در طول یکصدو پنج سال گذشته، نفت همواره بخش مهمی از تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران و بازیگری موثر در سرشت و سرنوشت کشورمان بوده است.
رویدادهای تقویمی صنعت نفت فرصتی است بی بدیل تا امروز در چگونگی فراز و فرودهای تاریخی قدری تعمق کنیم و تاریخ صنعتی را که امروز جبهه مقدم جهاد اقتصادی و پیشانی تولید ملی کشورمان است را بهتر بشناسیم. حال مرور می کنیم بخشی از این رویدادها را که در مهر ماه رخ داده و توانسته است تاثیر بسزایی در صنعت پر رونق نفت ایجاد کند...
2 مهرماه 1330
اخطار به کارشناسان انگلیسی برای ترک آبادان
هیات‌مدیره موقت مامور اجرای خلع‌ید، در 2 مهر 1330 به آن عده از کارشناسان انگلیسی که در آبادان مانده‌بودند، اخطار کرد که تا هفته بعد ایران را ترک کنند.
این کارشناسان که 350 نفر بودند 10 و 11 مهر، آبادان را به مقصد بصره ترک کردند. همان‌روز «اتلی»، نخست‌وزیر انگلستان در نامه‌ای به «ترومن» اطلاع داد که از اعمال زور برای جلوگیری از اخراج کارشناسان انگلیسی صرف‌نظر کرده‌است و در این وضعیت از آمریکا انتظار همکاری دارد. او همچنین اظهار امیدواری کرده‌بود که شاه، مصدق را برکنار کند تا شاید مذاکره با جانشین او امکان پذیر باشد.
5 مهرماه 1330
شکایت انگلیس از ایران به شورای امنیت
دولت انگلیس در 5 مهرماه سال 1330 درباره موضوع نفت از ایران به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کرد. تعدادی از اعضای شورا دخالت در این امر را خارج از صلاحیت آن می‌دانستند؛ اما اکثریت اعضا به صلاحیت شورا رای دادند و شکایت انگلیس در دستورکار قرار گرفت. روز بعد، شورای امنیت به ایران ابلاغ کرد که نماینده خود را برای حضور در جلسه طرح شکایت که در تاریخ 8 مهرماه برگزار خواهد شد، به نیویورک اعزام کند. نماینده ایران در سازمان ملل با اعلام این مطلب که دکتر مصدق شخصا برای شرکت در جلسه به نیویورک خواهد آمد، چند روز مهلت تقاضا کرد و شورا تصمیم گرفت، در تاریخ 22 مهر به این شکایت رسیدگی کند.
نمایندگان مجلس شورای ملی در جلسه 7 مهر از ماجرای شکایت و تصمیم دکتر مصدق برای حضور در جلسه شورای امنیت اطلاع یافتند. در این جلسه، مخالفان دولت قول دادند تا حل این موضوع در شورای امنیت، هیچ‌گونه عملی که موجب تضعیف دولت شود، انجام ندهند. مصدق و هیات همراه 14 مهر تهران را به مقصد نیویورک ترک کردند.
8 مهر 1358
تصویب قانون تاسیس وزارت نفت در شورای انقلاب
پس از پیروزی انقلاب، دولت موقت تاسیس وزارت نفت را به شورای انقلاب پیشنهاد کرد. پس از بررسی‌های لازم در 8 مهر 1358، این شورا قانون تاسیس وزارت نفت را تصویب و برای اجرا به دولت ابلاغ کرد.
براساس این قانون، شرکت‌های ملی نفت، گاز، صنایع پتروشیمی و کلیه شرکت‌های تابعه به‌عنوان زیرمجموعه وزارت نفت درآمدند و موظف شدند، پس از تهیه و تدوین آیین‌نامه‌ها و مقررات و اتخاذ روش‌ها و سیستم‌های تشکیلاتی، کلیه امور خود را زیرنظر وزیر نفت انجام دهند.
13 مهر 1332
دولت زاهدی و موضوع نفت
پس از کودتای 28 مرداد 1332 و بازگشت شاه، زاهدی، نخست‌وزیر دولت کودتا، روز 13 مهر 1332 کمیسیونی با عنوان «هیات مشاورین مخصوص نخست‌وزیر» برای بررسی کار نفت تشکیل داد.
15 مهرماه 1377
بهره‌برداری از میدان سیری «آ»
15 مهر 1377 میدان سیری «آ» با تولید روزانه 7 هزار بشکه نفت‌خام از 3 حلقه چاه به بهره‌برداری رسید. این پروژه، با قرارداد بیع‌متقابل با شرکت فرانسوی «توتال» و شرکت مالزیایی «پتروناس» اجرا شد و چاه‌های آن در عمق حدود 4 هزارمتری به نفت رسید. بخش عمده‌ای از تاسیسات و تجهیزات سکوی سرچاهی DPG به‌کار رفته در این میدان، به‌دست مهندسان و کارگران شرکت صنایع فراساحل ساخته‌شد.
