شراکت استراتژیک در تجارت جهانی

چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، نقش بسیار مهمی در تجارت بین‌المللی ایفا می‌کند. این کشور با سیاست‌های تجاری هوشمندانه، توسعه زیرساخت‌های گسترده و ایجاد زنجیره‌های تامین پایدار، به‌سرعت به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان و واردکنندگان جهان تبدیل شده است. تجارت چین با دیگر کشورها نه‌تنها در حوزه محصولات صنعتی، بلکه در بخش‌های فناوری، انرژی و منابع معدنی نیز به‌طور گسترده‌ای گسترش یافته است. به‌واسطه موقعیت جغرافیایی و دسترسی به دریاها و بنادر بزرگ، چین توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان یک مرکز تجاری جهانی تثبیت کند.
چین به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران، نقشی بی‌بدیل در روابط تجاری این دو کشور ایفا می‌کند. تجارت میان ایران و چین در سال‌های اخیر به‌طور مستمر روندی صعودی داشته است. این روابط عمدتا براساس صادرات موادخام و معدنی از سوی ایران و واردات کالاهای صنعتی و تکنولوژیک از سوی چین بنا شده است. در سال 2022، ارزش کل تجارت میان دو کشور به حدود 38‌میلیارد دلار رسید که افزایشی 16‌درصدی نسبت به سال قبل را نشان می‌دهد. این رشد عمدتا به‌دلیل افزایش واردات ایران از چین بوده که نشان‌دهنده وابستگی اقتصاد ایران به کالاها و محصولات چینی، به‌ویژه در حوزه‌های صنعتی و مصرفی است.
چین در آینه شاخص‌های اقتصادی منتخب
چین با توجه به شاخص‌های اقتصادی منتخب مسیر توسعه‌ای پایداری را دنبال می‌کند، با تحلیل دقیق‌تر این داده‌ها می‌توان به تصویری جامع‌تر از عملکرد اقتصادی چین دست یافت.
رشد اقتصادی چین در سال2023 به 3/5‌درصد رسید که این رقم نشان‌دهنده تداوم سیاست‌های توسعه اقتصادی دولت پس از دوران پاندمی است اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که این نرخ رشد برای سال‌های2024 و 2025 به‌ترتیب به 82/4 و 48/4درصد کاهش خواهد یافت که می‌تواند به دلیل عوامل اقتصادی داخلی و تغییرات در بازارهای جهانی باشد. نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص داخلی نیز در طول این دوره تقریبا ثابت و در حدود 416درصد باقی مانده است که نشان‌دهنده اولویت چین در حفظ نرخ بالای سرمایه‌گذاری به‌منظور تقویت زیرساخت‌ها و توسعه صنعتی است.
نرخ تورم در این کشور نیز نوسانات کمی را تجربه کرده و در سال2023 حدود 2/0‌درصد بوده است. این ثبات نسبی نرخ تورم نشان‌دهنده سیاست‌های مالی موفق دولت در کنترل تورم است اما انتظار می‌رود که در سال‌های آینده نرخ تورم تغییراتی اندک داشته باشد و تا سال2025 به حدود 107‌درصد برسد.
در حوزه تجارت بین‌الملل رشد حجم صادرات کالا و خدمات چین در سال 2023، معادل 18‌درصد ثبت شده و در مقابل آن رشد حجم واردات کالا و خدمات نیز رقم 2/6‌درصد را نشان می‌دهد. پیش‌بینی‌های صندوق بین‌المللی پول برای رشد حجم صادرات و واردات کالا و خدمات چین در سال 2024 حاکی از افزایش هر دو رشد و رسیدن آن به 4/8‌درصد و 7درصد است.
نرخ بیکاری چین در سال2023 برابر با 2/5‌درصد بوده که به نظر می‌رسد این کشور توانسته است به‌طور نسبی نرخ بیکاری خود را کنترل کند. جمعیت این کشور نیز در سال 2023 حدود 4/1‌میلیارد نفر بوده که پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده با کاهش همراه شود.
