با این حال سیاست‌گذاران در تشریح اهداف راه‌اندازی این سامانه به مواردی اشاره می‌کنند که تشکیل و فعالیت آن را توجیه می‌کند؛ هدفی چون تک‌نرخی‌شدن ارز که معاون ارزی بانک مرکزی در نشست با فعالان اقتصادی بخش خصوصی در راستای رفع ابهام و دغدغه‌های آنها در ارتباط با این سامانه بر آن تاکید کرد. اما برخی از فعالان بر این باورند رسیدن به ارز تک‌نرخی هدفی مطلوب است، اما نمی‌توان انتظار داشت این هدف با راه‌اندازی یک سامانه محقق شود و باید بسترهای دیگری برای این امر فراهم باشد.
صمت در گزارش پیش رو آنچه در نشست آشنایی فعالان اقتصادی با سامانه معاملات ارز تجاری گذشت را بازتاب داده است.
در نشست آشنایی فعالان اقتصادی با سامانه معاملات ارز تجاری که به همت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران برگزار شده، کاربران دغدغه‌ها و ابهامات خود در ارتباط با این سامانه را مطرح کردند و معاون ارزی بانک مرکزی و مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلا به این ابهامات پاسخ دادند.
کشف قیمت براساس مچینگ
معاون ارزی بانک مرکزی در نشست آشنایی فعالان اقتصادی با سامانه معاملات بازار ارز تجاری، این سامانه را نوعی بورس ارز دانست و مهم‌ترین هدف راه‌اندازی آن را تک‌نرخی شدن ارز عنوان کرد.
به‌گزارش صمت محمد آرام، معاون ارزی بانک مرکزی اظهار کرد: هدف اصلی در ایجاد این سامانه حرکت به سمت بازار ارز کارآ و تک‌نرخی شدن ارز است. بنیاد این بازار براساس عرضه و تقاضا خواهد بود و برمبنای مچینگ، کشف قیمت می‌کند و در تک‌تک معاملات طبق میانگین موزون معاملات قیمتی کشف می‌شود که قیمت روز بعد را مشخص می‌کند.
معاون ارزی بانک مرکزی خاطرنشان کرد: این سامانه محملی خواهد بود تا متقاضیان ارز و عرضه‌کنندگان به سهولت یکدیگر را پیدا و به‌راحتی معامله کنند. مرکز مبادله طلا و ارز، مچینگ و اطمینان از تکمیل فرآیند معامله را محقق می‌کند.
آرام، سهولت در معامله و دسترسی راحت‌تر خریدار و فروشنده به یکدیگر و تسریع در تکمیل معامله را از ویژگی‌های مرکز مبادله طلا و ارز دانست و افزود: این سامانه چون تعداد زیادی از خریدار و فروشنده را شناسایی می‌کند، سرعت معامله را افزایش می‌دهد و از طرفی هزینه معامله را بیشتر نمی‌کند، چون میزان کارمزد در سامانه ثبت می‌شود و قابل‌نظارت است.
ایرادات احتمالی اصلاح می‌شود
در ادامه این نشست، علی سعیدی، مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلا گفت: بازار مبادله ارز تجاری با استفاده از تجارب قبلی واردکنندگان و صادرکنندگان طراحی شده است. می‌خواستیم بازار ساختارمندی داشته باشیم و کمبودهای قبلی برطرف شود. البته ایرادت این سامانه به‌مرور اصلاح خواهد شد.
سعیدی افزود: معاملات ساختاریافته سه بخش دارد؛ آماده‌سازی، فرآیند انجام معامله، بخش تسویه و پایاپای. از زمان تاسیس مرکز مبادله ارز و طلای ایران، فرض بر این بود بانک مرکزی نقش سیاست‌گذار، تنظیم‌گر و ناظر داشته باشد و عملیات بازار به مرکز مبادله منتقل شود.