این سکوی 3 طبقه که 4 پایه و هزار و 900 تن وزن دارد، در عمق 65 متری از سطح دریا نصب شده و به‌وسیله یک خط‌لوله 16 اینچی به‌طول 24 کیلومتر به سکوی بهره‌برداری نصر متصل شده‌است.
طی چند سال گذشته، بهره‌برداری از این میدان نفتی، توسعه یافته‌است و امروزه این منطقه، یکی از مهم‌ترین میادین نفتی ایران به‌شمار می‌رود.
16 مهرماه 87
سهام عدالت در دست بازنشستگان نفت
با حمایت‌های دولت نهم در پرداخت سهام عدالت، بیش از نیمی از بازنشستگان صنعت نفت نیز در مهرماه سال 87 این سهام را دریافت کردند.
بر این اساس با انعقاد قرارداد توزیع سهام با شبکه بانکی، 105 میلیارد تومان سهام به بازنشسته‌های صنعت نفت- با در نظر گرفتن سود هر سهم 80 هزار تومان و به هر خانوار 400 هزار تومان- اختصاص یافت.
18 مهرماه 1377
تاسیس منطقه ویژه اقتصادی-انرژی پارس
طرح شرکت ملی نفت ایران در زمینه ایجاد منطقه ویژه اقتصادی انرژی به‌وسعت 10 هزار هکتار در نوار ساحلی عسلویه و خلیج نای‌بند در سی‌ونهمین جلسه شورای عالی مناطق آزاد کشور در 18 مهرماه 1377 به تصویب رسید. هدف شرکت ملی نفت ایران از ایجاد این منطقه ویژه، تسریع در احداث پالایشگاه‌ها و تاسیسات مربوط به نفت و گاز پتروشیمی در این ناحیه بود.
با تاسیس این منطقه ویژه، انجام پروژه‌های بهره‌برداری از حوزه مشترک گازی پارس‌جنوبی سرعت گرفت و توان صادرات گاز و میعانات گازی افزایش یافت؛ همچنین خوراک بسیاری از صنایع پتروشیمی تامین شد.
توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی، زمینه‌های لازم را برای جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی فراهم کرد که در آینده‌ای نزدیک می‌تواند به‌عنوان بزرگترین پایانه گازی جهان عمل کند. منطقه ویژه اقتصادی-انرژی پارس‌جنوبی در فاصله 276 کیلومتری جنوب‌شرقی بوشهر و در ساحل خلیج‌فارس در نزدیک‌ترین نقطه خشکی به میدان گازی پارس‌جنوبی قرار گرفته‌است.
25 مهر 1332
ورود هوور به تهران و مقدمات تشکیل کنسرسیوم
هربرت هوور، مشاور ویژه وزارت خارجه آمریکا در 25 مهر 1332 به تهران آمد تا با مطالعه سوابق موضوع نفت، راه‌حلی برای سازش طرفین ارائه دهد. چند روز قبل از ورود وی به تهران در 19 مهر 1332 روزنامه‌های تهران درباره هدف این ماموریت از قول او نوشتند: «مهم‌ترین کاری که باید انجام دهم این است که دولت سپهبد زاهدی را کاملا به نتایج مادی و معنوی حل مساله نفت آشنا سازم». اهداف هوور از این سفر را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
1-مشارکت شرکت‌های آمریکایی در استخراج و بهره‌برداری از نفت ایران
2-پذیرش اصل ملی شدن نفت ایران، به‌عنوان عملی انجام شده
3-جبران خسارت شرکت سابق نفت ایران و انگلیس.
روز بعد از ورود به تهران، هوور به دیدار وزیر امور خارجه رفت و در 28 مهر ماه به‌همراه سفیر برزیل با زاهدی ملاقات کرد و گزارشی درباره وضع نفت در خاورمیانه به او ارائه داد. همچنین در 30 مهر ماه با اعضای کمیسیونی که زاهدی برای بررسی موضوع نفت تشکیل داده‌بود، به گفت‌وگو نشست.
هوور طی اقامت خود در تهران توانست موافقت اصولی مقامات ایرانی را برای تاسیس یک کنسرسیوم بین‌المللی نفت با مشارکت شرکت‌های آمریکایی، به‌دست آورد. آن‌گاه آمریکا در صدد برآمد تا موافقت انگلیس و فرانسه را نیز برای مشارکت جلب کند.
28 مهر ماه 1333
صدور مجدد نفت ایران
پس از امضای قرارداد جانشینی کنسرسیوم شرکت‌های نفتی به‌جای شرکت نفت ایران و انگلیس در 28 شهریور 1333 و با گذشت 3 سال از روزی‌که کارشناسان انگلیسی آبادان را ترک کردند و همچنین 2 سال پس از قطع رابطه سیاسی ایران و انگلیس در 28 مهر ماه 1333 صادرات نفت ایران دوباره آغاز شد. اولین نفتکش که بارگیری نفت را انجام داد، نفتکش «بریتیش ادووکیت» متعلق به یک شرکت نفتی انگلیسی بود.
