برنامه های وزارت نفت برای توسعه علمی و اقتصادی صنعت نفت
همایش HSEدر دانشگاه صنعتی شریف پایان یافت. این همایش با سخنان مهم بیژن زنگنه وزیر نفت آغاز شد که نظر به اهمیت این سخنرانی، متن کامل آن در پی از نظرتان می گذرد:
همه دوستان به خوبی می دانند که ایران از نظر جغرافیایی و وسعت سرزمین از همه مواهب الهی برخوردار است که مهمترین آنها هم منابع سرشار هیدروکربوری است که در صد سال اخیر سهم بسیار تعیین کننده ای در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی داشته است. البته بهتر است به جای توسعه بگویم نقش مهمی در سرنوشت اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشور ایفا کرده است .بدون تردید نفت مهمترین مزیت کشور ما به حساب می آید، به همین دلیل از میانه دهه ٧٠ تا میانه دهه ٨٠ سرمایه گذاری عظیمی در آن صورت گرفته است که به اعتراف کسانی که از بیرون صنعت نفت به این موضوع نگاه می کردند ، دوران طلایی برای صنعت نفت بود.
HSE در نفت حیاتی است
بحث امروز HSE است. صنعت نفت در این دوره ( میانه دهه ٧٠ تا میانه دهه ٨٠) موفق شده است نظام مدیریت بهداشتی ،ایمنی و محیط زیست را پیاده کند و مدیریت پیوسته مستمر این مقوله ها را در درون خود سامان دهد. گرچه موضوع ایمنی و بهداشت از همان ابتدای صنعت نفت وجود داشت و حیاتی بود ، ولی این دو مقوله مجزا بودند.
یکی از مهمترین سیاستهای وزارت نفت در دوره های قبل در حوزه HSE ایجاد محیطهای ایمن و سالم برای کارهای بدون حادثه بود، به طوری که نیروی انسانی و تاسیسات صنعتی با کمترین آسیب ، بیشترین بهره برداری را داشته باشند.
ویژگی متمایز صنعت نفت
ارزش تولیدات صنعت نفت بسیار بالاست . به عنوان نمونه ارزش تولیدات یک سکوی کوچک نفتی روزانه حدود ١٠ میلیون دلار است ، کمتر کارخانه ای سراغ دارید که روزی ١٠ میلیون دلار تولید داشته باشد. در واقع این رقم تولید خالصی است که به اقتصاد کشور تزریق می شود ودر زندگی مردم اثر می گذارد و اگر قطع شود یا آسیبی ببیند به زندگی مردم و اقتصاد کشور آسیب می رسد.
ویژگی دیگر صنعت نفت این است که با درجه حرارت بالا ، مواد آتش زا ، فشار بالا و مواد مسموم کننده سر و کار دارد که این عوامل کار کردن در محیط را بسیار بسیار دشوار می کنند. یعنی همه عوامل خطرناک و آلاینده محیط زیست در یک محیط جمع شده اند که می تواند آسیبهای جبران ناپذیری به انسانها و تاسیسات چند میلیارد دلاری نفتی وارد کنند.
چنین وضعی است که الزام می کند برای حفظ محیط زیست ، نیروی کار و انسانهایی که در اطراف این محیط و تاسیسات ملی کار می کنند به مقوله محیط زیست، ایمنی و سلامت حرفه ای توجه جدی شود.
حوادثی را که در سالهای اخیر در صنعت نفت و کشور روی داده است، باید ناشی از بی توجهی به مقوله HSE دانست. متاسفانه حوزه HSE در ایران همسو با رشد صنایع توسعه پیدا نکرد و پیامدهای آن حوادث مکرر وزیانباری است که در کشور رخ می دهد.
امروزه بهره برداری از روشهای علمی و به دور از آزمون و خطا و ایجاد تفاهم و درک مشترک میان متخصصان HSE ،اعم ازصاحبنظران و صاحبان صنایع و استادان دانشگاه یک نیازاساسی است .
یکی از رویکردهای مدیریتی غلط و متاسفانه رایج در کشور، نگاه به HSE به عنوان نگاه هزینه ای است . باید این نگاه تغییر کند. امیدوارم این همایشها به تغییر این رویکرد کمک کنند .
رشد علمی در سالهای اخیر
در سالهای اخیر خوشبختانه بخش علمی کشور شاهد رشدی مناسب بوده است که این پتانسیل عظیم علمی و فناوری باید در خدمت مزیتهای نسبی کشور که یکی از آنها نفت است ، قرار گیرد.
