رامتین موثق
اقتصاد ایران دچار چرخه‌های معیوب بسیاری است که نمونه آن را می‌توان در تراز تجاری دید. ابتدای هرسال تراز تجاری ایران حتی بدون وجود نفت هم مثبت می‌شود و مسئولین ساعت‌ها درباره این افتخار سخرانی می‌کنند اما این افتخار حتی تا نیمه اول سال هم نمی‌پاید و باز تراز تجاری سال منفی می‌شود.
در شرایطی که آمار ترازی تجاری ایران در 6 ماهه اول سال منفی اعلام شده، سازمان توسعه تجارت ایران هم اعلام کرده که مهلت رفع تعهد ارزی صادرات سال 1402 تنها تا آخر مهر است. پیش از این، آخرین مهلت اعلامی 31 تیرماه اعلام شده بود.
این سازمان در متن اطلاعیه قبلی خود اعلام کرده بود: با توجه به پایان مهلت ایفای تعهدات ارزی صادرات سال 1402 در پایان روز 31 تیرماه سال 1402، برگشت ارز حاصل از صادرات هر پروانه صادراتی سال 1402 به مدت سه ماه (حداکثر تا پایان روز 30 مهرماه 1403) با رعایت مهلت قانونی 15 ماه با بهره‌مندی از معافیت مالیاتی تمدید می‌شود، گفتنی است پس از تاریخ و مهلت بازگشت ارز صادرات سال 1402 تمدید نخواهد شد.
صادرات با وجود افزایش وزن
از واردات عقب ماند
مجموع صادرات غیر نفتی ایران در 6 ماهه سال جاری با 6.5 درصد افزایش به 25.8 میلیارد دلار رسید. دراین مدت 23 میلیارد دلار نفت نیز صادر شده است. میزان وزنی صادرات غیرنفتی در 6 ماهه سال جاری 70 میلیون تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل 3.5 درصد افزایش یافت. در این مدت 23.2 میلیارد دلار نفت و 600 میلیون دلار خدمات فنی و مهندسی صادر شده است، مجموع صادرات کشور در 6 ماهه امسال به 49.6 میلیارد دلار رسیده است.
به گزارش تسنیم، همچنین میزان واردات کالا با احتساب 2.5 میلیارد دلار شمش طلا به رقم 32.6 میلیارد دلار رسید..مجموع مبادلات تجاری کشور در این مدت 82.2 میلیارد دلار بوده است، در این مدت تراز تجاری کشور بدون نفت و خدمات فنی مهندسی با احتساب صادرات غیر نفتی 25.8 میلیارد دلاری، 6.8 میلیارد دلار منفی و با در نظر گرفتن نفت و خدمات فنی و مهندسی 17 میلیارد دلار مثبت بوده است.
گفتنی است متوسط ارزش هر تن کالای صادراتی کشورمان در شش ماهه امسال با 3 درصد افزایش به رقم 366 دلار رسیده است. در این مدت 28.1 میلیون تن محصولات پتروشیمی به ارزش 11.3 میلیارد دلار صادر شده است که به لحاظ وزن 5 درصد و از حیث ارزش 7 درصد افزایش داشته است.
82 درصد تجارت کشور تنها با 5 کشور!
بررسی‌ها نشان می‌دهد که 7 کشور، مقصد 82 درصد از کالاهای ایرانی طی نیمه نخست امسال بودند. مقاصد صادراتی ایران نشان می دهد که در نیمه نخست سال جاری 7 کشور، 81 درصد از وزن و 82 درصد از ارزش کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
به گزارش خبرگزاری مهر، بر همین اساس چین با 7.2 میلیارد دلار، عراق با 5.2 میلیارد دلار، امارات متحده عربی با 3.4 میلیارد دلار، ترکیه با 2.4 میلیارد دلار، افغانستان با 1.1 میلیارد دلار، پاکستان با یک میلیارد دلار و هند با 900 میلیون دلار از عمده‌ترین مقاصد صادراتی کشورمان در این مدت بودند.
