زنگ خطر خروج بنگاه‌های اقتصادی

تعادل |
زنگ خطر خروج بنگاه‌های اقتصادی از کشور به‌صدا درآمد. بررسی و مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که بیش از 50 درصد از فعالان حوزه فناوری اطلاعات تمایل به مهاجرت دارند و کشورهای «امریکا، کانادا، آلمان و استرالیا» مهاجرپذیرترین کشورها برای نخبگان و متخصصان فناوری اطلاعات از ایران هستند. وقتی بنگاه‌ها به فکر مهاجرت به کشورهای اطراف هستند، این وضعیت نشان‌دهنده آن است که حوزه حکمرانی توسعه صنعتی و راهبری صنعتی نیازمند بازنگری اساسی است. تمایل کارفرمایان به مهاجرت عمدتا ناشی از «بی‌ثباتی اقتصادی، تحریم‌های یک‌جانبه اقتصادی، ناکارآمدی نهادی و جذابیت اقتصادی کشورهای مقصد» عنوان می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت‌های ایرانی در حوزه صنعتی فولاد، مواد غذایی به کشورهای ترکیه، عمان و امارات مهاجرت کرده‌اند.
آثار مهاجرت برکسب و کارها
رییس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق تهران اخیرا در سمینار یک‌روزه «آثار مهاجرت برکسب و کارها» با بیان اینکه در سطح ملی و کشوری، مهاجرت نخبگان به‌طور کامل درک نشده است، گفت: صاحبان کسب‌وکار در حوزه فناوری اطلاعات و دانش‌بنیان، امروز به صادرکنندگان نخبگان و متخصصان تبدیل شده‌اند. مازیار نوربخش افزود: بررسی و مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که بیش از 50 درصد از فعالان حوزه فناوری اطلاعات تمایل به مهاجرت دارند و کشورهای امریکا، کانادا، آلمان و استرالیا مهاجرپذیرترین کشورها برای نخبگان و متخصصان فناوری اطلاعات از ایران هستند. به گفته او، مدیران شرکت‌های فناوری اطلاعات به درستی نمی‌دانند نیروی فنی و متخصص خود را تا چه زمانی در اختیار دارند و ناچار هستند برای مدت حداکثر یک سال، قرارداد محکم برای حفظ و ماندگاری نیروی کار خود منعقد کنند. عضو هیات نمایندگان اتاق تهران با بیان اینکه عمده دلیل متخصصان حوزه فناوری اطلاعات در ایران برای مهاجرت به مسائل اقتصادی بازمی‌گردد، گفت: متوسط درآمد افراد متخصص در شرکت‌های فناوری اطلاعات در داخل کشور 700 تا 1000 دلار در ماه است درحالی که این افراد با مهاجرت به کشورهای اطراف درآمد ماهانه خود را 4 تا 5 برابر افزایش می‌دهند. او همچنین، عدم ثبات اقتصادی را از دیگر دلایل مهاجرت فعالان این بخش از اقتصاد کشور عنوان کرد، افزود: در شرایط کنونی، جذب نیروی‌ کار خدماتی نیز برای شرکت‌ها در داخل کشور به یک بحران تبدیل شده است در حالی که این افراد با اشتغال در تاکسی‌های اینترنتی، چندین برابر درآمد بیشتر کسب می‌کنند. به گفته نوربخش، با کاهش جدی حضور متخصصان در شرکت‌های داخل کشور و بازار ایران، بروز مشکلات مربوط به امنیت سایبری در کشور نیز تشدید شده است. او افزود: پدیده جدید مهاجرت مجازی برنامه‌نویسان ایرانی نیز اتفاق دیگری است و متخصصان این بخش در داخل، برای شرکت‌های خارج از کشور فعالیت کرده و درآمد ارزی کسب می‌کنند و تمایلی به همکاری با شرکت‌های داخلی ندارند. رییس کمیسیون نوآوری، بهره‌وری و تحول دیجیتال اتاق تهران افزود: امروز با پدیده دفاتر کاری مشترک در کشورهای همسایه ازجمله در استانبول نیز مواجه هستیم که نیروی متخصص و شرکت‌های فناوری اطلاعات در این دفاتر مستقر می‌شوند و فعالیت می‌کنند. مازیار نوربخش فیلترینگ را ازجمله عوامل عدم تمایل به فعالیت نخبگان و متخصصان در داخل کشور دانست، افزود: صاحبان کسب‌وکار باید در داخل بنگاه‌ها فضای کاری مناسب را فراهم کنند تا افراد متخصص کمتر تمایل به مهاجرت داشته باشند.
