بسیاری از کشورهای جهان مانند کره جنوبی و هند به جای واردات فرآورده‌های پالایشی اقدام به واردات نفت خام از کشورهای دیگر و تولید و حتی صادرات فرآورده‌های نفتی می‌کنند اما در ایران علی‌رغم تحریم نفت خام هنوز هم نسبت به توسعه صنعت پالایش تعلل جدی وجود دارد.
خودکفایی نسبی در زمینه تأمین فرآورده‌های نفتی مانند بنزین و گازوئیل و از بین بردن گلوگاه‌هایی که منجر به ایجاد اهرم‌های فشار توسط کشورهای غربی می‌شود، با توجه به اینکه ایران دارای منابع عظیم نفت و گاز است و در تقابل با کشورهای غربی قرار دارد، امری ضروری است. به همین دلیل، پیگیری جدی اجرای پروژه‌های پالایشی متوقف شده موجود برای تأمین امنیت اقتصادی کشور امری حیاتی است و این پروژه‌ها در وزارت نفت باید همتراز با اولویت‌های دیگر این وزارتخانه در زمینه افزایش تولید نفت و گاز کشور قرار گیرند.
تجربه تحریم واردات بنزین از تابستان سال 89 یکی از مهم‌ترین مصادیق برای ضرورت توجه جدی به اجرا و راه‌اندازی پروژه‌های پالایشگاهی کشور به شمار می‌رود و خط بطلانی بر اعتقاد برخی از مدیران ارشد وزارت نفت در زمینه عدم ضرورت ساخت پالایشگاه نفت در کشور به علت سوددهی پایین آنها است، چرا که در پروژه‌هایی مانند پروژه‌های پالایشی که با امنیت ملی کشور ارتباط تنگاتنگی دارد، تصمیم‌گیری صرف بر مبنای مسائل اقتصادی پروژه‌ها، رویه منطقی و قابل قبولی نیست، چنانکه بسیاری از کشورهای دنیا مانند انگلیس، هند، چین و آمریکا نیز همین نگاه استراتژیک را محور توسعه صنعت پالایشی خود قرار داده‌اند و در صورت نیاز از سیاست‌های حمایت دولتی برای اقتصادی نمودن این بنگاه‌ها در لایه دوم اهداف خود استفاده کرده‌اند.
با این وجود، وزارت نفت در احداث پالایشگاههای نفت و میعانات گازی کوتاهی به خرج داده است، به گونه‌ای که ظاهرا از دید مسئولان ارشد وزارتخانه، این مسئله جزو مسائل کم اهمیت وزارت نفت است. این در حالی است که اگر مدیران مربوطه درک عمیقی از اهمیت مسئله و استراتژیک بودن موضوع تأمین سوخت کشور به ویژه بنزین داشتند، قطعاً برنامه‌های جدی و کارآمدی را جایگزین وعده‌های غیرکارآمد و غیرعملیاتی فعلی می‌کردند. این مسئله فارغ از راهبرد عدم خام فروشی نفت و میعانات گازی است و خودکفایی در زمینه بنزین، برای کشوری که سالیان متمادی از عمر تولید نفت آن می‌گذرد و به دنبال اجرای اقتصاد مقاومتی است، حداقل انتظاری است که از سیاست‌گذاران و متولیان آن کشور می‌رود.
اما واقعیت این است که تحریم‌های چند سال اخیر در زمینه فروش بنزین به ایران، سنگ محک بسیار خوبی برای سنجش نتایج نامطلوب اصرار وزارت نفت به خام‌فروشی نفت را در پی داشت، تا میزان هوشمندی ادوار گذشته در مجموعه وزارت نفت برای فروش نفت خام و واردات فرآورده را بر همه آشکار سازد و نشان دهد که به محض فعال‌سازی کانال‌های واردات فرآورده‌های نفتی برای کشور، مجدداً تعلل سابق بر پیکره وزارت نفت سایه افکنده و واردات بنزین مجدداً از سر گرفته شود.
