شاید بی پولی ناشی از کاهش قیمت نفت و کمبود بودجه مسئله خوشایندی نباشد اما فوایدی که از این توفیق اجباری نصیب خواهد شد ممکن است از مضرات آن برای کشوری که چندین دهه است به دنبال پایان دادن به اقتصاد نفتی است بیشتر باشد.
نکته بدیهی در این کاهش قیمت نفت آن است که منابع درآمدی
کشور از پول نفت بسیار کاهش یافته اما اتخاذ برنامه درست برای استفاده از گزینه‌های
جایگزین می تواند کشور را به آرزوی دیرین رهایی از نفت که مورد تأکید دولتمردان و
رهبری بوده، برساند به شرطی که از این شرایط اجباری به نحو درست استفاده شود.
اما این کاهش درآمد چه اجبارهایی به کشور وارد می کند. در
این یادداشت مهمترین موارد به شرح زیر ذکر شده است هر چند ممکن است اجرای مواردی
که در زیر به آنها اشاره می شود با توجه به شرایط مملکت و معیشت و درآمدی مردم در
کوتاه مدت میسر نباشد یا حتی به صلاح کشور نباشد یا حتی در زمره سیاست‌های حاکمیتی
نباشد اما مسلماً از توفیقات اجباری نفت ارزان برای کشور خواهند بود.
لازم به ذکر است
که در پرداختن به این موارد تلاش شده نگاهی کلی حاکم بوده و به جزئیات پرداخته
نشده است. لذا بدیهی است سوالاتی در ذهن مخاطب درباره هر یک از موارد ایجاد شود که
در این یادداشت پاسخی به آن داده نشود.
• فشار
به دولت برای پایان دادن به پرداخت یارانه بخصوص در بخش انرژی
دولت به سبب
کاهش منابع مالی مجبور به اتخاذ سیاست‌ها و راهکارهایی خواهد شد که از میزان یارانه
پرداختی در بخشهای مختلف بکاهد. این امر در بخش انرژی بیشتر احساس خواهد شد. این
اقدام خود به تلاش برای کاهش اختلاف طبقاتی و برقراری عدالت اجتماعی با برداشتن
یارانه ثروتمندان و حرکت به سمت صنایع و حتی خودروهایی کم مصرفتر منجر خواهد شد تا
از میزان یارانه پرداختی کاسته شود. البته هر کدام از این موارد خود می تواند
مهمترین فایده اجباری کاهش قیمت نفت جهانی باشند.
• توجه
به درآمد غیرنفتی به طور عام
یکی از نخستین
مواردی که از فواید کاهش قیمت نفت به ذهن خطور می کند ضرورت توجه به درآمدهای
غیرنفتی در معنی عام کلمه است. اما باید این نکته را به آن افزود که اجبار ناشی از
کاهش درآمد فشار بیشتری به دولت و سازمان‌های مربوطه به یافتن راهکاری عملی تر و
بهتر رسیدن به درآمدهای غیرنفتی اعمال کند.
• توجه
به درآمدهای غیرنفتی در بخشهای خاص
علاوه بر توجه
کلی به درآمد غیرنفتی فایده دیگر نفت ارزان این است که توجه بیشتری به دیگر بخشهای
خاص محل درآمد غیرنفتی یعنی گردشگری، ترانزیت کالا، فناوری، خدمات مهندسی و
مراودات درآمدزا با کشورهای همسایه و غیره صورت گیرد چرا که تاکنون درآمدهای بالای
نفتی مانع از جدیت در این امر بوده یا اگر توجهی بوده، چندان چشمگیر نبوده است.
• تلاش
برای اجرایی کردن نظام مالیاتی برای همه صنوف
یافتن راهکارهای
نوین برای ترغیب مشاغل به پرداخت به موقع مالیات‌ها به دولت امکان می دهد که به
منابع درآمدی مالیاتی به غیر از آن چه اکنون از بخشهای کارمندی و اداری و دولتی
کشور به دست می‌آورد، دست پیدا کند. به این ترتیب عدالت اجتماعی نیز به نحو بهتری
اجرا خواهد شد.
