در روزهای اخیر، شایعات پیرامون کاهش صادرات و تولید نفت ایران به‌‌‌‌‌سرعت در رسانه‌‌‌‌‌ها و فضای‌مجازی منتشر و توجه محافل اقتصادی و رسانه‌ای را به خود جلب کرده‌است. این اخبار، هرچند از منابع نامعتبر و غیررسمی نشات‌گرفته، اما حساسیت موضوع نفت در اقتصاد ایران باعث شد که این گمانه‌‌‌‌‌زنی‌‌‌‌‌ها به موضوعی چالش‌‌‌‌‌برانگیز تبدیل شود. واکنش سریع مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران و تاکید بر تداوم مطلوب صادرات، حاکی از اهمیت این مساله در ساختار اقتصادی کشور است. در این نوشته، ضمن تحلیل علل انتشار چنین شایعاتی، اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت آن بر اقتصاد داخلی و بازار جهانی بررسی شده و راهکارهایی عملی برای مقابله با این روند ارائه می‌شود. بر اساس تازه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین گزارش دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت(اوپک)، تولید نفت ایران در ماه نوامبر(آبان-آذر) روزانه ۳۷هزار بشکه نسبت به ماه قبل از آن افزایش‌‌‌‌‌یافته و ایران با تولید روزانه ۳میلیون و ۳۲۳هزار بشکه همچنان یکی از سه تولیدکننده بزرگ اوپک و میانگین قیمت نفتخام سنگین آن در سال۲۰۲۴، ۸۰ دلار و ۳۰سنت گزارش شده‌است.
حمید بورد، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، با تکذیب شایعات کاهش صادرات نفتخام به‌‌‌‌‌سرعت واکنش نشان‌داد و وضعیت فروش و صادرات نفت را همانند گذشته مطلوب ارزیابی کرد. این اقدام از چند منظر حائزاهمیت است. نخست، واکنش سریع و شفاف مسوولان نقش مهمی در مدیریت بحران اطلاعاتی دارد. در شرایطی که انتشار شایعات بی‌‌‌‌‌پایه می‌تواند به تشویش اذهان عمومی منجر شود و اعتماد مردم را نسبت به‌عملکرد نهادهای دولتی تضعیف کند، اظهارات به‌‌‌‌‌موقع و قاطع می‌تواند از گسترش این شایعات جلوگیری کند. علاوه‌بر این، تاکید بر ثبات و تداوم صادرات نفت پیام روشنی به بازارهای داخلی و بین‌المللی ارسال می‌کند. چنین واکنشی نشان می‌دهد؛ ایران همچنان قادر به حفظ موقعیت خود در بازار جهانی نفت است و شایعات اخیر نمی‌تواند اعتبار و جایگاه صادرات نفت کشور را خدشه‌‌‌‌‌دار کند. در نهایت، واکنش قاطع مسوولان به تقویت اعتماد عمومی کمک می‌کند و از بروز هرگونه تزلزل در فضای روانی و اقتصادی کشور جلوگیری خواهد کرد.
تاثیر شایعات بر بازارهای نفت
شایعات و اخبار نادرست درباره کاهش صادرات نفت ایران می‌تواند در دو سطح، بازارهای جهانی و اقتصاد داخلی، اثرات قابل‌توجهی به‌‌‌‌‌جا بگذارد. در سطح بین‌المللی، بازار جهانی نفت که به‌‌‌‌‌شدت تحت‌تاثیر عوامل ژئوپلیتیک و اقتصادی است، به هرگونه خبر یا شایعه‌‌‌‌‌ای واکنش نشان می‌دهد. انتشار شایعه کاهش صادرات نفت ایران می‌تواند منجر به نگرانی درباره کاهش عرضه نفت و در نتیجه نوسانات قیمتی شود. این مساله به‌‌‌‌‌طور بالقوه می‌تواند رقبا را نیز به واکنش وادار کند.کشورهای تولیدکننده نفت، چه در اوپک و چه در خارج از آن، ممکن است از این شایعات به‌عنوان فرصتی برای تقویت موقعیت خود و تصاحب سهم بیشتری از بازار استفاده کنند. در سطح داخلی، اقتصاد ایران که وابستگی سنتی به درآمدهای نفتی دارد، بیش از هر عامل دیگری از چنین شایعاتی آسیب می‌بیند. نگرانی از کاهش صادرات نفت می‌تواند باعث ایجاد تقاضای مضاعف برای ارزهای خارجی و به‌‌‌‌‌تبع آن، نوسان در نرخ ارز شود. از سوی دیگر، چنین اخباری به ایجاد فضای روانی منفی درمیان سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان منجر شده و انتظار تورمی را افزایش می‌دهد. در نهایت، تاثیر این شایعات نه‌‌‌‌‌تنها به اقتصاد کلان محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند اعتماد عمومی را نیز تضعیف‌کرده و مردم را نسبت به آینده اقتصادی کشور نگران کند.
فضای‌مجازی و شایعات
رسانه‌‌‌‌‌ها و فضای‌مجازی در عصر حاضر به بستری قدرتمند برای انتشار اخبار و اطلاعات تبدیل شده‌اند، اما این سرعت انتشار گاهی به قیمت صحت و دقت اخبار تمام می‌شود. بسیاری از شایعات اخیر درباره کاهش صادرات نفت ایران از منابع غیررسمی و نامعتبر نشات‌گرفته و بدون هیچ‌‌‌‌‌گونه بررسی و راستی‌‌‌‌‌آزمایی منتشر شده‌اند. این مساله نشان‌دهنده ضعف قابل‌‌‌‌‌توجه در فرآیند تایید اطلاعات توسط برخی رسانه‌‌‌‌‌ها و کاربران فضای‌مجازی است. از سوی دیگر، فضای‌مجازی به دلیل گستردگی و دسترسی آسان کاربران، بستری مناسب برای بحران‌‌‌‌‌سازی اطلاعاتی است. شایعات کوچک به‌‌‌‌‌راحتی می‌توانند در مدت‌‌‌‌‌زمان کوتاهی به اخبار مهم و گسترده تبدیل شوند و حتی واکنش‌های منفی اقتصادی و اجتماعی به‌دنبال داشته باشند. نکته حائزاهمیت در این میان، مسوولیت رسانه‌های داخلی در مقابله با این جریان است. رسانه‌های معتبر داخلی باید با انتشار اطلاعات دقیق و مبتنی بر منابع رسمی و معتبر، در‌برابر چنین شایعاتی ایستادگی کنند و از بازنشر اخبار غیرمستند خودداری کنند. رسانه‌‌‌‌‌ها می‌توانند با ارائه گزارش‌های دقیق و تحلیل‌های کارشناسی، ضمن آگاهی‌‌‌‌‌بخشی به مردم، مانع از گسترش بیشتر شایعات شوند و نقش مثبتی در مدیریت فضای رسانه‌ای ایفا کنند.
حمید ملازاده