ایران، با وجود داشتن منابع عظیم نفت و گاز، با چالش‌های جدی در تامین و مصرف انرژی مواجه است. این مشکلات ناشی از سرمایه‌گذاری ناکافی در زیرساخت‌ها، مدیریت نامناسب و یارانه‌های گسترده سوخت است که منجر به مصرف بیش‌‌‌‌‌‌ازحد می‌شود. برای مقابله با این چالش‌ها، اجرای طرح‌های زیرساختی می‌تواند نقش موثری در کاهش و مدیریت مصرف انرژی ایفا کند. در ادامه، به بررسی تاثیر پروژه‌های زیر بنایی بر بهینه‌سازی مصرف انرژی می‌‌‌‌‌‌پردازیم.
۱- توسعه سامانه‌‌‌‌‌‌های حمل‌ونقل شهری و ریلی
گسترش سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه شبکه‌‌‌‌‌‌های ریلی شهری و بین‌‌‌‌‌‌شهری، می‌تواند به کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی و در نتیجه کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی منجر شود. سرمایه‌گذاری در توسعه مترو، تراموا و قطارهای بین‌‌‌‌‌‌شهری نه‌‌‌‌‌‌تنها به کاهش ترافیک و آلودگی هوا کمک می‌کند، بلکه بهره‌‌‌‌‌‌وری انرژی را نیز افزایش می‌دهد. این سیستم‌‌‌‌‌‌ها به‌ویژه در شهرهای بزرگ باعث کاهش وابستگی به خودروهای شخصی و مصرف سوخت می‌شوند. در آلمان، توسعه سیستم‌های حمل‌ونقل عمومی، مانند گسترش سیستم قطارهای حومه‌‌‌‌‌‌ای S-Bahn در برلین، منجر به کاهش استفاده از خودروهای شخصی شده‌است. بر اساس برآوردهای انجام‌شده شرکت Deutsche Bahn، آلمان سالانه تقریبا یک‌‌میلیون تن CO۲ به دلیل استفاده بهتر از حمل‌ونقل عمومی صرفه‌جویی می‌کند. دولت فرانسه برای مدیریت و بهبود سیستم‌های حمل‌ونقل کشور سیاست‌ها و استراتژی‌هایی اتخاذ‌کرده تا تاثیرات زیست‌محیطی را کاهش و بهره‌‌‌‌‌‌وری را بهبود بخشد. بر اساس داده‌های دولت فرانسه، استفاده از حمل‌ونقل عمومی در پاریس حدود ۳۰درصد از سفرهای خودرویی را کاهش داده و به این ترتیب سالانه حدود ۴۵۰میلیون لیتر سوخت صرفه‌جویی می‌شود. این کاهش مصرف سوخت منجر به اجتناب از انتشار حدود ۶۰۰هزار تن CO۲ در سال می‌شود.
۲- تولید وسایل نقلیه با مصرف سوخت بهینه
تولید و ترویج استفاده از خودروهای کم‌‌‌‌‌‌مصرف و هیبریدی می‌تواند بهطور مستقیم مصرف سوخت را کاهش دهد. با جایگزینی خودروهای فرسوده با مدل‌های جدید و کارآمدتر، می‌توان به کاهش مصرف انرژی و همچنین کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌‌ای دست‌یافت. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای‌اسلامی، اسقاط هر خودروی فرسوده در ایران می‌تواند سالانه حدود ۲هزار لیتر بنزین صرفه‌جویی کند. این تغییرات به‌ویژه در کشورهای پیشرفته که استانداردهای سختگیرانه‌‌‌‌‌‌ای در زمینه مصرف سوخت دارند، نتایج مثبتی به‌دنبال داشته‌است. در ایالات‌متحده، پیاده‌‌‌‌‌‌سازی استانداردهای «اقتصاد سوخت متوسط» (CAFE) منجر به پذیرش گسترده خودروهای کم‌‌‌‌‌‌مصرف و هیبریدی شده‌است. یک مطالعه از وزارت انرژی ایالات‌متحده نشان‌داد که بهبود کارآیی سوخت در بخش حمل‌ونقل باعث صرفه‌جویی بیش از ۲میلیون بشکه نفت در روز شده‌است. این معادل حدود ۵۳میلیارد گالن بنزین است که سالانه صرفه‌جویی می‌شود. بنا به گزارش وزارت محیط‌زیست ژاپن، ترویج خودروهای هیبریدی مانند تویوتا پریوس در ژاپن به صرفه‌جویی انرژی کمک کرده‌است. تویوتا پریوس حدود ۵۰درصد کمتر از خودروهای معمولی سوخت مصرف می‌کند. با جایگزینی خودروهای بنزینی سنتی با هیبریدی‌‌‌‌‌‌ها، ژاپن بهطور تخمینی ۶میلیون بشکه نفت در سال‌صرفه‌جویی می‌کند.