او درباره فرآیند انجام معامله اظهار کرد: واردکننده بعد از تامین ریال، از طریق بانک عامل درخواست خود را ثبت می‌کند. سقف قیمت خریدار، به بانک عامل اعلام می‌شود. با انجام صادرات و انجام کوتاژ و ارزیابی ارز، دفتر سفارش خریدار و فروشنده جورسازی می‌شود. صادرکننده حداقل قیمت را به بانک اعلام می‌کند. یعنی می‌گوید ارز خود را با نرخی کمتر از X تومان نمی‌فروشد. این سفارشات در دفتر سفارش‌ها ثبت می‌شود. به‌هرحال این درخواست‌ها منطبق می‌شود و اگر سفارش‌ها به معامله منجر شد، بانک عامل متوجه معامله شده و تسویه ریال انجام می‌شود. این مورد به هماهنگی‌هایی نیاز دارد. تا اینجا پایاپای ارزی انجام می‌شود.
او ادامه داد: در دوره یک‌روزه تسویه ریالی انجام می‌شود و در دوره 14روزه تسویه ارزی اتفاق می‌افتد. بعداً در سامانه‌های مرکزی عملیات پس از معاملات انجام می‌شود. در پایان هر روز قیمت پایانی براساس معامله نقدی مشخص خواهد شد. این نرخ‌ها براساس پیشنهاد خریدار و فروشنده تعیین می‌شود.
سعیدی تصریح کرد: هر روز مشخص می‌شود چه مقدار ارز معامله شده و بانک عامل چه کسی بوده است. این قیمت مبنای کریدور قیمت فردا خواهد بود. در این روند یکی از وظایف بانک مرکزی این است که سیاست مدیریت شناور را اجرایی کند. ما می‌توانیم ابزارهای معاملاتی و قرارداد جدید را براساس این شرایط تعیین کنیم. در آینده نزدیک انواع قراردادها مثل قرارداد سلف ارزی را در اختیار متقاضیان قرار می‌دهیم.
او ادامه داد: ویژگی سامانه جدید این است که هزینه جورسازی را کمتر می‌کند. رقابت و کشف قیمت بهتر و برای طرفین منصفانه خواهد بود و ریسک معامله را به صفر می‌رساند. علاوه بر این واسطه حذف می‌شود و نظام بانکی با ابزار کفایت سرمایه ریسک معامله با هر کدام از طرفین را مشخص می‌کند.
سعیدی افزود: سامانه معامله ارز تجاری از 5 شهریور به‌طور پایلوت کار خود را شروع کرده بود. در 3 آذر اولین معامله رسمی انجام شد و از 3 دی معاملات در این بازار اجباری خواهد شد. باتوجه به مصوبه اخیر، با فعالیت این بازار کار برای سفارش‌دهنده‌ها شفاف‌تر می‌شود. 51 نفر از بازرگانان در این سامانه معامله کرده‌اند. با گروه بانک جلسات متعددی داریم و پکیج آموزشی در نظر گرفته شده تا از جزئیات هم مطلع شوند.
او تاکید کرد: بالاترین معامله انجام شده در سامانه حدود 9.7 میلیون دلار بوده و امیدواریم در روزهای آینده شاهد معاملات بیشتری باشیم.
دغدغه اصلی بخش خصوصی دامنه دخالت دولت در کشف قیمت ارز است
در ادامه نشست کاشفی به سال 1397 و تلاش‌های اتاق ایران از آن زمان در راستای ایجاد هماهنگی بین فعالان اقتصادی و بانک مرکزی اشاره و تصریح کرد: از سال 97 سعی شد سازکاری برای هماهنگی بین فعالان اقتصادی و بانک مرکزی تعریف کنیم، اما بانک مرکزی چندان همراه نبود.
او تاکید کرد: بزرگ‌ترین دغدغه امروز فعالان اقتصادی بحث قیمت است. دامنه دخالت بانک مرکزی در تعیین قیمت باید مشخص شود. نباید اجازه دهیم طبق تجربه قبل شاهد گسترده شدن این دامنه باشیم. کاشفی مبنای عملکرد این مرکز را توافق عنوان کرد و گفت: بخش خصوصی باید مطمئن شود که بر همین مبنای توافق جلو می‌رویم.
تا زمان رفع ایرادات، سامانه‌های موازی را تعطیل نکنید
آرش علوی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در این نشست گفت: مسئله تراستی‌ها مهم است؛ شرایط نشان می‌دهد در این سامانه معامله با اروپا و شرکت‌های بزرگ منتفی است که همین امر سامانه را ابتر می‌گذارد.
