مینا نوروزی
اگر به نقش بخش خصوصی در صنعت نفت و گاز پس از انقلاب نگاه کنیم متوجه می‌شویم که در مسیر بومی‌سازی تجهیزات در صنعت نفت و حوزه انرژی، بومی‌سازی و ساخت هزاران قطعه و تجهیز موردنیاز صنعت نفت به دست بخش خصوصی امکان پذیر شده است. در حال حاضر سازندگان داخلی قابلیت تأمین 70 درصد نیاز تجهیزات صنعت کشور را دارا هستند که عمدتاً” مطابق با استانداردهای بین‌المللی و پذیرفته‌شده شامل DIN, ASME, ASTM, API و نیز سایر استانداردها تولید می‌شود.
در سال‌های اخیر سرمایه گذاری در بخش بالادستی کشور به کمتر از سه میلیارد دلار در سال رسیده است. چرخ توسعه کند می‌چرخد و آثار آن را در کاهش تولید نفت و ناترازی گار می‌توان دید. افزایش سرمایه‌گذاری در میادین گازی جهت کاهش ناترازی گاز طبیعی در کشور، اقدام به سرمایه‌گذاری برای توسعه میادین گازی جدید را ضروری نموده است.
بر اساس برنامه هفتم، وزارت نفت مکلف است با اولویت میادین مشترک و میادین گازی، با استفاده از ظرفیت های قانونی شرکت ملی نفت و سازوکارهای رقابتی از جمله صدور پروانه مندرج در قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت، بدون واگذاری مالکیت و حاکمیت نسبت به واگذاری فعالیت های توسعه، اکتشاف و بهره برداری از میادین به شرکت ملی نفت ایران و سایر شرکت های متقاضی صاحب صلاحیت به تشخیص وزارت نفت از میان شرکت های اکتشاف و تولید، اقدام کند به نحوی که در پایان سال سوم اجرای این قانون، حداقل دو درصد (2%)و در پایان برنامه حداقل پنج درصد (5%) از توان تولید نفت کشور به شرکت های متقاضی غیردولتی ذیصالح عرضه شده باشد. این نصاب برای افزایش تولید گاز کشور، دو برابر نفت تعیین می شود.
به منظور افزایش جذابیت سرمایه گذاری در میادین گازی جهت کاهش ناترازی گاز طبیعی در کشور، وزارت نفت از طریق شرکت‌های تابعه خود با تصویب شورای اقتصاد مجاز است با هماهنگی دبیرخانه هیأت عالی نظارت بر منابع نفتی(سازمان) با مشارکت بخش خصوصی، اقدام به سرمایه گذاری برای توسعه میادین گازی جدید نموده و تولیدات حاصل را صادر کند. حداقل شصت درصد (60%) از درآمد حاصل از صادرات گاز طبیعی از این میادین، پس از کسر سهم صندوق توسعه ملی و سهم مناطق نفت خیز گازخیز و توسعه نیافته، تا زمان بازگشت سرمایه گذاری انجام شده متعلق به شرکت تابعه ذیربط وزارت نفت است و باقیمانده درآمد به حساب درآمد عمومی دولت نزد خزانه داری کل کشور واریز می گردد.
با حضور شرکت‌های خصوصی در بخش توسعه میادین نفت و گاز، علاوه بر سرعت توسعه مزایای دیگری نیز حاصل می‌شود.
شکست انحصار دولت در اکتشاف و تولید و ایجاد رقابت
ایجاد رقابت همواره کارایی و نوآوری را به همراه داشته و موجب ورود فناوری‌های پیشرفته به صنایع شده است. همچنین در سایه رقابت، کارایی و مقرون‌به‌صرفه بودن از اصلی ترین شاخص‌های توسعه خواهند بود. در بخش بالادستی صنعت نفت نیز مانند سایر صنایع، خروج از انحصار و ایجاد رقابت با بهبود روش های اکتشاف و بهره‌برداری، افزایش بهره‌وری عملیات و جذب سرمایه و تخصص همراه خواهد شد. در نهایت افزایش رقابت موجب بهینه‌سازی عملیات اکتشاف و استخراج و کاهش هزینه تمام شده نفت و گاز خواهد شد.
شرکت‌های خصوصی اغلب بستر ورود دانش تخصصی، فناوری‌های پیشرفته و شیوه‌های کارآمد مدیریت به کشور هستند که منجر به بهبود اقتصاد و تسریع توسعه نیز خواهند شد. در صنعت نفت بهره‌گیری از دانش تخصصی مدیریت مخزن، روش‌های افزایش برداشت و استفاده از فناوری‌های پیشرفته حفاری، با ورود شرکت‌های خصوصی میسر خواهد شد.