• آموختن
نحوه اداره کشور با استفاده از منابع مالی محدود
اداره کشور با
منابع محدود خود هنری است خاص که البته کشور ما چندین دهه است با توجه به محدودیت‌های
اقتصادی و مالی اعمالی از سوی غرب آن را تجربه کرده و تقویت برنامه ریزی مناسب و
رسیدگی به مسایل حساس کشور در عین منابع محدود از عمده توفیق‌های نفت ارزان خواهد
بود و از هدر رفت سرمایه جلوگیری به عمل خواهد آورد.
• تقویت
سرمایه گذاری در بخشهای تحقیقاتی و فناوری برای تولید بهتر و کم هزینه
ممانعت از هدر
رفت سرمایه، دولتمردان را به سمت اقتصادی پیش خواهد برد که هزینه کمتری برای تولید
و جنس‌های مصرفی با تکنولوژی قدیمی بپردازند در عوض به دنبال اجناس و خدمات
ارزانتر به روزتر و با فناوری بالا باشند. این اقدام در جهت کاهش هزینه در بعد
داخلی خواهد بود.
• توجه
به فناوری‌ها و خدمات نوین برای افزایش درآمد
داشتن فناوری
بالا و توانایی ارایه خدمات نوین به دیگر کشورها از جمله کشورهای همسایه می تواند
منبع مناسبی از درآمد را نصیب کشور کند. این امر یعنی حضور در بازارهای دیگر
کشورها برای افزایش درآمد در حوزه‌های غیرنفتی مانند برق، فناوری اطلاعات، خدمات
مهندسی، بهداشت درمان، داروسازی، انرژی هسته ای و صنعت.
• تلاش
برای کاهش دادن تحریم‌های تحمیلی بر کشور
یکی دیگر از
اثرات کاهش درآمدهای نفتی، فعال شدن دولت و کشور برای کاستن از فشارهای بیرونی از
جمله تحریم ها با اتخاذ سیاست‌های تعاملی جدید و حتی با دادن امتیازات کم ارزش اما
به موقع برای رفع این تحریم ها خواهد بود. ایران با توجه به موقعیت راهبردی خود در
منطقه این امکان را دارد که دیگر کشورها، بخصوص همسایگان را به تعامل بیشتر دعوت
کند و به نوعی با برداشتن فشار تحریمی از فشارهای حاصل از آن بکاهد.
• تلاش
برای کاهش دادن هزینه های جاری و اضافی دولت
کاهش بودجه
مراکز وابسته به دولت بخاطر کاهش درآمدها می تواند عاملی برای تلاش برای کم کردن
از هزینه های اضافی، کوچک کردن دولت، حرکت به سمت خصوصی سازی و برداشتن بار
اقتصادی کشور از روی دوش دولت قلمداد شود و با اقبال مردمی نیز مواجه است مانند آن
چه که در همه پرسی اخیر توسط صدا و سیما برای کاهش بودجه همایش‌ها صورت گرفت که طی
آن مردم به کاهش این بودجه رای دادند.
• تلاش برای
یافتن طرح‌های مبتکرانه اقتصادی جایگزین نفت همانند اقتصاد مقاومتی
بهترین تلنگر
قیمت پایین نفت این است که دولتمردان و به طور کلی قوای اقتصادی کشور را به اجبار
به سمت تحقیق و اتخاذ طرح‌های مبتکرانه اقتصادی جایگزین نفت سوق می دهد، همانند آن
چه ماه ها پیش از این کاهش قیمت‌های نفتی در قالب اقتصاد مقاومتی مطرح شدند.
هر چند هر کدام از این مقولات ذکر شده می توانند زیرشاخه
های متعدد و مباحث مفصلی داشته باشند و باب وسیعی از مباحث مربوط به مقابله با کاهش
درآمدهای نفتی بگشایند اما رسیدن به این نقطه که کاهش قیمت نفت می تواند به خودی
خود پیامی منفی و ناخوشایند نباشد، کشور را به جلو و به سمت تعالی پیش خواهد برد.