او ادامه داد: در سامانه قسمتی برای مبارزه با گرانفروش‌هاست. ملاک گرانفروشی بالاتر از 5 درصد است؟ این حوزه بسیار حساس است. حذف ارزان‌فروشان چگونه است؟ این وضعیت نشان می‌دهد تمایل به حذف وجود دارد. در طراحی این سامانه توجه چندانی به تجار کوچک نشده است. چند درصد از فعالان اقتصادی در سطح بالا معامله می‌کنند؟ بر همین مبنا تقاضا داریم تا زمان رفع ایرادات این سامانه، سامانه‌های موازی را تعطیل نکنید.
به‌گفته علوی یکی از انتقادها به عملکرد سامانه سخت و کند بودن آن است. در این سامانه حق انتخاب در حوزه فروش شمش کمتر است و این محدودیتی برای تجار است. این وضعیت در رفع تعهد ارزی هم وجود دارد که طولانی است.
صادرکنندگان خرد، در چارچوب حاکم ادامه دهند
محمدرضا فرشچیان، رئیس اتحادیه صادرکنندگان خشکبار تصریح کرد: طبق اطلاعاتی که مطرح شد، مرکز مبادله طلا و ارز برای مبادله‌ای بالغ بر 6 میلیارد دلار تعریف شده است.
او ادامه داد: امروز از طرف صادرکنندگان پسته که 600 میلیون دلار صادرات دارند، تاکید دارم این سازکار برای صادرکنندگان بزرگ چون پتروشیمی‌ها و... است. اجازه دهید صادرکنندگان حوزه پسته و دیگر محصولاتی از این دست در قالب چارچوبی که وجود دارد، فعالیت کنند.
مهلت بازگشت ارز چقدر است؟
ساغری، عضو کمیسیون حقوقی و حمایت‌های قضایی و مقررات اتاق ایران هم گفت: در حوزه صادرات برگشت پول زمان‌بر است آیا این قانون عطف به ماسبق می‌شود؟ برای برگشت ارز چقدر زمان به صادرکننده‌ها می‌دهید؟ قیمت 60 هزار تومان ماندگار خواهد شد یا گام‌به‌گام بالاتر خواهد رفت.
محمدرضا نجفی منش، رئیس هیات مدیره انجمن سازندگان مجموعه خودرو هم گفت: برای ماشین‌آلات چه تدابیری در سامانه مبادله ارزی اندیشیده شده است. بانک صنعت و معدن چقدر از این روش خبر دارد.
او تاکید کرد: اگر این سامانه در نهایت منجر به تک‌نرخی شدن ارز شود، راه‌انداری آن کار درستی است.
اسماعیلی، عضو انجمن کشتیرانی ایران هم گفت: در حالی که کشتیرانی نیاز به ارز دارد، ارز این حوزه را به واردات می‌دهند. دموراژ حوزه کشتیرانی باعث بالا رفتن فیمت نهایی شده و در رویه‌هایی بار این حوزه ترخیص نمی‌شود. کشتیرانی اولین موضوع تحریم‌هاست؛ از طرفی باید کالا را وارد کند، اما موقع صادرات نمی‌تواند از ارز خود استفاده کند. چطور می‌توانیم از سامانه استفاده و ارز به کشور وارد کنیم.
بدون حذف اختلاف قیمت توفیقی حاصل نمی‌شود
زین‌العابدین هاشمی، نماینده انجمن پسته و خرما به راه‌اندازی تالارهای متعدد در حوزه ارز اشاره و تصریح کرد: هیچ‌کدام از این تالارها عملکرد موفقی نداشتند، چون هر کدام از آنها برمبنای بی‌اعتمادی به بخش خصوصی راه‌اندازی شدند. نفع اصلی این سازکارها به بانک مرکزی می‌رسد. مشخص است در رقابت بین بانک مرکزی و صادرکنندگان کوچک، کدام‌یک موفق خواهند بود. نگاه‌ها به محصولات کشاورزی باید متفاوت باشد.
صابر بالی، عضو هیات مدیره انجمن صنعت ریخته‌گری گفت: هر اقدامی که در این مرکز صورت گیرد، اگر اختلاف نرخ ارز با نرخ ارز آزاد را بیشتر از 5 درصد کند، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود.