حق امتیاز و مالیات ناشی از این توسعه درآمد زیادی برای دولت ایجاد خواهد کرد و این مساله پیشران توسعه زیرساخت های مختلف در کشور خواهد بود. همچنین به حرکت درآمدن چرخ توسعه موجب ایجاد فرصت‌های شغلی و کاهش نرخ بیکاری خواهد شد.
تامین امنیت عرضه و تنوع مشتریان
یکی از راه‌های تامین امنیت عرضه نفت، استفاده از سرمایه‌گذاری مشتریان برای توسعه است که موجب کاهش تنوع مشتریان و کاهش ریسک ژئوپلتیک و کنترل نوسان‌های تقاضا است. با گستردگی دامنه دسترسی بخش خصوصی به بازارهای آزاد، مشارکت این بخش می‌تواند موجب تنوع مشتریان، توسعه بازارهای صادراتی، توسعه درآمد‌ها و ارزآوری، افزایش سهم از بازار و ایجاد قدرت چانه‌زنی برای ایران شود.
به کارگیری بخش خصوصی در توسعه، محدود و منحصر به شرکت‌های ایرانی نیست و همکاری با شرکت‌های چند ملیتی نفت و گاز، فرصتی را برای انتقال فناوری و اشتراک دانش فراهم می‌کند. تسهیم ریسک سرمایه‌گذاری، کاهش وابستگی توسعه به بودجه دولتی از دستاوردهای ورود بخش خصوصی است.
ارائه 100 بسته سرمایه‌گذاری به بخش خصوصی برای افزایش تولید نفت و گاز
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با اشاره به اینکه پنج طرح نفتی آماده بهره‌برداری است، گفت: 100 بسته سرمایه‌گذاری در صنعت نفت در هفته‌های آینده با حضور وزیر نفت در سمیناری به بخش خصوصی داخلی و خارجی ارائه می‌شود و زمینه‌ساز افزایش تولید نفت و گاز در کشور است.
حمید بورد در نشست شنبه شورای معاونان وزیر نفت که با حضور محمدرضا عارف،معاون اول رئیس جمهوری برگزار شد، با اشاره به تعهد وزارت نفت برای افزایش 250 هزار بشکه‌ای ظرفیت تولید نفت ایران تا پایان امسال اظهار کرد: در این زمینه گام‌های مهمی برداشته شده است و تا پایان سال به این افزایش تولید دست خواهیم یافت.
وی با بیان اینکه افزایش تولید نفت در چهار ماه اخیر به همت همکاران صنعت نفت در شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران به‌دست‌آمده است، ادامه داد: با توجه به اقدام‌های انجام‌شده، توسعه میدان نفتی خشت در جنوب استان فارس عملیاتی شد، همچنین دومین چاه میدان گازی «دی» نیز به مدار آمد و چاه سوم این میدان تا چند روز دیگر تولیدی می‌شود.
رکوردشکنی پی‌درپی تولید گاز ایران
معاون وزیر نفت تأکید کرد: دولت چهاردهم چهار مرتبه رکورد تولید گاز را شکسته است و توانستیم یک میلیارد و 104 میلیون مترمکعب تولید گاز در یک روز داشته باشیم تا مشکلی برای تأمین گاز شبکه به‌وجود نیاید.
بورد با اشاره به لزوم مصرف بهینه انرژی در کشور گفت: رعایت نکردن مصرف منصفانه گاز ما را گرفتار کرده، زیرا تصمیم‌گیری دقیق در این حوزه نشده است.
وی تصریح کرد: 100 بسته سرمایه‌گذاری در صنعت نفت آماده است که در هفته‌های آینده با حضور وزیر نفت در سمیناری به بخش خصوصی داخلی و خارجی ارائه می‌شود و زمینه‌ساز افزایش تولید نفت و گاز در کشور می‌شود.
ضرورت کاهش زمان بررسی قراردادهای نفتی در هیئت تطبیق
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران یکی از مشکلات برای اجرای قراردادهای نفتی را طولانی شدن بررسی قراردادها در هیئت تطبیق اعلام کرد و افزود: با رئیس سازمان برنامه و بودجه جلسه‌ای داشتیم تا با هماهنگی، زمان بررسی به 6 ماه برسد.
بورد ادامه داد: اعضای هیئت تطبیق قراردادها، چند وزیر هستند که بررسی می‌کنند قراردادها با قوانین تطبیق داشته باشد. در حالی که این بررسی می‌تواند در صنعت نفت و با حضور نمایندگان وزرا انجام شود.