سهم چین از ارزش صادرات کالاهای جهانی در سال2023 حدود 5/14‌درصد بوده است؛ بیشترین سهم در سال‌2023 که این رقم نشان‌دهنده تسلط این کشور بر بازارهای صادراتی است. همچنین سهم واردات از ارزش جهانی کالاها نیز حدود 9/10‌درصد در سال2023 گزارش شده دومین کشور پس از آمریکا که جایگاه ویژه چین در بازارهای وارداتی جهان را به‌خوبی نشان می‌دهد. این ارقام بر اهمیت جایگاه چین در تجارت جهانی و تلاش این کشور برای حفظ و گسترش آن تاکید می‌کند.
مسیر تحول تجارت چین
تجارت خارجی چین طی 10‌سال گذشته نشان‌دهنده استراتژی‌های محکم و هوشمندانه‌ای است که این کشور عظیم و پر جمعیت به کار گرفته تا جایگاه خود را در بازارهای جهانی تثبیت و تقویت کند. با نگاهی به روند 10‌ساله تجارت چین می‌بینیم که باوجود چالش‌های اقتصادی جهانی و جنگ‌های تجاری، چین توانسته تجارت خود را به شکل چشمگیری گسترش دهد و همچنان نقش مهمی در بازارهای بین‌المللی ایفا کند. اوج این روند افزایش قابل‌ملاحظه صادرات و واردات در سال 2022 است که ناشی از سیاست‌های تجاری باز و فعال به ویژه در حوزه‌های فناوری صنعتی و مصرفی بوده که به رقم 6310‌میلیارد دلار رسیده است. این رویکرد نه‌تنها توانایی چین در رقابت جهانی را تقویت کرده بلکه توسعه زیر‌ساخت‌های داخلی و ارتقای کیفیت تولیدات داخلی را نیز موجب شده است که این خود باعث بهبود تراز تجاری و افزایش صادرات در این سال شده است.
ارزش تجارت چین در سال 2023 اگرچه نسبت به سال قبل با کاهش حدود 6‌درصدی مواجه شده و به رقم 5948‌میلیارد دلار رسیده اما همچنان این کشور را در رتبه نخست در تجارت جهانی قرار داده است. صادرات و واردات این کشور طی سال مذکور به ترتیب 3389‌میلیارد دلار و 2559‌میلیارد دلار بوده که هر دو کاهش حدود 6‌درصدی را تجربه کرده‌اند. تراز تجاری چین نیز در سال2023 به 829میلیارد دلار رسیده که نسبت به سال قبل از آن حدود 55‌درصد کاهش یافته اما همچنان نشان‌دهنده مازاد تجاری قابل توجهی است.
هم‌پیمانان تجاری
در سال 2023 تجارت خارجی چین همچنان شاهد حضور قدرتمند این کشور در عرصه جهانی بود که نشان‌دهنده استراتژی تجاری فعال و موفق است. چین توانسته است با استفاده از سیاست‌های تجاری متعادل و گاه تهاجمی، نقش خود را به عنوان یکی از اصلی‌ترین بازیگران اقتصادی جهان تثبیت کند.
آمریکا با واردات 502‌میلیارددلاری از چین و صادرات 166‌میلیارد دلاری بزرگ‌ترین شریک تجاری این کشور است. مازاد تجاری قابل‌توجه چین با آمریکا نشان‌دهنده قدرت چین در تولید کالاهای موردنیاز بازار آمریکایی است. این رابطه تجاری نه‌تنها فرصت‌هایی را برای صادر‌کنندگان چینی فراهم می‌کند بلکه به‌دلیل تنش‌های تجاری گاه به گاه به چالش‌هایی نیز منجر شده است.
هنگ‌کنگ با واردات 276‌میلیارد دلاری از چین نیز نقش ویژه‌ای در تجارت خارجی چین دارد. این منطقه به‌عنوان یک مرکز تجاری و مالی دروازه‌ای برای صادرات چین به دیگر بازارهای آسیایی و بین‌المللی است و به چین اجازه می‌دهد که به‌راحتی محصولات خود را در بازارهای جهانی توزیع کند.