تربیت نیروی انسانی کارآمد ، فعالیتهای علمی با ارزش، چاپ و انتشار مقالات علمی نشانه ظرفیت عظیم دانشگاههای ایران است که اگر این ظرفیت در کنار مزیت نسبی کشور مثل نفت قرار گیرد ، قطعا در آینده نه چندان دور شاهد شکوفایی علمی و صنعتی کشور خواهیم بود.
لازم است در اینجا چند نکته را عرض کنم. هرچه به آموزش HSE در دانشگاهها و دانشکده های فنی پرداخته شود آثار بسیار بسیار مهمی دارد. به عنوان نمونه در حوزه محیط زیست در حال حاضر به دانش آموخته فناوری نیاز داریم،در حالی که جمع عمده ای از متخصصان در این حوزه کارشناسان نظری و دانش آموختگان حوزه علوم هستند که نمی توانند مشکلات این حوزه را حل کنند . وقتی با مسئولان محیط زیست صحبت می کنیم انگار کلاس درس است . در حالی که برای مشکلاتی که عنوان می کنند باید راه حل ارائه دهند. از نظر علمی مثل فرق شیمی با مهندسی شیمی است. متخصص علوم در شیمی نمی تواند مشکل محیطهای صنعتی را حل کند .
سخت ترین دوران زندگی
مساله اصلی که می خواهم در این بخش درباره آن صحبت کنم فراتر از محیط زیست است . (دوستان خیلی به من محبت دارند بابت کارهایی که در گذشته انجام شده است ، آن کارها خب ، مربوط به گذشته بوده و خیلی از دوستان در این زمینه زحمت کشیدند که اینجا مطرح شد.)
سالهای ٨٠- ٧٩ تصمیم گرفتم رشته نفت را در دانشگاههای برتر کشور از جمله دانشگاههای صنعتی شریف، فنی تهران، شیراز ، و صنعتی اصفهان ایجاد کنم، چون برای داشتن یک سازمان درجه یک باید نیروهای درجه یک هم داشت. نمی شود با معدل ١٢ و ١٣ صنعت عظیم نفت را اداره کرد و اگر کسی هم چنین ادعایی داشته باشد این ادعا محلی از اعراب ندارد. خوشبختانه مقاطع لیسانس، فوق لیسانس، و دکترا ایجاد شد و در این زمینه بسیار موفق بودیم.
سخت ترین روزهای زندگی من این است که دانشجویان ایرانی که از بهترین دانشگاهها فارغ التحصیل می شوند از ایران می روند و در خارج از کشور کار می کنند و بدتر از همه این است که می بینم به قطر در برداشت از میدان گازی مشترک پارس جنوبی کمک می کنند. البته انتقادی به این افراد نیست بلکه به مدیریت انتقاد دارم که چرا گذاشتند چنین شود.
این همه زحمت کشیده شد و کار شد و نیروی برجسته خبره تربیت شد تا در خدمت استقلال ،عزت و سربلندی ایران قرار گیرند، اما متاسفانه فضایی در کشور ایجاد شد که نخبگان از کشور رفتند. این موضوع واقعا برای من بسیار درد آور است .
تیر آهن ها را کنار زدم
در چند ماه گذشته جز ابراز علایق، متاسفانه وقت نشد به مسایل دانشگاهها و کمک به آنها بپردازم زیرا من مثل آدمی زیرآوارمانده بودم و حال بعد از ٧تا ٨ ماه تازه موفق شده ام سنگها و تیر آهنها را کنار زده، بیرون بیایم .
خب؛ من نخستین چیزی که بعد از بازگشت به وزارت نفت با آن مواجه شدم، تحریم صادرات نفت بود. مگر می شود با یک میلیون بشکه نفت کشور را اداره کرد ؟! نه نمی شود.
در زمستان امسال با کمبود ١٦٠ میلیون مترمکعبی گاز مواجه بودیم در حالی که میزان تولید ٦٠٠ میلیون متر مکعب در روز بود تقاضا به ٧٠٠ تا ٧٦٠ میلیون مترمکعب رسید . با این کمبود گاز چگونه می شود کشور را اداره کرد؟
خب ؛ شبکه با بدبختی و شب نخوابیدن و چند نفر را بیمارستان فرستادن و این چیزها اداره شد و الحمد لله به خیر گذشت .
عده ای بیرون نشسته اند و تا مشکلی پیش می آید ، می گویند دیدید ما گفتیم با روشهای عقلانی و تدبیر نمی توانند صنعت نفت را اداره کنند و باید کشور را با بزن و برو اداره کرد!!؟
خب؛ نه برقی قطع شد، نه گازی قطع شد، نه صادرات قطع شد، کار خیلی سخت و کشنده ای بود.