وی با اشاره به اینکه پنج طرح نفتی آماده راه‌اندازی است، گفت: این طرح‌ها شامل ایستگاه تقویت فشار وراوی، کارخانه بزرگ 110 هزار بشکه‌ای نمک‌زدایی متمرکز اهواز، سی‌تپ (واحد فرآورش مرکزی میدان آزادگان)، تزریق گاز گچساران و جمع‌آوری گازهای همراه رگ‌سفید می‌شود.
جمع‌آوری 20 میلیون مترمکعب گاز همراه تا سال آینده
معاون وزیر نفت با دعوت از مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری برای افتتاح رسمی این طرح‌ها افزود: برای جمع‌آوری گازهای همراه نفت پروژه‌های متعددی تعریف شده که تا بهار سال آینده، 20 میلیون مترمکعب از گازهای همراه را جمع‌آوری می‌کنیم که رقم بسیار بزرگی است.
وی با بیان اینکه مهم‌ترین این طرح‌ها شامل اهواز متمرکز، بیدبلند و رگ‌سفید هستند که پیشرفت خوبی دارند، گفت: پروژه جمع‌آوری گازهای همراه رگ‌سفید آماده افتتاح است که حدود 5 میلیون مترمکعب گاز را جمع می‌کند.
بررسی جزئیات نحوه سرمایه گذاری مردم در نفت
عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی اوایل امسال بود که گفت: اگر کسی بخواهد در پروژه‌های انرژی همکاری و سرمایه‌گذاری داشته باشد باید از طریق هلدینگ‌ها انجام شود.
رضا پدیدار در ارزیابی سرمایه‌گذاری مردمی در صنعت نفت اظهار داشت: باتوجه به وزن کمی و کیفی بالای پروژه‌های نفتی یعنی به لحاظ میزان نیاز به سرمایه و نوع تخصص به نظر نمی‌رسد که سرمایه‌های خرد مردم در سرمایه‌گذاری‌های نفتی اثرگذار باشد و علی‌الاصول طرح‌های حفظ سطح نگهداشت و یا توسعه‌ای صنعت نفت از نظر مطالعات اولیه، اجرای عملیات و تا مرحله بهره‌برداری نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد و مهم‌تر اینکه بخش زیادی از تامین منابع مالی طرح‌های توسعه نفت ارزی است که عملا آن بخش از سرمایه‌های ریالی مردم که در پروژه‌های نفتی تبدیل به منابع ارزی شود تا پروژه‌ها را تامین سرمایه کند؛ نمی‌تواند برای مردم جذاب باشد زیرا میزان بازدهی که توسط پروژه‌ها به سرمایه‌گذاران داده می‌شود بر اساس مقررات داخلی و ریالی است بنابراین در صورتی که تبدیل پول به ارز و بازدهی به ریال باشد برای سرمایه‌گذاران انگیزه لازم را ایجاد نمی‌کند.
وی تاکید کرد: اگر کسی بخواهد در پروژه‌های انرژی همکاری و سرمایه‌گذاری داشته باشد باید از طریق هلدینگ‌ها انجام شود یعنی مردم می‌توانند در گروه‌های فعالیتی که چندین شرکت را در دل خود دارند و هر کدام از این شرکت‌ها بخشی از فرایند پروژه را به انجام می‌رسانند؛ سرمایه‌گذای کرده و سهام‌شان را خریداری کنند و یا بنوعی در آن شرکت‌ها مشارکت مستقیم داشته باشند، در مجموع هلدینگ‌ها منابع را روی هم بگذارند و پروژه‌ها عملیاتی شود در غیر این صورت مشارکت مردمی روی طرح‌های زیرساخت و یا طرح‌های اجرایی و عملیاتی حوزه انرژی برای مردم جذاب نیست.
عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی گفت: طرح‌های پایین‌دستی که عمدتا شرکت‌های در برگیرنده محصولات نهایی حوزه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی است مستثنی هستند، یعنی برای مردم و ورود سرمایه بخش خصوصی جذاب است، زیرا سرمایه‌گذاری در اجرای طرح‌های پایین‌دستی صنعت نفت سرمایه کوچک نیاز دارد و قابل انجام است، مثلا سرمایه‌گذاری‌ها بین یک تا 100 و نهایتا 500 میلیارد تومان است اما در حوزه بالادست و حتی میان‌دست حداقل از 1000 میلیارد تومان به بالا نیاز به سرمایه است که همه این رقم ریالی نیست، مثلا اگر بناست در بخش حفاری باشد این نسبت 40 به 60 ارزی-ریالی است و یا بهره‌برداری از چاه‌ها 30-70 ارزی- ریالی است، بنابراین سرمایه‌گذاری مردمی باید در حوزه طرح‌های پایین‌دستی مثل پالایشگاه و پتروشیمی و شرکت‌های توزیع فراورده باشد.
