صنایع تکمیلی در صنعت نفت به ویژه در بخش پتروشیمی، بهترین و مناسب‌ترین جایگزین صادرات نفت خام است و از آنجا که ارزآوری بیشتری در قیاس با نفت دارد، به نظر می‌رسد توسعه آن باید از سوی دولت، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.
امروز نقش محصولات پتروشیمی در عرصه‌های مختلف زندگی انسان به چشم می‌خورد و زنجیره این صنعت در قالب محصولاتی چون پلاستیک، کامپوزیت، دارو، مواد شوینده، بهداشتی و انواع رنگ، کاملا محسوس است.صنعت پتروشیمی ایران که هم اکنون در مسیر رشد و توسعه قرار گرفته، نیازمند تکمیل زنجیره ارزش است، از این رو همزمان با توسعه بخش بالادست آن، صنایع تکمیلی این صنعت با ارزش نیز باید به عنوان راهبردی ملی، مورد توجه قرار گیرد.
محقق نشدن برخی از برنامه‌های پیشبینی شده در صنعت پتروشیمی به دلایل مختلف از جمله تحریم‌های غرب، این صنعت را از نظر زنجیره ارزشی در وضعیتی قرار داده است که از رشد متقارنی در کشور برخوردار نباشد؛ بنابراین شتاب‌دهی در این بخش از بدنه صنعت نفت کشور با هدف جلوگیری از خام فروشی محصولات سودآور آن، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. سرمایه‌گذاری در صنایع تکمیلی به علت وجود ارزش افزوده بالا، یک سرمایه‌گذاری مطمئن و سودآور خواهد بود؛ اما در این مسیر باید نقاط ضعف، اصلاح شده و برنامه‌ریزی‌های جدیدی انجام شود.کارشناسان انرژی بر این اعتقادند که یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصاد مقاومتی می‌تواند توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی باشد و باید از خام‌فروشی پرهیز و سبد کالاهای صادراتی پتروشیمی را با هدف توسعه صادرات متنوع کرد.
صنایع تکمیلی پتروشیمی باعث توزیع عادلانه ثروت در کشور خواهد شد و به ویژه در دهک‌های پایین جامعه می‌تواند اشتغال‌آفرین باشد و درآمدزایی مناسبی نیز برای اقشار آسیب‌پذیر در مناطق محروم ایجاد کند.ساخت و توسعه شهرک‌های تخصصی پتروشیمی که از حدود 2 سال قبل در دستور کار شرکت ملی صنایع پتروشیمی و سازمان شهرک‌های صنعتی ایران قرار گرفته، می‌تواند زمینه‌ساز رشد و توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی باشد. شهرک‌های تخصصی صنایع تکمیلی پتروشیمی تمام مزیت‌های شهرک‌های صنعتی را دارند، حتی مزایای بیشتری نیز نسبت به برخی از این شهرک‌ها دارند؛ به طوری که با توسعه این شهرک‌ها به ویژه در استان‌های مرزی می‌توان توسعه صنعت پتروشیمی را در کشور شتاب بخشید.
فعالان در صنایع تکمیلی پتروشیمی ایجاد شهرک‌های تخصصی پتروشیمی را عاملی برای جلوگیری از بسیاری از دلالی‌ها و عرضه نامتوازن محصولات پتروشیمی می‌دانند.
این شهرک‌ها دارای مزایای فراوانی است که می‌توانند منجر به جذب سرمایه‌های جدید شوند، تضمین وجود خوراک یکی از این مزایا است و شهرک‌های صنعتی به دلیل محصور بودن و وجود یک نظام جامع کنترلی می‌توانند ورود و خروج خوراک واحدهای صنایع تکمیلی را کنترل کنند و کاملا این امر قابل ساماندهی است. این کنترل سبب خواهد شد تا از جابه‌جایی مواد و واسطه‌گری‌های احتمالی جلوگیری شده و تولید روند شفافی داشته باشد.صنایع تکمیلی پتروشیمی با ساخت محصولات نهایی زنجیره تولید را در این صنعت ارزش‌آفرین تکمیل می‌کند و می‌تواند در ایجاد اشتغال و چرخش اقتصادی مولد نیز سهمی عمده داشته باشد. باید این مطلب را پذیرفت که زنجیره پتروشیمی با وجود توسعه بالادست در بخش‌های پایین‌تر به صورت متقارن رشد نکرده و باید در این زنجیره بازنگری شود تا صنعت پتروشیمی ایران از خام فروشی فاصله گرفته و به سوی ایجاد ارزش افزوده بیشتر و تولید محصولات نهایی حرکت کند.
صنایع تکمیلی سبب توزیع عادلانه ثروت در جامعه می‌شود و به ویژه در مناطق کمتر توسعه یافته علاوه بر تولید ثروت، اشتغال‌آفرینی را نیز به همراه خواهد آورد.
استان‌های مرزی دروازه صادرات
استان‌های مرزی ایران به علت وجود بازارهای مناسب و وجود تقاضا از سوی کشورهای همسایه قابلیت جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید و توسعه شهرک‌های تخصصی پتروشیمی با هدف توسعه صنایع تکمیلی را دارند.