29 مهرماه 1326
لغو موافقتنامه اعطای امتیاز نفت به شوروی
براساس توافقنامه‌ای که بین قوام و سادچیکف(سفیر شوروی در ایران) در فروردین ماه 1325 به امضا رسید و به موافقتنامه قوام-سادچیکف معروف شد، شوروی تعهد کرد که تا حداکثر یک‌ماه و نیم از تاریخ 4 فروردین ماه 1325 نیروهایش را از ایران خارج کند و در مقابل، یک شرکت مختلط نفتی ایران و شوروی تشکیل شود. چند ماه بعد، بر این اساس یک موافقتنامه نفتی بین 2 کشور امضا شد.
این امتیاز نفتی به شوروی، به تصویب مجلس موکول شده‌بود که پس از طرح در مجلس، مورد مخالفت عده‌ای از نمایندگان به رهبری دکتر مصدق قرار گرفت که آن‌را مغایر با قانون مورخه 11 آذر 1323 مبنی بر ممنوعیت دولت از مذاکره و عقد قرارداد درباره امتیاز نفت با خارجی‌ها می‌دانستند. سرانجام این نمایندگان موفق شدند در تاریخ 29 مهر 1326 قانون رد موافقتنامه نفتی ایران و شوروی را به تصویب مجلس برسانند.
در این تصمیم مجلس، علاوه‌بر ابطال موافقتنامه، چند مورد دیگر در ارتباط با نفت به تصویب رسید: 1- ممنوعیت واگذاری هرگونه امتیاز استخراج نفت و مشتقات آن به خارجی‌ها و ایجاد هر نوع شرکت برای این منظور که خارجی‌ها در آن سهیم باشند.
2- الزام دولت به استیفای حقوق ایران از نفت جنوب که دولت در این زمینه مکلف شده‌بود به‌منظور استیفای حقوق ملی، مذاکرات و اقدامات لازم را به‌عمل آورد و مجلس را از نتیجه آن مطلع کند.
29 مهرماه 1332
تصویب لایحه نفت در مجلس
مجلس شورای ملی در 29 مهرماه 1332 ماده واحده مربوط به قرارداد نفت را با 113 رای موافق، 5 رای مخالف و یک رای ممتنع تصویب کرد. این لایحه که مقدمه بر تشکیل کنسرسیوم شرکت‌های بین‌المللی نفتی در ایران بود، پیش از آن در کمیسیون خاصی مرکب از نمایندگان مجلس شورای ملی و سنا بررسی شده بود. این کمیسیون 36 عضو داشت که به طور مساوی از دو مجلس انتخاب شده بودند.
لایحه نفت در 30 شهریور به مجلس ارائه شده‌بود. آمریکا و انگلیس از عملکرد زاهدی و دولت او در تنظیم قرارداد و توجیه آن بسیار راضی بودند و مهارت علی امینی، وزیر دارایی را در این زمینه می‌ستودند. شاه نیز همان‌گونه که قول داده‌بود، از لایحه پشتیبانی می‌کرد.سردار فاخر حکمت، رئیس مجلس شورا نیز به سفارش انگلیس اطمینان داده‌بود که کار تصویب قرارداد در مجلس، با مشکل مهمی برخورد نخواهد کرد.مطبوعات تحت کنترل دولت نیز با نقل شایعات و انتصاب نمایندگان مختلف با لایحه به کمونیست‌ها، سعی در انحراف افکار عمومی در این زمینه داشتند.
30 مهر 87
افتتاح رسمی فازهای 6، 7 و 8 پارس جنوبی
عصر روز سه‌شنبه سی‌ام مهرماه، دکتر احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور ایران بار دیگر در عسلویه حضور یافت تا یکی دیگر از پروژه‌های ملی را به طور رسمی افتتاح کند. اهمیت این پروژه عظیم ملی آن‌چنان است که با سیاست‌های وزارت نفت در ایجاد اشتغال، نگاه به داخل و توسعه پایدار، اکنون هیچ پیمانکار داخلی را بدون پروژه‌ای در صنعت نفت پیدا نمی‌کنید.
با بهره‌برداری رسمی از فازهای 6، 7 و 8 پارس جنوبی روزانه 104 میلیون مترمکعب گاز ترش، 158 هزار بشکه میعانات گازی و سالانه یک میلیون و 600 هزار تن گاز مایع بوتان و پروپان تولید می‌شود.
30 حلقه چاه در عمق 4 هزار متری خلیج‌فارس از طریق 3 سکوی دریایی، گاز را از اعماق زمین به سطح آورده و از طریق 3 خط لوله 32 اینچی گاز تولیدی برای مصارف پیش‌بینی شده به پالایشگاه ساحلی منتقل می‌شود.