افسردگی بعد از مهاجرت!
نایب‌رییس کمیسیون بهبود محیط کسب‌وکار اتاق تهران نیز در این پانل در باب وضعیت دلایل و آثار مهاجرت کارگران ساده و نیمه‌ماهر در صنعت سخن گفت و به سابقه 40 ساله خود در صنعت اشاره کرد و افزود: روند مهاجرت در کشور به سمت و سویی رفته است که اگر روزگاری کارگران برای استخدام در واحدهای تولیدی التماس می‌کردند، در حال حاضر کارفرمایان باید به نیروها برای اشتغال در واحدهای تولیدی التماس کنند. علی نقیب با بیان اینکه مهاجرت موضوعی چندوجهی است، ادامه داد: اخیرا تشکلی با عنوان کانون کارآفرینان استان تهران تشکیل شده و در اتاق تهران نیز به ثبت رسیده که جمعی از فرهیختگان، کارآفرینان و جوانان در آن حضور دارند. در این کانون تحقیقاتی در حوزه مهاجرت انجام شده که نتایج خوبی از این مطالعات حاصل شده است. ما به این نتیجه رسیده‌ایم که بخشی از دلایل مهاجرت به حوزه روانشناسی و مسائل روان‌شناختی مربوط است.
از این رو شاید دولت بتواند با تمرکز بیشتر در این حوزه، کاری کند که وضعیت مهاجرت تا حدودی بهبود پیدا کند. او افزود: بررسی‌های نشان می‌دهد، بیش از 20 درصد از افراد عادی که اقدام به مهاجرت می‌کنند یا افسرده می‌شوند یا بازمی‌گردند. شاید کمتر از 10درصد مهاجران این طیف از وضعیت خود رضایت داشته باشند. این عضو هیات نمایندگان اتاق تهران با بیان اینکه تداوم روند فعلی مهاجرت، کسب‌وکارها را در سال‌های آینده با مشکلات جدی مواجه خواهد کرد، گفت: این مساله رشد و توسعه شرکت‌ها را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. بنابراین لازم است دستگاه‌های مختلف ازجمله وزارت کار با مترقی ساختن قوانین کار و وزارت اقتصاد با تسهیل فضای کسب‌وکار شرایط فعالیت در کشور را هموار کنند.
زنگ خطر خروج بنگاه‌های اقتصادی
نایب‌رییس اتاق بازرگانی تهران هم در این پانل مساله مهاجرت را از منظر مهاجرت کارفرمایان و صاحبان کسب‌وکار مورد بررسی قرار داد. مهدی صادقی با بیان اینکه پدیده مهاجرت تابع اصل ساده عرضه و تقاضا است، ادامه داد: شدت خروج منابع انسانی تحصیلکرده در حوزه‌های IT و ICT طی سال‌های اخیر نسبت به سایر رشته‌ها تصاعدی بوده و علت آن نیز مشخص است؛ دنیا به سمت هوشمندسازی حرکت کرده است.
او با بیان اینکه کشورها به سرعت به سمت هوش مصنوعی و انقلاب صنعتی چهارم گام برمی‌دارند، ادامه داد: اگر در سمت عرضه نیروی انسانی برنامه‌ریزی دقیقی صورت نگیرد، مهاجرت نتیجه آن خواهد بود.