ایران به علت موقعیت منطقه‌ای مناسب می‌تواند کالاهای ساخته‌شده از صنایع تکمیلی پتروشیمی را به کشورهای اطراف خود با بازاری حدود ٦٠٠ میلیون نفر صادر کند و باید نقاط ضعف موجود شناسایی شده و با اصلاح چالش‌ها، برنامه‌ریزی‌های جدیدی انجام شود. در این میان باید در نظر داشت که استان‌های مرزی نقش ویژه‌ای در توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی دارند و با تقویت بازارچه‌های مرزی و ایجاد مناطق ویژه صادراتی افزون بر افزایش ضریب امنیت ملی می‌توان روند صادرات صنایع تکمیلی را گسترش داد.
متاسفانه بزرگ‌ترین چالش موجود، فرهنگ توسعه صنعت است و از این نظر نیز توسعه متوازن در استان‌های کشور نداشته‌ایم، به ویژه در استان‌های مرزی و محروم این مشکل شدیدتر است، به طوری که سرمایه‌گذاران تمایل کمتری به حضور در مناطق مرزی دارند.
محمد زیار رییس دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی در این زمینه اعتقاد دارد که رسانه‌های گروهی می‌توانند با اطلاع‌رسانی دقیق یک عزم ملی را برای سرمایه‌گذاری در صنایع تکمیلی پتروشیمی به ویژه در مناطق محروم و استان‌های مرزی به وجود آورند.
وی در مورد فعالیت‌های دفتر توسعه صنایع تکمیلی در این زمینه اظهار کرده که ما در این دفتر برنامه جامع آگاه‌سازی و اطلاع رسانی در خصوص صنایع تکمیلی پتروشیمی را آماده کرده‌ایم و باید تمام مدیران محلی استان‌ها کمک کنند و فرهنگ توسعه صنعت را هم در سطح مدیران و هم کارگران ارتقا دهند.
زیار ادامه داد: یکی دیگر از مشکلات، تعدد متولی و بازیگران در صنایع تکمیلی پتروشیمی است که ایجاد هماهنگی میان آنها کار سختی است.
رییس دفتر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی بر این باور است که مرز بین فعالیت‌های وزارت نفت و وزارت صنعت برای توسعه صنایع تکمیلی به طور کامل شفاف نیست و توسعه زنجیره ارزش در حوزه صنایع تکمیلی پتروشیمی نیز در اساسنامه پتروشیمی دیده نشده است.
با توجه با تاکید مقام‌های عالی کشور به ویژه مدیران صنعت نفت، باید در نظر داشت که توسعه پایدار با گسترش صنایع تکمیلی محقق خواهد شد و صنایع می‌توانند از تولیدات واحدهای میان‌دستی و تکمیلی پتروشیمی در مسیر توسعه اقتصادی کشور استفاده کنند.
تدوین برنامه ششم توسعه صنعت پتروشیمی
با هدف توسعه صنایع تکمیلی
در برنامه ششم توسعه صنعت پتروشیمی برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای برای توسعه صنایع تکمیلی صورت گرفته است.
مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی چندی پیش در مورد نقش صنایع تکمیلی در تکمیل زنجیره ارزش و برنامه‌ریزی‌های انجام شده در این مورد اظهار کرد: برنامه ششم توسعه صنعت پتروشیمی با هدف توسعه پایدار و متوازن تدوین شده و در این مسیر با کاهش خام فروشی، برنامه‌های مدونی برای توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی اندیشیده شده است.
رمضان اولادی افزود: پرهیز از خام‌فروشی و تکمیل زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی به علت زیرساخت‌های موجود می‌تواند در توسعه این صنعت ارزش‌آفرین یک مزیت به شمار آید که با یک برنامه منسجم رسیدن به اهداف پیشبینی شده میسر خواهد شد.
وی ادامه داد: دسترسی به بازارهای جدید و تنوع در سبد محصول از دستاوردهای توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی است و ظرفیت تولید این صنعت را در سال‌های آتی به طور چشمگیری افزایش خواهد داد. در این میان نکته‌ای که باید مورد توجه قرار گیرد آن است که با توجه به آمایش سرزمین و پراکندگی صنایع بالادستی پتروشیمی در سراسر کشور زمینه مناسبی برای توسعه صنایع تکمیلی به وجود آمده و سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند یک سرمایه‌گذاری مطمئن و سودآور باشد.
استفاده حداکثری از ظرفیت موجود در صنعت پتروشیمی یکی از راهبردهای پیشبینی شده در برنامه ششم این صنعت است که می‌تواند زنجیره ارزش را تکمیل کند، اما حضور سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و تسهیل در حضور آنها باید بیش از پیش افزایش یابد.
در مسیر توسعه صنایع تکمیلی پتروشیمی باید با برنامه‌های بلندمدت از خام فروشی فاصله گرفت و با توجه به اینکه صنایع تکمیلی در تمام بخش‌ها نیازمند رویکرد و نگاهی ملی است، باید رویکرد نهضت ملی جلوگیری از خام فروشی را شروع کرد.