به عنوان یک مدیر سعی کردم راهبردی عمل کرده و به اولویتها بپردازم . من هنوز با بعضی از معاونان خود حتی یک ساعت هم جلسه نگذاشته ام ، شاید باور نکنید ولی واقعیت دارد، چون در اولویت نبودند.
در حال حاضر تولید و صادرات در اولویت است و این که امسال بدون مشکلات در خصوص تامین سوخت زمستانی تمام شود، بعد هم باید سراغ پروژه هایی که روی دستمان مانده است برویم تا سال آینده در آذرماه با کمبود گاز مواجه نشویم.
کار بزرگ
چند کار بزرگ بایددر نفت انجام شود که من برای انجام آن دست تقاضا به سوی دانشگاههای برتر دراز می کنم. ان شاء الله فروردین ماه و اردیبهشت ماه سال آینده مذاکرات در این خصوص انجام می شود . البته شاید قبل از سال هم بتوان این جلسه را گذاشت اما قول قطعی نمی دهم . چون ما هم قبل از سال مثل همه جاهایی که سرشان شلوغ می شود مشغول هستیم .
تولید از میدانهای مشترک باید بالا برود. این چه افتخاری دارد که ٢٠٠ دکل عراق در مرز ایران در میدان مشترک کار می کنند و درایران تنها ٢٠ دکل در حال کار کردن است . این، مایه سرافکندگی است. این چه وزارتی است که آدم می کند، اگر من وزیر شدم ،و دولت جدید بر سر کار آمده به این دلیل است که تغییری در اوضاع به وجود آید. اگر قرار است درها بر همان پاشنه قبلی بچرخد که نیازی به تغییر نبود. ایران باید روزانه ٧٠٠ هزار بشکه در میادین مشترک با عراق تولید کند. برای رسیدن به این رقم لازم نیست ١٠ سال صبر کنیم. ٢ تا ٣ سال و نیم زمان کافی است.
برای رسیدن به این اهداف ، هم به دانش آموخته های فرهیخته و هم به ظرفیت پشتیبانی و فنی نیاز داریم .
گاز ؛ باید تمام فازهای مشکل دار پارس جنوبی به سامان برسد و تولیدگاز و میعانات گازی از این میدان مشترک ظرف ٣ تا ٤ ساله به حداکثر امکان برسدتامشکلات ما حل شود.
پتروشیمی؛ به راحتی می توان ٧٠ تا ٧٥ میلیارد دلار در این بخش سرمایه گذاری کرد. خوراک آن را نیز می توان از فازهای پارس جنوبی و گازهای همراه نفت تامین کرد.
پالایش ؛ دست کم یک میلیون بشکه ظرفیت پالایشی ایران باید در ظرف ٤ تا ٥ سال آینده بالا برود تا بتوان جلو خام فروشی نفت را گرفت که همه این مسائل به صورت جداگانه در سیاستهای اقتصاد مقاومتی که رهبری ابلاغ کردند، آمده است.
اقتصاد مقاوتی ، ریاضتی نیست
معنای اقتصاد مقاومتی اقتصاد ریاضتی نیست .اقتصاد مقاومتی یعنی حرکت اقتصاد به سمت چشم انداز ، به سمت قدرت نخست منطقه شدن ، اقتصاد مقاومتی یعنی اقتصاد عزت که قرار است ایران را به سمت تعامل با جهان ببرد نه به سمت انزوا وبسته شدن؛ این تصور از اقتصاد مقاومتی که معنای آن اقتصاد ریاضتی است،درست نیست، تعامل در اقتصاد مقاومتی یک اصل است .
نیاز به دانشگاهیان
وزرات نفت به سه دانشکده مهندسی شیمی و نفت ، انرژی و انستیتوهای آن و اقتصاد و مدیریت نیاز دارد . امیداست اقتصاد و مدیریت در این دوره دوباره احیا شود چون تعطیل کردن دانشکده اقتصاد و مدیریت کاری خیلی خطرناک و انتقامجویانه بود.
رئیس دانشگاه( صنعتی شریف) حتما دوست دارند دانشگاه تحت مدیریتشان توسعه پیدا کند، نباید دانشکده مدیریت ضربه ببیند . اگر می خواهیم مدیریت و اقتصاد در سطح کشور بالا رود باید با استعدادترین و بهترینها در این بخش حضور داشته باشند. در غیر این صورت وضع اقتصاد ما همینی که هست می ماند و بهتر نخواهد شد .
من مهندسم اما اگر می خواستم الان درس بخوانم قطعا مهندسی نمی خواندم ، به این خاطر که تعداد مهندس در کشور خیلی زیاد است و رشته های فنی خیلی تقویت می شوند. ما به فراتر از مهندس برای اداره کشور نیاز داریم .