7 کشور نیز 77 درصد از وزن و 83 درصد از ارزش کل واردات کشور را به خود اختصاص داده‌اند. بر همین مبنا کشورهای امارات متحده عربی با 10 میلیارد دلار، چین 8.5 میلیارد دلار، ترکیه 5.1 میلیارد دلار، آلمان 1.2 میلیارد دلار، فدراسیون روسیه و هند هر کدام با 800 میلیون دلار و هنگ‌کنگ با 600 میلیون دلار بوده است.
در مجموع طی نیمه نخست امسال، چین با 15.7 میلیارد دلار، امارات با 13.4 میلیارد دلار و ترکیه با 7.5 میلیارد دلار 3 شریک عمده تجاری کشور بوده‌اند.
منفی بودن تراز تجاری با وجود افزایش وزن تراز تجاری چه معنایی می‌تواند داشته باشد؟ آیا ریشه در استراتژی صادراتی ما دارد یا مسائل دیگری باعث عقب‌ماندگی صادرات ایران از واردات می‌شود؟ همچنین تجارت چرا ایران تنها به 5 کشور محدود شده است و بازارهای جهانی پذیرای کالاهای ایرانی نیستند؟
کاهش رشد اقتصادی با صادرات‌محور نبودن تولید
رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»، درباره منفی شدن تراز تجاری ایران عنوان کرد: در تراز تجاری حجم زیادی کالاهای وارداتی داریم که به نحوی می‌توان گفت کالاهای اساسی هستند و میزان وابستگی ما به آنها زیاد است. کاوه زرگران تصریح کرد که در نتیجه وقتی پایه صادراتی ما را که نفت و فرآورده‌های نفتی هستند، از تراز تجاری حذف کنیم و فقط کالاهای غیرنفتی را درنظر بگیریم، می‌بینیم در حوزه‌های اساسی و مواد اولیه وابستگی داریم.
او درباره تاثیر تراز تجاری منفی در اقتصاد اظهار کرد: موتورهای محرک هر کشوری توسعه صادرات است؛ وقتی حجم صادرات کشور مقابل واردات منفی است نشان‌دهنده اینست که ما صرفا کالاهای مصرفی داخل کشور را تامین می‌کنیم و صنایع صرفا به بازار داخلی اتکا می‌کنند و ارزآوری در کشور کم می‌شود.
وقتی حجم صادرات کشور مقابل واردات منفی است نشان‌دهنده اینست که ما صرفا کالاهای مصرفی داخل کشور را تامین می‌کنیم و صنایع ما صرفا به بازار داخلی اتکا می‌کنند و ارزآوری در کشور کم می‌شود. در شرایطی که تولید ما صادرات‌محور نیست طبیعتا رشد و توسعه اقتصادی کمتر خواهد شد
این عضو اتاق بازرگانی تاکید کرد: در شرایطی که تولید کشور صادرات‌محور نیست، طبیعتا رشد و توسعه اقتصادی ما کمتر خواهد شد.
ساختار صادراتی ایران صرفا بر اساس پتانسیل‌های خدادادی است
زرگران درباره استراتژی صادراتی ایران بیان کرد: در مورد استراتژی صادراتی می‌توان گفت سیاست‌گذاری‌های کلان صادراتی ما نیازمند یک بازنگری و نواندیشی است. شرایط فعلی در جهان باعث شده سبک صادرات تغییر کند و اکنون با متدهای گذشته صادرات انجام نمی‌پذیرد ازاین‌رو استراتژی صادراتی ما صحیح نیست و نیازمند نوآوری در این زمینه هستیم.