۳- توسعه سامانه پایش هوشمند تردد ناوگان جاده‌ای (سپهتن)
راه‌اندازی سامانه‌‌‌‌‌‌های هوشمند نظارت بر تردد ناوگان جاده‌ای می‌تواند به بهینه‌سازی مسیرها، کاهش زمان سفر و در نتیجه کاهش مصرف سوخت کمک کند. این سامانه‌‌‌‌‌‌ها با ارائه داده‌های دقیق و به‌‌‌‌‌‌روز، امکان مدیریت بهتر ترافیک و کاهش ازدحام را فراهم می‌کنند. تخمین‌‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد؛ استفاده از سامانه‌‌‌‌‌‌های هوشمند می‌تواند مصرف سوخت را تا ۱۰درصد کاهش دهد. کشورهایی مانند ایالات‌متحده، اعضای اتحادیه اروپا و ژاپن با پیاده‌‌‌‌‌‌سازی سامانه‌‌‌‌‌‌های هوشمند حمل‌ونقل، موفق به کاهش مصرف سوخت و بهبود کارآیی سیستم حمل‌ونقل شده‌اند. به‌عنوان مثال، در ایالات‌متحده، استفاده از این سامانه‌‌‌‌‌‌ها منجر به کاهش ۲۵درصدی مصرف سوخت در برخی ایالت‌‌‌‌‌‌ها شده‌است. با توجه به مشکلات ترافیکی و مصرف بالای سوخت در ایران، پیاده‌‌‌‌‌‌سازی سامانه‌‌‌‌‌‌های هوشمند می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش مصرف سوخت و بهبود کیفیت حمل‌ونقل داشته‌باشد. انگلستان نیز با پیاده‌‌‌‌‌‌سازی سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند(ITS) برای مدیریت ناوگان جاده‌ای موفق شده مصرف سوخت را با استفاده از سیستم‌های تلماتیک و ردیابی GPS مدیریت کند. مطالعه‌‌‌‌‌‌ای از موسسه «Energy Savings Trust» نشان‌داد که مصرف سوخت در ناوگان‌‌‌‌‌‌ها می‌تواند با استفاده از سیستم‌های تلماتیک و بهینه‌سازی مسیر تا ۱۵درصد کاهش یابد. در برزیل بنا به گزارش ANFAVEA (اتحادیه ملی تولیدکنندگان وسایل نقلیه موتوری برزیل)، فناوری‌های مدیریت ناوگان کامیون‌‌‌‌‌‌های بین‌‌‌‌‌‌شهری، مانند نظارت برخط، باعث صرفه‌جویی ۸درصدی در مصرف دیزل در حمل‌ونقل‌‌‌‌‌‌های بین‌‌‌‌‌‌شهری شده‌است.
۴- جایگزینی خودروهای فرسوده با مدل‌های جدید
خودروهای فرسوده به دلیل کارآیی پایین و مصرف سوخت بالا، سهم زیادی در هدررفت انرژی دارند. با اجرای برنامه‌های جایگزینی این وسایل نقلیه با مدل‌های جدید و بهینه، می‌توان مصرف سوخت را بهطور قابل‌توجهی کاهش داد و به بهبود کیفیت هوا نیز کمک کرد. برنامه‌های مشابه در کشورهایی نظیر کره‌جنوبی نشان‌داده‌اند که این اقدام می‌تواند اثرات مثبتی داشته‌باشد. بر اساس گزارش وزارت محیط‌زیست کره‌جنوبی، این برنامه، مصرف سوخت را در حدود ۲۰درصد در هر خودرو کاهش و به این ترتیب سالانه حدود ۲۰۰میلیون لیتر سوخت صرفه‌جویی می‌شود. هند در سال۲۰۱۹ برنامه‌‌‌‌‌‌ای برای اسقاط خودروهای قدیمی راه‌اندازی کرد که هدف آن حذف خودروهای ناکارآمد و جایگزینی آنها با مدل‌های جدید و کارآمد بود. طبق برآوردهای وزارت صنایع سنگین هند، این برنامه می‌تواند در دهه‌آینده تا ۵هزار میلیون لیتر سوخت صرفه‌جویی کند.
۵- توسعه سامانه یکپارچه پایش عملکرد ناوگان دیزلی (سیپاد)
سامانه‌‌‌‌‌‌های یکپارچه پایش عملکرد ناوگان دیزلی با نظارت بر عملکرد موتور، مصرف سوخت و سایر پارامترهای مهم، امکان شناسایی و رفع مشکلات فنی را فراهم می‌کنند. این نظارت مستمر می‌تواند به بهبود کارآیی و کاهش مصرف سوخت در ناوگان دیزلی منجر شود. استرالیا سیستم‌های مدیریت ناوگان را برای نظارت و بهینه‌سازی مصرف سوخت پیاده‌‌‌‌‌‌سازی کرده‌است. این سیستم‌‌‌‌‌‌ها به‌ویژه در صنایع با ناوگان‌‌‌‌‌‌های دیزلی بزرگ مانند حمل‌ونقل و لجستیک موثر بوده‌است. طبق گزارش شورای لجستیک استرالیا، پیاده‌‌‌‌‌‌سازی سیستم‌های مدیریت سوخت در ناوگان‌‌‌‌‌‌ها منجر به صرفه‌جویی ۱۰درصد در مصرف سوخت سالانه شده که معادل حدود ۵۰۰میلیون لیتر دیزل در سال۲۰۲۰ بود. در کانادا، استفاده از فناوری‌های نظارت بر ناوگان منجر به کاهش مصرف سوخت در بخش حمل‌ونقل شده‌است. طبق مطالعه‌‌‌‌‌‌ای از انجمن سوخت کانادا، پیاده‌‌‌‌‌‌سازی سیستم‌های نظارت یکپارچه در ناوگان‌‌‌‌‌‌ها باعث کاهش ۱۲درصد در مصرف سوخت شده‌است. با توجه به چالش‌های پیش‌‌‌‌‌‌روی ایران در زمینه تامین و مصرف انرژی، اجرای طرح‌های مذکور می‌تواند به بهبود مدیریت و کاهش مصرف انرژی کمک شایانی کند. لازم به ذکر است که حل مشکل نا ترازی انرژی تنها با افزایش تولید ممکن نیست و نیازمند برنامه‌های جامع مدیریت انرژی و بهینه‌سازی مصرف است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل، تولید وسایل نقلیه کارآمد و استفاده از فناوری‌های نوین در نظارت و مدیریت ناوگان حمل‌ونقل، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به‌دستیابی به این هدف کمک کند.
حمید ملازاده