در شرایطی که تحریم‌های سختی به دلیل جنگ اوکراین بر روسیه تحمیل‌شده، این کشور توانسته با خلاقیت و ابتکار عمل، ناوگان حمل نفت و گاز خود را به طرز فوقالعادهای توسعه دهد. در طول یک سال‌گذشته، تعداد نفتکش‌های روسی نزدیک به ۷۰درصد رشد داشته و صادرات نفت از این طریق به طرز چشمگیری افزایش یافته‌است. این رشد نشان‌دهنده توانایی روسیه در تطبیق با شرایط سخت و تغییر در مسیرهای تجاری به‌منظور دورزدن تحریم‌ها است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد ناوگان حمل نفت روسیه قادر است روزانه بیش از ۴میلیون بشکه نفت را به بازارهای جهانی منتقل کند که این میزان به‌‌‌‌‌وضوح بیانگر موفقیت بزرگ روسیه در مواجهه با چالش‌های بین‌المللی است. این موفقیت، نه‌‌‌‌‌تنها درآمدهای نفتی این کشور را تقویت کرده، بلکه موقعیت اقتصادی روسیه را در بازار جهانی نفت بهبود بخشیده است. این دستاوردها نشان‌دهنده چالاکی و استقامت روسیه در مواجهه با فشارهای بین‌المللی است و توانایی این کشور را برای استفاده از استراتژی‌های نوین در جهت به حداکثر رساندن صادرات نفت خود به‌‌‌‌‌وضوح نشان می‌دهد. به‌نظر می‌رسد که با وجود تمامی تلاش‌ها برای محدود‌کردن فعالیت‌های اقتصادی روسیه، این کشور همچنان یک بازیگر کلیدی در بازار جهانی نفت باقی مانده است. تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه به‌دنبال جنگ اوکراین، شامل محدودیت‌های گسترده‌ای در بخش انرژی به‌ویژه صادرات نفت و گاز روسیه بوده‌است، با این‌حال نه‌‌‌‌‌تنها این تحریم‌ها باعث کاهش صادرات نفت روسیه نشده، بلکه مسکو موفق شده با استفاده از ناوگان موسوم به «ناوگان سایه»، صادرات خود را به شکل چشمگیری افزایش دهد. بر اساس گزارش اخیر موسسه اقتصاد کیف(KSE)، این ناوگان توانسته در طول یک سال نزدیک به ۷۰درصد رشد کند.
براساس گزارش فایننشال‌تایمز، میزان نفتی که از طریق این ناوگان انتقال می‌‌‌‌‌یابد، از ۲میلیون و ۴۰۰هزار بشکه در روز در ژوئن ۲۰۲۳ به ۴میلیون و ۱۰۰هزار بشکه در روز در ژوئن ۲۰۲۴ افزایش یافته‌است. این روند صعودی به‌رغم تلاش‌های غربی‌‌‌‌‌ها برای تشدید تحریم‌ها، از جمله اعمال فشار بیشتر بر شرکت‌های بیمه و مالکان کشتیها برای محدود‌کردن توانایی روسیه در دورزدن تحریم‌ها رخ‌داده‌است، با این حال روسیه با هزینه‌ای بالغ بر ۱۰میلیارد دلار گروهی از کشتی‌هایی را تشکیل داده که بیشتر آنها تحت‌مالکیت پنهان و با پرچم کشورهای خاکستری فعالیت می‌کنند. این نفتکش‌ها از پرچم کشورهای کمتر شناخته‌شده‌استفاده می‌کنند و مالکیت آنها از طریق شبکه‌‌‌‌‌های پیچیده شرکت‌ها و واسطه‌‌‌‌‌ها پنهان شده‌است. این کشتیها اغلب تحت‌پوشش بیمه‌‌‌‌‌هایی که استاندارد بین‌المللی ندارند فعالیت می‌کنند. این ناوگان شامل کشتی‌هایی است که نفت این کشور را به بازارهای بین‌المللی منتقل و با وجود تحریم‌های غرب، بدون دغدغه به‌کار خود ادامه می‌دهند. طبق گزارش KSE، در ژوئن۲۰۲۴ حدود ۷۰درصد از صادرات نفت دریایی روسیه توسط این ناوگان انجام می‌شود. این نفتکش‌ها بخش بزرگی از محصولات نفتی روسیه را به بازارهای بین‌المللی منتقل می‌کنند و۹۰درصد از این حجم، با قیمت‌هایی بالاتر از سقف ۶۰دلار در هر بشکه فروخته شده که نشان‌دهنده دورزدن موفقیت‌‌‌‌‌آمیز تحریم‌های نفتی توسط مسکو است.