صادقی با اشاره به اینکه زنگ خطر امروز خروج بنگاه‌های اقتصادی از کشور است، افزود: وقتی بنگاه‌ها به فکر مهاجرت به کشورهای اطراف هستند، این وضعیت نشان‌دهنده آن است که حوزه حکمرانی توسعه صنعتی و راهبری صنعتی نیازمند بازنگری اساسی است. او با بیان اینکه تمایل کارفرمایان به مهاجرت عمدتا ناشی از بی‌ثباتی اقتصادی، تحریم‌های یک‌جانبه اقتصادی، ناکارآمدی نهادی و جذابیت اقتصادی کشورهای مقصد است، ادامه داد: بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت‌های ایرانی در حوزه صنعتی فولاد، مواد غذایی به کشورهای ترکیه، عمان و امارات مهاجرت کرده‌اند. صادقی در ادامه به این نکته اشاره کرد که بررسی شاخص‌های سهولت کسب‌وکار نیز نشان می‌دهد که کشورهای همسایه از منظر این شاخص وضعیت به مراتب مناسب‌تری نسبت به ایران دارند که جذابیت لازم را برای خروج شرکت‌های ایرانی فراهم می‌کند.
نگران مهاجر‌ت نسل زد و آلفا باشیم
در بخش مباحثات این پانل با حاضران در نشست نیز دیاکو حسینی، معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، با اشاره به بخشی از اظهارات صادقی مبنی بر وجود عرضه و تقاضا برای نیروی کار در عرصه بین‌الملل گفت: باید به این نکته نیز توجه نشان دهیم که چه عواملی تقاضا ایجاد کرده و چه نیروهایی عرضه را تحریک می‌کند. عواملی که موجب تحریک تقاضا می‌شود، نخست جریان افزایش سن در غرب و همچنین عامل دیگر، رقابت‌های جهانی برای دستیابی به فناوری است. با توجه به اینکه ما روی عوامل ایجادکننده تقاضا نمی‌توانیم تاثیری داشته باشیم، می‌توانیم نیروی سمت عرضه را کنترل کنیم.
او افزود: برای اثرگذاری بر سمت عرضه باید پارادایم فکری حاکم بر کشور تغییر کند و نکته‌ای که مغفول مانده، این است که کشور ما هم بخشی از رقابت برای دستیابی به فناوری‌های جدید است. همچنین هم در سطح حاکمیت شرکتی و هم در سطح حکمرانی باید مفهوم شهروند صنعتی به رسمیت شناخته شود. در این صورت در چنین چارچوبی می‌توان به دنبال راه‌حل‌هایی برای حفظ نیروها بود. معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران افزود: دلایل مهاجرت در ایران ورای موضوعاتی چون تحریم و فیلترینگ است و به دلیل آنکه طرف تقاضا بسیار قوی است به سیاست‌های بنیادین‌تری برای کنترل مهاجرت نیاز داریم. در ادامه این جلسه همچنین حسن فروزان‌فرد، رییس کمیسیون حکمرانی سازمانی اتاق تهران، بر ضرورت آینده‌نگری در تحلیل پدیده مهاجرت تاکید کرد و گفت: ما در حال حاضر با نسل z و α مواجه هستیم در حالی که تحلیل‌های ارایه شده در مورد مهاجرت عمدتا معطوف به نسل x وy است. اهمیت این موضوع از آن جهت است که به هر حال، نسل‌های ایکس و ایگرگ از ویژگی‌هایی برخوردار بودند که در نسل‌های زد و آلفا مشاهده نمی‌شود. به‌طوری که نسل زد، از نوجوانی با اینترنت آشناست و سواد دیجیتال دارد. همچنین این نسل از رفاه بیشتری به نسبت نسل‌های گذشته برخوردار است. این نسل همچنین آمادگی یادگیری بالایی دارد.فروزان‌فرد افزود: در دهه پیش رو که دوره تحصیل نسل زد به پایان می‌رسد، احتمالا شتاب‌گیری مهاجرت نیز رقم خواهد خورد. بنابراین در تحلیل موضوع مهاجرت باید به این نکته نیز توجه جدی نشان داد.