ژاپن و کره‌جنوبی نیز به‌ترتیب با واردات 158میلیارد دلار و 149‌میلیارد دلار از چین و صادرات 161‌میلیارد دلار و 162‌میلیارد دلار به این کشور شرکای تجاری مهمی برای چین هستند. این دو کشور به‌عنوان مراکز تکنولوژیک مهم نه‌تنها وارد‌کننده کالاهای چینی هستند بلکه تامین‌کنندگان مواد اولیه و قطعات فناوری برای صنایع چینی نیز محسوب می‌شوند.
چین تایپه که اغلب به‌عنوان تایوان شناخته می‌شود نقش مهمی در تجارت خارجی چین ایفا می‌کند. در سال 2023 چین‌تایپه با 200‌میلیارد دلار صادرات به چین یکی از شرکای تجاری کلیدی این کشور به شمار می‌رود. این رابطه تجاری عمدتا بر پایه تبادل فناوری‌های پیشرفته و کالاهای صنعتی استوار است.
چین‌تایپه به‌عنوان یک قطب تکنولوژیک مهم تامین‌کننده بسیاری از قطعات و مواد اولیه‌ای است که در صنایع پیشرفته چین مورد استفاده قرار می‌گیرند از جمله در صنایع الکترونیک و نیمه‌رسانا این کشور نه تنها به عنوان یک بازار صادراتی برای محصولات تکمیل‌شده چینی مهم است بلکه به‌عنوان یک منبع حیاتی برای واردات فناوری‌های مورد نیاز چین نیز عمل می‌کند.
تبادلات تجاری بین چین و چین‌تایپه به‌دلیل پیچیدگی‌های سیاسی و تاریخی بین دو سرزمین از حساسیت خاصی برخوردار است. با این حال هر دو طرف به‌دلیل منافع اقتصادی متقابل به حفظ و تقویت این روابط ادامه داده‌اند. این تعامل تجاری نه‌تنها برای چین‌تایپه بلکه برای کل منطقه آسیای شرقی از اهمیت استراتژیک برخوردار است زیرا به تقویت اقتصاد و توسعه فناوری در هر دو سو کمک می‌کند.
جریان کالاهای صادراتی و وارداتی چین
در سال‌2023 تجارت خارجی چین با تمرکز بر صادرات کالاهای صنعتی و واردات منابع ضروری نقش کلیدی در اقتصاد این کشور ایفا کرده است. ماشین‌آلات و دستگاه‌های الکتریکی و مکانیکی فصل (85) با ارزشی معادل 899‌میلیارد دلار حدود 265درصد از کل صادرات چین را به خود اختصاص داده‌اند.
این دسته از کالاها همچنین در واردات نیز با ارزش 550‌میلیارد دلار و سهم 215‌درصدی جایگاه مهمی دارند که نشان‌دهنده اهمیت صنعت الکترونیک و ماشین‌آلات در تامین نیازهای تولیدی و زیر‌ساختی چین است. از سوی دیگر سوخت‌های معدنی و محصولات نفتی (فصل 27) نقش مهمی در تامین انرژی این کشور دارند. واردات این گروه به 514 میلیارد دلار رسیده است که نشان‌دهنده وابستگی چین به واردات انرژی برای حفظ رشد اقتصادی و صنعتی است.
وسایل نقلیه موتوری (فصل 87) نیز در تجارت خارجی چین اهمیت بالایی دارند. این گروه با 193میلیارد دلار صادرات بخش قابل‌توجهی از تبادلات چین را تشکیل می‌دهند، همچنین مواد پلاستیکی و محصولات آنها (فصل39) نیز با 132میلیارد دلار صادرات نقش مهمی در تجارت این کشور دارند که بیانگر قدرت چین در تولید و صادرات محصولات نهایی با ارزش‌افزوده است.
