معاون برنامه ریزی وزارت نفت در سال گذشته مجوز ساخت 13 پالایشگاه به بخش خصوصی صادرشده که روی هم رفته این 21 پالایشگاه به همراه پالایشگاه های فعلی روزانه 3میلیونر و 800 هزار بشکه نفت خام مصرف خواهند کرد.البته 800 هزار بشکه میعانات گازی نیز در این پالایشگاه ها پالایش خواهد شد اما آنچه در این گزارش مورد تاکید قراردارد مصرف نفت خام در این پالایشگاه هاست.در عین حال ظرفیت تولید نفت خام کشور در حال حاضر 4میلوین و 200 هزار بشکه است که طی دو تا سه سال گذشته ثابت مانده و وزارت نفت طی این مدت تنها توانسته کاهش تولید 200 تا 400 هزار بشکه ای سالانه را جبران کند.در عین حال در برنامه پنجم توسعه افزایش ظرفیت تولید به بیش از 5میلیون بشکه نیز مورد تاکید قرار گرفته است که با توجه به آنکه این آرمان در برنامه چهارم توسعه نیزمورد تاکید قرار گرفته بود و محقق نشد تحقق آن در پایان برنامه 5 نیز کمی بعید به نظر می رسد مگر انکه سیاست تزریق گاز به میادین نفتی براساس برنامه پیش برود که با توجه به عقب ماندگی از این برنامه تحقق آن از سوی کارشناسان ناباورانه اعلام می شود.