ظاهرا از برخی مدیران نفتی نمی‌توان انتظار داشت که از خواب تعمدی بیدار شوند؛ چراکه اگر قرار بود از خواب بیدار شوند، مسئله تحریم‌ها در سال های اخیر باید این مدیران را بیدار می‌کرد، اما چیزی که در واقعیت دیده می‌شود تعلل چندین ساله این مدیران است که هر بار برای توجیه عملکرد و تفکر خود، میدان جدیدی برای طفره رفتن از این مسئله دست و پا می‌کنند. در دسترس نبودن تکنولوژی، سودده نبودن صنعت پالایش، ارزان‌تر بودن واردات بنزین، فراهم نبودن منابع مالی، تحریم و مسائل بسیار دیگری که همگی مشابه هم هستند و بهانه‌ها و چاره‌اندیشی‌های هوشمندانه‌ای است و ساخت پالایشگاه برای تولید فرآورده‌های استراتژیک را بدون توجیه جلوه داده است.
احداث پالایشگاه با نفت وارداتی هم سودده است
مشخص نیست که با توجه به شرایط و فضاسازی‌هایی که ساخت پالایشگاه در کشور را توجیه‌ناپذیر جلوه داده است، تکلیف کشورهایی مانند هند و کره جنوبی که واردکننده نفت هستند و پالایشگاههای نفتی با ظرفیت بیش از 1.1 میلیون بشکه در روز دارند چه می‌شود؟! علی‌رغم اینکه هند و کره جنوبی از جمله بزرگترین وارد کنندگان نفت دنیا به حساب می‌آیند ولی همانطور که در نمودار 1 مشاهده می‌شود، بزرگترین پالایشگاه دنیا متعلق به هند است و 3 پالایشگاه از پالایشگاههای کره‌جنوبی نیز از جمله بزرگترین پالایشگاههای دنیا هستند.
نمودار 1. بزرگترین پالایشگاههای نفت در دنیا در سال 2012 (هزار بشکه در روز)
موضوع مهمی که برای کشورهای هند و کره‌جنوبی وجود دارد این است که سهم نفت وارداتی برای پالایشگاههای آنها به ترتیب 71 درصد و 97 درصد است و ضمن نیاز به واردات حجم بالایی از نفت خام، از حوزه پالایش نفت خام غافل نبوده‌اند. در نمودار زیر سهم تامین خوراک پالایشگاههای برخی از کشورهای جهان از نفت وارداتی آمده است.
نمودار 2. سهم نفت وارداتی در تامین خوراک پالایشگاههای نفت برخی از کشورهای جهان در سال 2013
بررسی سیاست‌های پالایشی کشورهای جهان نشان می دهد حتی کشورهایی که تولید نفت بسیار پائینی دارند و حتی بیش از 93 درصد از نیاز نفتی خود را از طریق واردات تأمین کرده‌اند، نگاه ویژه‌ای به حوزه پالایشی و تامین داخلی فرآورده‌های نفتی خود از قبیل بنزین و گازوئیل داشته‌اند و مقوله پالایشگاه را در وهله اول استراتژیک و امنیتی دانسته و سپس با نگاه اقتصادی به ارزیابی آن پرداخته‌اند.
به عنوان مثال، کره‌جنوبی از منظر کشورهای تولید کننده نفت، از جمله کشورهای بدون نفت قلمداد می‌شود، به طوری‌که 97 درصد از نفت خود را مطابق نمودار 3 از طریق کشورهای نفت‌خیز خاورمیانه مانند ایران تأمین می‌کند. با این وجود، کره جنوبی با فرآوری نفت خام وارداتی، محصولات پالایشی نظیر بنزین و گازوئیل را به کشورهای دیگر و حتی کشورهای صادر کننده نفت از جمله ایران، صادر می‌کند.
نمودار 3. مبادی واردات نفت خام کره جنوبی در سال 2013
اینگونه کشورها با وجودی اینکه منابع نفتی کافی را در اختیار نداشته‌اند ولی با توجه به اهمیتی که برای ساخت و توسعه صنعت پالایشی از دیدگاه سیاست‌های حفظ امنیت انرژی قائل هستند، به جای واردات فرآورده‌های پالایشی اقدام به واردات نفت خام از کشورهای دیگر کرده‌اند تا با تکیه بر صنعت پالایشی خود، اقدام به تولید و حتی صادرات فرآورده‌های نفتی کنند.
مراجع:
Eia.gov (U.S. Energy Information Administration)
Ogj.com (Oil and gas journal)
پیام کهتری-کارشناس انرژی