در زمینه محصولات خانگی مبلمان و تجهیزات روشنایی (فصل 94) نیز با 121‌میلیارد دلار صادرات، جایگاه ویژه‌ای در صادرات چین و تاکید بر تولید و عرضه محصولات خانگی باکیفیت برای بازارهای جهانی دارند، این امر نشان‌دهنده رویکرد متوازن چین در تمرکز بر صادرات محصولات صنعتی با ارزش‌افزوده بالا و در عین حال واردات منابع اولیه و انرژی برای تقویت پایه‌های صنعتی کشور است. این استراتژی نه‌تنها به رشد پایدار اقتصادی چین کمک کرده بلکه نشان‌دهنده تمایل این کشور به توسعه فناوری و صنایع پیشرفته و تامین منابع لازم برای حفظ رشد و پایداری اقتصادی است.
مسیر تحول تجارت ایران و چین
چین به‌عنوان اصلی‌ترین شریک تجاری ایران نقش کلیدی و بی‌بدیلی در تجارت خارجی کشور ایفا می‌کند. وضعیت تجارت میان این دو کشور در بازه زمانی2014 تا 2022 نشان می‌دهد مراودات تجاری ایران و چین در این سال‌ها به‌طور مستمر روندی صعودی و تقویت‌شونده داشته است. در این دوره کل تجارت بین دو کشور شاهد رشد چشمگیری بوده و به‌ویژه در سال‌های اخیر به نقطه اوج خود رسیده است که این امر حکایت از تعمیق روابط اقتصادی و گسترش تعاملات تجاری میان تهران و پکن دارد. ارزش کل تجارت ایران و چین در سال 2022 معادل 38‌میلیارد دلار بوده که افزایش 16‌درصدی را نسبت به سال 2021 تجربه کرده است. افزایش تجارت میان ایران و چین عمدتا ناشی از افزایش واردات با مشارکت 9‌واحد درصدی بوده است.
واردات ایران از چین در طول این دوره به‌طور پیوسته افزایش یافته و نشان‌دهنده وابستگی اقتصاد ایران به کالاها و محصولات چینی است. این وابستگی به‌ویژه در حوزه‌های صنعتی و مصرفی نقش چین را به‌عنوان تامین‌کننده‌ای حیاتی برای ایران تثبیت کرده است. ارزش واردات ایران از چین در سال 2022 با افزایش 22‌درصدی نسبت به سال قبل به حدود 16‌میلیارد دلار رسیده است. از سوی دیگر صادرات ایران به چین نیز با وجود نوسانات در سال‌های اخیر رشدی قابل‌توجه را تجربه کرده است؛ رشدی که احتمالا ناشی از افزایش تقاضای چین برای محصولات انرژی‌محور و مواد اولیه ایرانی بوده است. در همین راستا صادرات ایران به چین در سال 2022 رقم 22‌میلیارد دلار را نشان می‌دهد که نسبت به سال 2021 با رشد 12‌درصدی همراه بوده است.
تراز تجاری نیز هر چند در بسیاری از سال‌ها منفی بوده و بیانگر حجم بیشتر واردات نسبت به صادرات است اما در سال‌های 2021 و 2022 به وضوح بهبود یافته است و حدود 7‌میلیارد دلار بوده است. شایان ذکر است تراز تجاری ایران در سال 2022 با کاهش یک درصدی نسبت به سال‌2021 تضعیف شده است.
کالاهای استراتژیک در تجارت ایران و چین
در سال2022 چین به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران نقشی کلیدی در مراودات تجاری دو کشور ایفا کرده است. این تجارت به‌طور عمده بر صادرات موادخام و معدنی از سوی ایران و واردات کالاهای صنعتی و تکنولوژیک از سوی چین استوار است. براساس داده‌های جدول صادرات ایران به چین در این سال عمدتا شامل سوخت‌های معدنی و محصولات مرتبط (فصل 37) با ارزشی بالغ بر 7/12‌میلیارد دلار بوده که 57‌درصد از کل صادرات ایران را به خود اختصاص داده است.