وی تاکید کرد: در سرمایه‌گذاری‌های خرد هم مردم می‌توانند مشارکت کنند و هم بازدهی خوبی دارد اما در طرح‌های بالادست و میان‌دست بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها بین 5 تا 7 سال زمان می‌برد و حتی در خصوص اکتشاف و استخراج 7 تا 10 سال زمان نیاز است، در مورد پالایشگاه‌ها نیز باید روی مینی‌ریفاینری‌ها و پالایشگاه‌های کوچک یعنی از 1000 بشکه تا 20 هزار بشکه تمرکز کنیم و به این ترتیب هم می‌توانیم سرمایه‌های خرد را جذب کنیم و هم زودبازده هستند، یعنی از A تا Z پروژه ظرف یک سال اجرا می‌شود و در همان آغاز به کار و بهره‌برداری سود سهام برمی‌گردد و تولید و توزیع تا رسیدن به مرحله مصرف زمان کوتاهی است و براحتی امکان بهره بردان از سرمایه مردم وجود دارد.
توسعه 16 میدان گازی با سرمایه‌گذاری مستقیم بخش خصوصی
یکی از عوامل کلیدی تداوم رشد اقتصادی در صنعت نفت و گاز، استفاده از منابع بخش خصوصی است. این رویکرد استراتژیک امکان جذب سرمایه در این صنعت را افزایش داده و مشارکت‌های نوآورانه ای را تسهیل کرده است که صنعت نفت و گاز را به سمت توسعه بیشتر سوق داده است. نمونه بارز آن سرمایه‌گذاری کنسرسیومی متشکل از پنج بانک در میدان مشترک نفتی آزادگان است. این همکاری به‌طور موثر منابع بانکی را به سمت تولید در بالادست صنعت نفت و گاز هدایت کرده است و مشارکت‌های عمومی خصوصی دولت با بانک های خصوصی را تقویت کرده است. علاوه بر این، بخش خصوصی و شرکت‌های پتروشیمی نقش مهمی در توسعه میادین گازی به‌ویژه در بخش بالادستی صنعت نفت داشته‌اند. پتروشیمی‌های فعال در بخش خصوصی اقتصاد ایران با سرمایه‌گذاری در استخراج گاز و توسعه ظرفیت گازی فرصت‌های سودمندی را برای کشور و خود ایجاد خواهند کرد که نه تنها به منابع انرژی کشور و همچنین حل ناترازی صنایع بزرگ کمک می‌کند، بلکه باعث رشد اقتصادی و نوآوری می‌شود. توسعه 16 میدان گازی با سرمایه‌گذاری مستقیم بخش خصوصی قرار است ظرفیت تولید گاز کشور را به میزان 130 میلیون مترمکعب افزایش دهد که هم در بحث توسعه تجارت گازی ایران و هم در بحث حل ناترازی گازی زمستانی کشور بسیار موثر است. حضور فعال بانک‌ها در بازار سرمایه و شرکت‌های پتروشیمی در بورس، امکان مشارکت غیرمستقیم سرمایه‌های خرد مردمی در صنعت نفت و گاز را فراهم کرده است. این مشارکت گسترده تر مردم در رشد صنعت، حس مالکیت و مسوولیت را تقویت کرده است، در حالی که حمایت مالی بیشتری برای توسعه صنعت فراهم می‌کند. در حال حاضر بسیاری از شهروندان ایرانی در واحدهای پتروشیمی سهام دارند و این امر باعث تقویت بیشتر ارتباط بین صنعت و عموم مردم شده است. به‌طور کلی، افزایش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز ایران نشان‌دهنده روند مثبتی به سمت مشارکت بیشتر بخش خصوصی مبتنی بر تسهیل عقد قرارداد و مدل جذاب در جلب مشارکت‌های نوآورانه و افزایش جذب سرمایه بخش خصوصی به سمت صنعت نفت و گاز ایران است. با استفاده از منابع بخش خصوصی، تقویت همکاری‌های دولت با خصوصی و تشویق به مشارکت عمومی گسترده‌تر در صنعت نفت و گاز، این صنعت برای تداوم رشد اقتصادی خود و شکوفایی مستمر آماده می‌شود. آخرین و مهم ترین ابتکار در زمینه سیاست‌های توسعه‌ای خود، توسعه میادین گازی، افزایش ظرفیت تولید گاز و ایجاد قراردادهای برد-برد با شرکت‌های پتروشیمی بخش خصوصی بوده است که پتانسیل صنعت نفت و گاز را به عنوان محرک اصلی توسعه اقتصادی در ایران شکوفا خواهد کرد و رشد اقتصادی بالای بخش نفت و گاز را در سال‌های آتی نیز تداوم خواهد بخشید.