او با تاکید بر اینکه اساسا می‌توان گفت که ساختارهای صادراتی ایران صرفا بر اساس پتانسیل‌های خدادادی است و برنامه‌ریزی مدون کاملی نداریم، درباره محدود بودن شرکای تجاری ایران گفت: صادرات ما را یک وابستگی و نیاز بازار جهانی تعیین می‌کند. در کنار این مسئله، تحریم‌ها هم وجود دارد که به این دلیل خیلی از کشورها حاضر نیستند به صورت مستقیم با ایران کار کنند و همچنین بعضی از کشورها به صورت پل ارتباطی ما با سایر کشورها عمل می‌کنند
رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق بازرگانی تهران تصریح کرد: به همین دلایل بسیاری از حوزه‌ها که به کالاهای ایرانی وابستگی داشتند، چه به دلیل نوع تولید و چه به دلیل شرایط سیاسی، قطع ارتباط کردند و مقاصد صادراتی کشور را محدود شده است.
کاوه زرگران: همه کشورها برای توسعه صادرات خود یارانه و جایزه صادراتی مانند معافیت مالیاتی برای صادرکننده تعیین می کنند و وظیفه دولت اینست که با توجه به شرایط کشور مشوق‌هایی برای صادرکننده درنظر بگیرد، اما ما هیچکدام از این مشوق‌ها را نداریم و انتظار این است که صادرکننده ارز کالایی را که با ارز آزاد تولید شده است، به قیمت نیمایی به دولت رفع تعهد کند
تعهد ارزی بزرگترین وزنه به پای صادرکننده است
زرگران درباره اتمام مهلت ایفای تعهد ارزی سال 1402 اظهار کرد: تعهدات صادراتی بزرگترین وزنه‌ای است که به پای صادرکننده می‌بندند و اجازه نمی‌دهند که صادرات انجام شود.
او ادامه داد: در بخش‌های مختلفی مشکل تعهد ارزی را داریم که اصلا در برخی حوزه‌ها مانند قیر یا اقلامی که ماده اولیه آن با ارز آزاد است، صادرات ما متوقف شده است اما انتظار این است که صادرکننده ارز کالایی را که با ارز آزاد تولید شده است، به قیمت نیمایی به دولت رفع تعهد کند.
این فعال اقتصادی تاکید کرد: طبیعتا روند رفع تعهد ارزی یک زیانی برای صادرکننده ایجاد می‌کند که در بلندمدت باعث می‌شود بازارهای جهانی بیشتری از دست برود زیرا ادامه این فرایند توسط صادرکننده مقدور نیست.
زرگران اضافه کرد: در حال حاضر ما به وفور کالاهایی داریم که اگر صادرکننده بخواهد قیمت تمام شده آن را با نرخ ارز نیمایی رفع تعهد کند، طبیعتا یک زیانی خواهند داشت و عملا آن بازار صادراتی از دست می‌رود.
رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق بازرگانی تهران در گفت‌وگو با «توسعه ایرانی»: ساختارهای صادراتی ایران صرفا بر اساس پتانسیل‌های خدادای است و برنامه‌ریزی مدون کاملی نداریم؛ صادرات ما را یک وابستگی و نیاز بازار جهانی تعیین می‌کند. در کنار این مسئله، تحریم‌ها هم وجود دارد که به این دلیل خیلی از کشورها حاضر نیستند به صورت مستقیم با ایران کار کنند
او درباره اصلاح این وضعیت عنوان کرد: همه کشورها برای توسعه صادرات خود یارانه و جایزه صادراتی مانند معافیت مالیاتی برای صادرکننده تعیین می‌کنند و وظیفه دولت اینست که با توجه به شرایط کشور مشوق‌هایی برای صادرکننده درنظر بگیرد؛ اما ما هیچکدام از این مشوق‌ها را که نداریم هیچ، ارز آنها را هم به قیمت ارزانتر می‌خریم.
رئیس کمیسیون تسهیل و توسعه تجارت اتاق بازرگانی تهران درنهایت خاطرنشان کرد: اینکه صادرکننده به دولت باج می‌دهد تا کالای خود را صادر کند، نهایتا باعث از دست رفتن بیشتر بازارهای صادراتی خواهد شد.