سعید شاهرخ، عضو هیات نمایندگان اتاق همدان گفت: اصل سامانه مبادله ارزی زیر سؤال است. این سامانه را بروکرات‌هایی طراحی کرده‌اند که حتی یک‌بار هم کار صادرات انجام نداده‌اند. این چه نوعی ارز توافقی است که همه جای آن مبتنی بر دستور است. فعالان اقتصادی نگران کارکرد این سامانه هستند.
شاهرخ ادامه داد: اجازه دهید سامانه نیما با تمام ایرادات قبلی، کار خود را انجام دهد. بانک‌ها کارمند بخش خصوصی نیستند که توافق بین ما را محقق کنند. به‌نظر من مبنای شکل‌گیری سامانه جدید این بوده که سامانه‌فروشان با تبلیغ خود به بانک مرکزی سامانه‌ای فروخته‌اند. در این سامانه نقش صراف‌ها دیده نشده است. درگیر کردن بانک در کار صرافی در زمان تحریم، درست نیست. استفاده از این سامانه را اجباری نکنید.
ذاکریان، دیگر فعال اقتصادی هم در این نشست گفت: آیا امکان تبدیل ارز در این تالار وجود دارد یا خیر؟ واردکننده نرخ پایه را از کجا باید بداند تا آن را ثبت کند؟
بابک عابدین، صادرکننده محصولات چاپی هم گفت: واردکننده متعهد به طرف خارجی است و اگر نتواند فروشنده ارز پیدا کند، متضرر می‌شود و تهدید از دست دادن معامله‌اش وجود دارد. در این اینجا چه باید کرد؟ در زمانی که روندها طول می‌کشد و واردکننده به پول نیاز دارد و کسی ارز او را نخرد، تکلیف او چه خواهد بود؟ نظارت بر شفافیت در فرآیند مچینگ توسط کدام سازمان انجام می‌شود که ظن رانت پیش نیاید؟
نظری، فعال اقتصادی دیگر هم گفت: آیا صادرکننده‌ای که خارج از مرکز نیما رفع تعهد می‌کند می‌تواند در سنا ریت رفع تعهد کند یا خیر؟
مرکز مبادله طلا و ارز همه ویژگی‌های یک بازار واقعی را دارد
در واکنش به ابهامات و سوالاتی که ازسوی بخش خصوصی مطرح شد، معاون ارزی بانک مرکزی گفت: در بانک مرکزی تا امروز بازاری طراحی نشده و تنها سامانه‌هایی شکل گرفته تا امکان ثبت معاملات فراهم شود. در واقع بازار باید برمبنای عرضه و تقاضا عمل کند و در آن کشف قیمت اتفاق بیفتد. از طرفی تعداد عرضه و تقاضا در یک بازار باید متنوع باشد و سیستم جورسازی با الگوریتم ماشینی بدون دخالت افراد با استانداردهای بین‌المللی در آن اجرا شود؛ بنابراین بانک مرکزی تا به امروز چنین مرکزی با ویژگی‌های بازار طراحی نکرده است.
او تصریح کرد: به ایجاد یک بازار نیاز داشتیم و برای همین این بازار را شکل دادیم. پتروشیمی‌ها را رقیب نبینید اگر قیمت ارز رو به بالا باشد، چرا پتروشیمی‌ها باید قیمت را پایین بیاورند؟ اگر قرار است به سمت تک‌نرخی شدن ارز برویم باید یک مرکز داشته باشیم، نه اینکه برای هر محصول، بازاری مجزا شکل دهیم.
آرام به تجربه مثبت بازار طلا و سکه به‌عنوان اولین و دومین بازاری که در مرکز مبادله شکل گرفتند، اشاره و تاکید کرد: در این دو بازار اعتماد افراد را جلب کردیم و امیدواریم همین تجربه را در بازار ارز نیز شاهد باشیم.
معاون ارزی بانک مرکزی ادامه داد: برای تحویل ارز به سمت انضباط خواهیم رفت و خریدار ارز به‌طور حتم به ارز خود می‌رسد. او ارتباط بین خریدار و فروشنده ارز را مستقیم توصیف کرد و گفت: در این فرآیند اگر معامله‌ای اتفاق بیفتد، بانک‌ها تنها نقش کارگزار را دارند و اگر معامله‌ای صورت نگیرد، بانک‌ها کارمزدی دریافت نمی‌کنند.