کاهش شدت مصرف انرژی
بهینه سازی و کاهش شدت مصرف انرژی بحث دیگری است که می خواهم درباره آن صحبت کنم .
در حال حاضر سالانه ٨٠ میلیارد دلار یارانه بدون اینکه هیچ جا اسمش آورده شود در کشور پرداخت می شود .(تفاوت قیمت فوب با قیمت عرضه در داخل کشور ) اگر سالانه ١٠ میلیارد دلار این رقم برای بهبود بهره وری و کاهش شدت مصرف انرژی صرف شود، صدها شغل ایجاد می شود که برای آینده کشور خیلی مهم است.
کاهش شدت مصرف انرژی هزینه دارد ؛ خطوط لوله انرژی ، رفتار مصرفی ،کارهای تولیدی و خیلی چیزهای دیگر باید عوض شود فقط این نیست که به مردم بگوییم «مردم لامپ اضافی خاموش!» در واقع کاهش شدت مصرف انرژی فقط مسئله اخلاقی نیست ، مسئله فنی است. یعنی سیستم حمل و نقل داخل شهری، نوع خودروها و نوع چیزهای مصرفی باید عوض شود . متاسفانه وقتی درباره کاهش مصرف انرژی صحبت می شود بسیاری ابزار قیمت را بسیار مفید می دانند در حالی که قیمت ، یک عامل تحریک کننده است و به تنهایی نمی تواند موجب مصرف بهینه انرژی در کشور شود. عوامل فنی بایدکمک کنند.
اجازه بزرگ
در حال حاضر یک اجازه بزرگ از مجلس در زمینه مصرف بهینه انرژی برای سال ٩٣ گرفته شده است که هر دستگاهی در زمینه مصرف بهینه انرژی از بهبود راندمان نیروگاهها تا سیستمهای پیچیده انرژی اقدام کند ، دولت تعهد می کند هزینه آن را برای دستگاهها و کسانی که موجب صرفه جویی انرژی می شوند ، هزینه کند. با این روند مصرف اگر تمام گاز قطر را هم بخریم ظرف ١٠ تا ١٥ سال آینده بازهم با کمبود گاز مواجه می شویم .
سالانه اندازه ٢ فاز پارس جنوبی میزان مصرف در کشور بالا می رود بدون این که تولید ناخالص بیش از ٢درصد افزایش پیدا کند . با این شدت مصرف انرژی غیر ممکن است بتوانیم جوابگوی نیاز مصرف باشیم .
مخازن بزرگ نفت در دست دانشگاهیان
هر یک از مخازن بزرگ کشور همانطور که قبلا هم گفته شد باید در اختیار ٢ تا ٣ دانشگاه قرار بگیرد و این دانشگاهها مثل ای سی یو این مخازن را مدل سازی کنند ، مرتب اطلاعاتش را داشته باشند، تحلیل کنند و بگویندبرای افزایش بازیافت آن چه باید کرد . چون توسعه افزایش بازیافت میدانهای بزرگ باید شروع شود .
در حال حاضر خوشبختانه تعدادی استاد وارد این کار شده اند که به مرور صاحب کرسی می شوند . تعداد استادهای واقعی در این زمینه هنوز خیلی کم است . در این زمینه وزارت نفت کاملا باز باز است . چون میدانهای نفتی مال من، وزارت نفت و یا شرکت ملی نفت ایران هم نیست. این میدانها باید در اختیار شما(استادان) باشد. و منابع آن هم باید تامین بشود چون این پولها در مقابل پولی که شما به ما باز پس می دهید بسیار ناچیز است .
بزرگترین چیزی که باید برای ایران بماند ظرفیتهای انسانی است که در زمینه های مهندسی تقویت می شوند و شکل می گیرند. در این زمینه اگر مهندسان باارزشتر از مخازن نباشند قطعا کم ارزشتر هم نیستند. ما باید از این ظرفیتها استفاده کنیم و باکمال فروتنی عرض می کنم هرکاری از دستم بربیاید در این زمینه انجام می دهم.
سخن پایانی
از فرصتی که در اختیار من قرار گرفته است تشکر می کنم. به یاری خدا برای تقویت دانشگاهها که بتوانند در سطح جهانی حرف بزنند و کار کنند از هیچ کمکی مضایقه نخواهم کرد. البته ممکن است کمی دیر یا زود شود ولی بدانید اعتقاد من و همکارانم به هیچ وجه تغییر ی نکرده است. حتما استادان و دانشجویان باید بر روی پروژه های پژوهشی کار کنند و وزرات نفت را خانه خود بدانند و ما هم امیدواریم بتوانیم از این ظرفیتها در صنعت نفت استفاده کنیم. یک بار دیگرتشکر می کنم .