واحد پژوهش اتحادیه صادرکنندگان فرآوردههای نفت، گاز و پتروشیمی ایران
علی یاراحمدی
بررسی آمار صادرات کشور در چند سال گذشته همواره مؤید نقش
بسیار مهم محصولات صادراتی ذیل فصل 27 کتاب مقررات صادرات و واردات گمرک جمهوری
اسلامی ایران با عنوان «سوخت‌ها و روغن‌های معدنی» است. طبق بررسی‌های بعمل آمده
سهم ارزی این محصولات از کل صادرات کشور در سال‌های 1400، 1401 و 1402 به ترتیب
معادل 4/27، 9/36 و 88/30 درصد و سهم وزنی آن در سال‌های یاد شده به ترتیب معادل 7/34، 7/34 و 7/26 درصد بوده
است. در شکل 1 نقش و تغییرات ارزش این محصولات از کل صادرات کشور به تصویر درآمده
است.
تغییرات
جرمی محصولات فصل 27 و سهم آن از کل صادرات کشور در شکل 2 نمایان شده است.
ارزیابی
آمار صادرات کشور 5 ماهه نخست سال جاری حاکی از رشد 43/15 درصدی وزنی و 85/12
درصدی ارزش ارزی صادرات محصولات کد 27 نسیت به مدت مشابه سال قبل است. در پنج ماه نخست
امسال 243/18 میلیون تن از محصولات فصل 27 با عنوان «سوخت‌ها و روغن‌های معدنی» به ارزش بیش از 53/7 میلیارد دلار
از مبادی صادراتی کشور، به کشورهای هدف صادر شده است. در بین این کشورها چین با
واردات بیش از 63/4 میلیون تن به ارزش حدود 276/2 میلیارد دلار در جایگاه نخست واردکنندگان
این محصولات قرار داشته و در رتبه های بعدی امارات متحده عربی (15/3 میلیون تن به
ارزش 656/1 میلیارد دلار)، عراق (2/5 میلیون تن به ارزش 62/1 میلیارد دلار)، ترکیه
(84/1 میلیون تن به ارزش 642 میلیون دلار) و پاکستان (936 هزارتن به ارزش 437
میلیون دلار) قرار دارند. مقاصد هدف صادراتی محصولت فصل 27 گمرک در شکل 3 به تفکیک
ارزش و وزن مشخص شده است.
طی پنج ماهه نخست
سال ،1403 عمده‌ترین گمرک در صادرات اقلام کد 27 «منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس« بوده است.
این گمرک با رقمی بالغ بر 3/2 میلیارد دلار و اختصاص سهم 8/30 درصد از ارزش در
جایگاه نخست گمرکات کشور قرار دارد.
سهم سایر گمرک‌های کشور از صادرات محصولات کد 27 در شکل 4 آورده شده است.
مطابق با آمار ارائه شده توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران،
بیش از 80 درصد از ارزش ارزی و وزن محصولات صادر شده در 5 ماه نخست سال 1403،
مربوط به 13 شرکت صادرکننده به شرح شکل 5 میباشد.
مطابق شکل، شرکت پتروپالایش کنگان در جایگاه نخست
صادرکنندگان محصولات فصل 27، از نظر ارزش ارزی و وزن محصولات است. نکته مهمی که از
این شکل استنباط میشود توزیع نامتوزان سهم و ارزش محصولات صادراتی شرکتهای فعال در
صادرات محصولات فصل 27 میباشد، به گونهای که شرکت ملی گاز ایران به تنهایی بیش از 40 درصد از ارزش
صادراتی این فصل را به خود اختصاص داده است.
در شکل 6 سهم اقلام عمده صادراتی ذیل فصل 7 از حیث ارزش
ارزی و وزن آورده شده است.
در پایان میتوان گفت با وجود افزایش صادرات کالاهای ذیل فصل 27 گمرک
جمهوری اسلامی ایران به لحاظ وزنی و هم به از حیث ارزش ارزی، نکتهای که در بررسی
شرکتهای برتر صادراتی و اقلام عمده صادراتی حائز اهمیت است، سهم بسیار بالای
شرکتهای دولتی و مواد خام صادراتی از کالاهای ذیل فصل 27 است. به نظر میرسد با وجود
توسعه و گسترش صنایع پایین دستی نفت و گاز در کشور، عواملی از جمله سیاستگذاری
نامناسب اقتصادی و صنعتی کشور، عدم عرضه
مناسب و کافی خوراک این صنایع، اتخاذ سیاستهای ناپایدار و خلقالساعه ارزی، مشکلات مربوط به رفع تعهد ارزی شرکتهای صادرکننده
و ... باعث بوجود آمدن این
چنین سبد نامتوازن صادراتی در این فصل صادراتی شده است.