این ارقام اهمیت نفت و محصولات پتروشیمی در روابط تجاری ایران و چین را به خوبی نشان می‌دهد. در کنار آن مواد پلاستیکی و مشتقات آن (فصل 39) با 2/3‌میلیارد دلار و سهم 14‌درصدی از کل صادرات، جایگاه دوم را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین محصولات شیمیایی آلی (فصل 29) نیز با 29‌میلیارد دلار و سهم 13‌درصدی، نقش مهمی در صادرات ایران به چین دارند.
در مقابل واردات ایران از چین در سال 2022 عمدتا به رآکتورهای هسته‌ای دیگ‌های بخار آب گرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی (فصل84) و ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی و اجزا و قطعات آنها (فصل85) اختصاص دارد که به‌ترتیب با ارزشی معادل 28میلیارد دلار و سهم 18‌درصدی از کل واردات و 2/2میلیارد دلار و سهم 14‌درصدی، بخش بزرگی از نیازهای صنعتی و فناوری ایران را تامین می‌کند. علاوه‌براین محصولات دارویی (فصل30) نیز با 9/0میلیارد دلار و سهم 5درصدی از کل واردات بخشی از نیازهای بهداشتی و درمانی ایران را تامین می‌کند. شایان ذکر است مجموع 5فصل نخست صادراتی و وارداتی در سال‌2022 به‌ترتیب حدود 93‌درصد و 47‌درصد از کل ارزش صادرات و واردات ایران از چین را
تشکیل می‌دهد.
به‌طورکلی این الگوی تجاری نشان‌دهنده تعادل اقتصادی بین ایران و چین است به‌گونه‌ای‌که ایران به‌عنوان تامین‌کننده موادخام و انرژی و چین به‌عنوان منبع اصلی فناوری‌ها و تجهیزات صنعتی نقش مکملی در اقتصاد یکدیگر ایفا می‌کنند. این رابطه تجاری علاوه‌بر تامین نیازهای داخلی ایران به محصولات صنعتی و فناوری، درآمدهای ارزی پایداری نیز برای کشور به همراه دارد و بیانگر اهمیت استراتژیک این رابطه برای هر دو کشور است.
فرصت‌های ایران در بازار چین
براساس داده‌های منتشرشده توسطITC ، دسته‌های کلیدی که ایران در آنها ظرفیت بالای صادرات به چین را داراست، شامل مواد پلاستیک و لاستیکی، مواد شیمیایی، فلزات و منابع معدنی است. این محصولات علاوه‌بر داشتن تقاضای بالا در بازار چین از عرضه مناسب و رقابت‌پذیری نیز برخوردارند.
پلی‌اتیلن با وزن مخصوص بیش از0/94 بالاترین پتانسیل صادراتی را داراست و نشان‌دهنده فرصت‌های بزرگ صادراتی ایران به چین است. پلی‌اتیلن یکی از پرمصرف‌ترین مواد پلیمری در صنایع مختلف است و با توجه به رشد تقاضای چین برای مواد پلیمری ایران می‌تواند جایگاه خود را در این بازار تقویت کند.
در رتبه دوم کاتدهای مس قرار دارند که یکی از محصولات مهم معدنی و فلزی ایران به شمار می‌آید. با توجه به نیاز روزافزون چین به این ماده برای توسعه زیرساخت‌های خود صادرات کاتدهای مس می‌تواند فرصت‌های اقتصادی خوبی برای ایران ایجاد کند.
پلی‌اتیلن با وزن مخصوص کمتر از 94 نیز در رده سوم قرار گرفته و مشابه مورد اول جزو محصولاتی است که می‌تواند سهم قابل‌توجهی از بازار چین را به خود اختصاص دهد. این نوع پلی‌اتیلن برای کاربردهای بسته‌بندی و تولید فیلم‌های پلیمری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
یکی دیگر از محصولات با پتانسیل بالا متانول است که ایران به‌دلیل تولیدات گسترده خود در حوزه پتروشیمی ظرفیت‌های بزرگی برای صادرات این محصول به چین دارد. متانول یکی از مواد اولیه مهم در صنایع مختلف شیمیایی و انرژی محسوب می‌شود و تقاضای بالایی در بازار چین دارد.