از تجربه بورس استفاده می‌کنیم
معاون ارزی بانک مرکزی ادامه داد: بانک‌ها کارگزاران بخش خصوصی هستند. از تجربه بورس در این حوزه استفاده می‌کنیم. فردی که از کارگزار خود در بورس ناراضی باشد، می‌تواند کارگزار خود را عوض کند، این در اینجا هم معمول خواهد بود. از طرفی دامنه نوسان در همه جای دنیا است؛ اما این سامانه برای تعیین سقف قیمت نیست.
آرام درباره تک‌نرخی شدن گفت: در سامانه مبادله ارز، بر شفافیت تاکید می‌شود. بانک مرکزی در قیمت دخالت نمی‌کند، اما به نقدشوندگی در بازار کمک خواهد کرد. در بازار شمش به نقدشوندگی کمک کرده‌ایم.
او درباره عملکرد شعب بانک‌ها در استان‌ها درباره سامانه مبادله ارزی گفت: در تمام شعب ارزی بانک‌ها درباره مرکز مبادله ارزی آموزش خواهیم داد. این سامانه فقط با دید تجار بزرگ کار نمی‌کند، بلکه در آن به تجار متوسط هم توجه شده است. بانک مرکزی هیچ سیگنالی به عرضه‌کننده و تقاضاکننده نخواهد داد. قیمت را عرضه و تقاضا تعیین می‌کند.
معاون ارزی بانک مرکزی، اظهار کرد: کار سامانه مبادله ارزی کمک به صادرکننده و واردکننده است. در این بازار باید به مشتریان بیشتری با قیمت مناسب دسترسی داشته باشید. اگر در شرایطی کسی نتواند ارز خود را بفروشد، بانک مرکزی آن را خریداری می‌کند. او ادامه داد: در واردات در مقابل صادرات با صنایع مختلف همکاری می‌کنیم. یکی از اهداف اصلی بانک مرکزی این است که صف دریافت ارز را برای افراد به صفر برسانیم. پیش‌بینی می‌کنیم مدت زمان هم کاهش یابد.
رفع ایرادات مرکز مبادله در مسیر اجرا
آرام با بیان اینکه سرمایه‌گذار خارجی هم می‌تواند وارد مرکز مبادله شود و بابت آن مشکلی وجود ندارد، درباره زنجیره خشکبار گفت: مشکلات زنجیره خشکبار در ارتباط با این سامانه بررسی می‌شود و اگر لازم بود، سازکار دیگری برای این بخش در نظر خواهیم گرفت.
او تاکید کرد: هرگونه ایرادی را که در روند فعالیت مرکز مبادله ارز تجاری شناسایی شود، اصلاح می‌کنیم. در این زمینه نگرانی وجود ندارد. معاون ارزی بانک مرکزی درباره سامانه نیما نیز گفت: سامانه نیما ویژگی‌های بازار را ندارد؛ پس در مقابل مرکز مبادله روند مطلوبی ندارد، چون همین‌الان هم قیمت‌های نیما موردتایید نیست. پس باید اذعان کرد برای اولین بار است که بازار ارز شکل گرفته و در آنجا امکان اقدامات صرافی تعریف نشده است. آرام درباره اعلام نرخ نیز تاکید کرد: نرخ ارز به‌عنوان نرخ ارز مرکز مبادله در سناریت اعلام می‌شود. تخصیص ارز به خریدهای خارجی هم در همین بازار انجام خواهد شد.
او خاطرنشان کرد: جورسازی در مرکز مبادله براساس قیمت و زمان ثبت درخواست خرید یا فروش به‌صورت دقیق و بدون دخالت افراد انجام می‌شود؛ بنابراین در کشف قیمت سازکار بازار رعایت خواهد شد.
معاون ارزی بانک مرکزی ادامه داد: امکان رفع تعهد ارزی از طریق اسکناس هم وجود دارد که براساس نرخ ارز در مرکز مبادله انجام می‌شود.
درنهایت باتوجه به نگرانی‌هایی که بین فعالان اقتصادی وجود داشت، مقرر شد کمیته ارزی اتاق ایران در ارتباط مستمر با مرکز مبادله باشد و ابهامات و دغدغه‌های فعالان اقتصادی را به این مرکز منتقل و مرکز در راستای رفع آنها اقدام کند.