یکی از نگرانی‌های ناشی از استفاده روسیه از این ناوگان، خطرات زیست‌محیطی و فنی مرتبط با این کشتی‌‌‌‌‌هاست. بسیاری از این نفتکش‌ها قدیمی بوده و به‌دلیل عدم‌تعمیرات مناسب، در معرض خطرات فنی قرار دارند. گزارش KSE هشدار داده که احتمال وقوع حوادث زیست‌محیطی در اثر فعالیت این کشتیها بالاست. این ناوگان از پرچم کشورهایی مانند گابن، پاناما یا برخی کشورهای کوچک جزیره‌‌‌‌‌ای استفاده می‌کند که مقررات سختگیرانه‌ای در زمینه ایمنی کشتیها و بیمه ندارند. طی دو سال‌گذشته چندین حادثه مرتبط با نفتکش‌های سایه روسیه رخ داده‌است. در مارس ۲۰۲۴، یک نفتکش به‌نام Andromeda Star با یک کشتی دیگر در نزدیکی دانمارک برخورد کرد. خوشبختانه این حادثه منجر به نشت نفت نشد، اما این رویداد نشان‌دهنده خطراتی است که این کشتیها برای مناطق پرتردد آبی اروپا مانند دریای بالتیک و تنگه‌‌‌‌‌های اروپا به‌وجود می‌‌‌‌‌آورند. علاوه‌بر این، ناوگان روسیه مشکلات فنی فراوانی را تجربه کرده‌است. طی دو سال‌گذشته، چهار نفتکش سایه روسیه دچار نقص فنی در موتور شده‌اند. به‌عنوان مثال، در دسامبر ۲۰۲۳ یک نفتکش روسی در تنگه دانمارک دچار نقص موتور شد که منجر به توقف کامل کشتی در آب‌های پرتردد این منطقه شد.
مالکیت پنهان
یکی دیگر از ویژگی‌های ناوگان سایه روسیه، استفاده از ساختارهای پیچیده مالکیتی است. مالکیت این کشتیها از طریق چندین لایه شرکت‌ها و واسطه‌‌‌‌‌ها پنهان شده که تشخیص مالکان اصلی و ردیابی آنها را بسیار دشوار می‌کند. تحقیقات فایننشال‌تایمز نشان‌داده که بسیاری از این نفتکش‌ها تحت‌مالکیت شرکت‌هایی هستند که در کشورهایی مانند بریتانیا و دبی ثبت شده‌اند، اما از طریق شبکه‌‌‌‌‌های پیچیده‌‌‌‌‌ای از شرکت‌های واسطه‌‌‌‌‌ای و حسابداران کنترل می‌شوند. این امر باعث می‌شود که نظارت بر فعالیت‌های این کشتیها برای مقامات بین‌المللی دشوار باشد و روسیه بتواند از این طریق تحریم‌ها را دور بزند.
گزارش KSE هشدار داده که ادامه فعالیت ناوگان روسیه بدون اعمال نظارت‌های سختگیرانه، می‌تواند منجر به‌وقوع یک فاجعه زیست‌محیطی در آب‌های اروپا شود، به‌ویژه خطر نشت نفت در مناطق پرتردد آبی اروپا از جمله دریای بالتیک، تنگه‌‌‌‌‌های دانمارک و تنگه جبل‌‌‌‌‌الطارق وجود دارد. در صورت بروز چنین حادثه‌‌‌‌‌ای، هزینه‌های پاکسازی می‌تواند به‌میلیاردها یورو برسد و کشورهای همسایه اروپا را با چالش‌های بزرگی مواجه کند. گزارش KSE تاکید‌کرده که اگر جامعه بین‌المللی اقدام نکند، وقوع یک فاجعه بزرگ زیست‌محیطی در اروپا قطعی است. بنا به این گزارش اگر این کشتیها آزادانه در آب‌های اروپا حرکت کنند، کشورهای این منطقه به‌زودی با پیامدهای ویرانگر این ناوگان روبه‌رو خواهند شد. رشد ناوگان سایه روسیه و دورزدن تحریم‌های غرب، نشان‌دهنده چالشی بزرگ برای جامعه بین‌المللی است که ظاهرا راه حلی برای آن متصور نمی‌شود.