همواره منطقه بالکان از اهمیت ویژه برای سیاست خارجی ایران داشته است. البته منطقه بالکان از نظر استراتژیک برای کشورهای غربی به عنوان یک بلوک جغرافیایی مهم است که از طریق آن می‌توانند نفوذ خود را در کشورهای اروپای شرقی شوروی سابق از جمله روسیه افزایش دهند. از همین روی، افزایش هرگونه نفوذ ایران میتواند اروپایی‌ها را نسبت به این امر حساس کند. در میان کشورهای بالکان، صربستان قوی‌‍ترین مبادلات اقتصادی را با ایران دارد. با توجه به جنگ در اوکراین و اختلال در ارسال نفت روسیه به اروپا، صربستان به دنبال واردات نفت و کودهای شیمیایی از ایران و صادرات گندم خود به این کشور است. هرچند که چالش‌های مالی و بانکی ایران، از جمله تحریم‌های آمریکا بر اقتصاد، محدودیت‌های ورود ارز، تحریم‌های بانک مرکزی، و قطع ارتباط بانک‌های ایرانی از سیستم مالی جهانی، تجارت با ایران را با ابهام مواجه کرده است. اما سفر معاون نخست وزیری صبرستان به ایران جهت شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان میتواند بر این روند تاثیر داشته باشد.
اهمیت سفر وولین به تهران
الکساندر وولین، معاون نخست وزیر صربستان، به منظور شرکت در آیین تحلیف چهاردهمین دوره ریاست جمهوری به ایران سفر و تبریک خود را به مسعود پزشکیان ابلاغ کرد. پزشکیان که در زمان نمایندگی مجلس شورای اسلامی، ریاست گروه دوستی پارلمانی ایران و صربستان را برعهده داشت، تاکید کرد: تداوم همکاری‌های پارلمانی برای امضای روابط همه جانبه دو کشور قابل توجه است. وی همچنین اظهار داشت که این توافق باید هرچه سریع‌تر اجرایی شود. نقش فعال گروه دوستی پارلمانی با تسهیل در تعمیق روابط دیپلماتیک و اقتصادی، میتواند منافع متقابلی را برای ایران و صربستان در زمینه‌های مختلف از جمله اهداف توسعه منطقه‌ای فراهم کند. هنگام تحلیل روابط صربستان و ایران، توجه به موقعیت صربستان در سیاست بین‌الملل و جهت‌گیری سیاست خارجی آن حائز اهمیت است. صربستان علیرغم اینکه کشور نامزد عضویت در اتحادیه اروپا است، مشمول تحریم‌های اتحادیه اروپا است. همچنین به دلیل روابط نزدیک با روسیه، با تحریم‌های ایالات متحده و چندین کشور دیگر نیز مواجه است. در این زمینه، سفر وولین به تهران و همکاری‌های احتمالی در آینده نشان می‌دهد که صربستان به دنبال اتحاد یا حمایت در عرصه بین‌المللی است. در نگاه تاریخی به روابط ایران و صربستان، مشاهده می‌شود که دو کشور در دوره‌های مختلف منافع و رقبای مشترکی دارند. بنابراین توسعه سطح روابط سیاسی و اقتصادی دوجانبه جای تعجب نیست. در واقع، بلگراد و تهران از نظر تاریخی روابط دوستانه خود را حفظ کرده‌اند که دفعات بازدید مقامات صربستان از ایران کاملاً گویای آن است. با این حال، حمایت ایران از بوسنی در اواخر قرن بیستم باعث تیرگی این روابط شد. البته، روند ترمیم روابط با آغاز یک سری نشست‌های سطح بالا در سال ۲۰۲۱ شتاب گرفت و سفر وولین به تهران به عنوان سنگ بنای این روابط است. بازدیدها و دیدارهای وولین کانون انتقادات غربی‌ها بوده است. البته، نه تنها سیاست خارجی صربستان با ایران، بلکه روابط آن با اوکراین، چین و آلمان نیز مورد انتقاد آن‌ها قرار گرفت. در حقیقت، گفته می‌شود که الکساندر ووچیچ، نخست وزیر صربستان «سیاست خارجی چندجانبه» را دنبال می‌کند و موضع آن در قبال روسیه، چین و ایران به عنوان انتخاب محوری در سیاست خارجی تعبیر می‌شود. سفر رسمی الکساندر وولین معاون نخست وزیر صربستان به تهران و دیدارهای وی با مسعود پزشکیان رئیس جمهور جدید ایران حکایت از تعمیق روابط دو کشور دارد. علاوه بر این، نگاه صربستان به ایران به عنوان یک شریک استراتژیک در صحنه بین المللی، چشم‌انداز وسیع‌تری را در سیاست خارجی صربستان نشان می‌دهد. این سفر وولین به ایران به تقویت روابط موجود بین دو کشور کمک می‌کند و گامی برای تقویت جایگاه صربستان در سیاست بین الملل تلقی می‌شود. اظهارات مقامات دو کشور در مورد روابط عمومی ایران و صربستان نشان دهنده نگرش مصمم هر دو کشور نسبت به بهبود روابط است. عزم ایران و صربستان در این روند راه را برای همکاری‌های همه‌جانبه و مشارکت‌های استراتژیک در آینده باز می‌کند. در نتیجه، ایران و صربستان در طول تاریخ روابط دوستانه خود را حفظ کرده‌اند و اکنون صربستان از سیاست‌های بین‌المللی ایران حمایت کرده و در پروژه‌ها و سرمایه گذاری‌های مشترک در بخش‌هایی مانند کشاورزی، انرژی و صنعت مشارکت داشته است. به ویژه تحت تاثیر قرار گرفتن ایران از تحریم‌های بین المللی باعث افزایش همکاری‌های اقتصادی با کشورهای دارای منافع مشترک مانند صربستان می‌شود. سیاست‌های منطقه‌ای ایران و روابط صربستان با اتحادیه اروپا میتواند بر روابط دوجانبه تاثیر بگذارد.
توسعه روابط تجاری
از سوی دیگر بلگراد ایران را جایگزینی برای واردات محصولاتی مانند کودهای شیمیایی محسوب می‌کند که عرضه آن به دلیل جنگ در اوکراین مختل شده است. در مقابل، انتظار می‌رود صربستان گندم خود را به ایران صادر و به طور بالقوه واردات نفت خام ایران را آغاز کند، زیرا دیگر نمی‌تواند روی عرضه از روسیه حساب کند. به عبارت دیگر، دو کشور قصد دارند همکاری‌های اقتصادی خود را گسترش دهند که تاکنون نسبتاً اندک بوده است. حجم تجارت خارجی صربستان و ایران در سال ۲۰۲۱ تنها ۵۰.۸ میلیون دلار بوده که با حل مشکلات بانکی دو کشور در سال‌های اخیر، این رقم میتواند افزایش چشمگیر داشته باشد. بطوریکه در اواخر سال ۲۰۲۲، بیش از ۸۰ تاجر صربستان و ایران و نمایندگان انجمن‌های تجاری به همراه مقامات دولتی در بلگراد برای یک مجمع تجاری گرد هم آمدند. این رویداد راه را برای آغاز تعمیق روابط اقتصادی ایران و صربستان هموار کرد. در نتیجه، انتظار می‌رود بلگراد و تهران اتاق بازرگانی مشترکی را برای تسهیل مبادلات تجاری بین بخش‌های خصوصی دو کشور ایجاد کنند. علاوه بر این، ایران در اکتبر ۲۰۲۲ یک قرارداد جدید خدمات هوایی با صربستان را تصویب کرد، سندی که روند برقراری پروازهای تجاری برنامه‌ریزی شده بین دو کشور را تسهیل کرد. در واقع، صربستان قصد دارد در زمینه‌های کشاورزی، غذایی، صنایع شیمیایی و نفت، گردشگری، مخابرات و فناوری اطلاعات با ایران همکاری کند.
نتیجه گیری
صربستان با وجود عضویت در اتحادیه اروپا، به تحریم‌های این اتحادیه علیه ایران نپیوسته است. دو کشور حتی از اکتبر ۲۰۱۷ تا اکتبر ۲۰۱۸ که صربستان تحت فشار اتحادیه اروپا مجبور به برقراری مجدد روادید برای شهروندان ایرانی شد. سپس تهران اقدام متقابلی را انجام داد، به این معنی که دارندگان پاسپورت صربستان دیگر نمی‌توانند بدون داشتن ویزا در گذرنامه خود به ایران سفر کنند. اما چنین اقداماتی تأثیر جدی بر روابط بلگراد و تهران نداشت. صربستان همچنین به دلیل روابط خود با روسیه در کانون توجه قرار گرفته است، به طوری که اروپا می‌خواهد بلگراد در مورد تحریم مسکو بر سر جنگ اوکراین در صف این تصمیم قرار بگیرد.
مقامات اتحادیه اروپا پیشنهاد کرده‌اند که این امر میتواند مانع از پیوستن صربستان به اتحادیه شود. روابط رو به رشد با ایران نیز میتواند در این روند تاثیر بگذارد. اما به نظر می‌سرد که منافع اقتصادی بتواند بر گرم‌تر شدن روابط دو کشور تاثیر مثبت داشته باشد.