هیات سیاسی و اقتصادی ایران دوشنبه گذشته در سفری سه‌روزه به عراق رفت تا آن‌گونه که اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور می‌گوید روابط اقتصادی تهران و بغداد را همپای مناسبات راهبردی و سیاسی دو کشور توسعه و گسترش دهد.
یحیی آل‌اسحاق که به نمایندگی از بخش خصوصی کشور به همراه معاون اول رئیس‌جمهور و تعدادی از وزرای اقتصادی به عراق سفر کرده معتقد است همکاری‌های تجاری تهران و بغداد می‌تواند قلب اقتصادی خاورمیانه را در این منطقه به تپش درآورد به شرط آنکه مشکلات مربوط به امور بانکی، فرآیند صدور روادید و همچنین موانع موجود بر سر راه حمل مستقیم کالا که تجار ایرانی را به خود درگیر کرده است حل و فصل شود تا بازرگانان ما دیگر از حیث موضوعات فرعی دغدغه‌ای برای مراوده با عراق نداشته باشند.
هیات سیاسی و اقتصادی ایران در شرایطی به عراق سفر کرد که مسوولان و مردم
این کشور به دلیل حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم دولت ترکیه از داعش، به نوعی
کالاهای این کشور را تحریم کرده‌اند. امری که قطعاً منجر به افزایش حضور کالاهای
ایرانی و افزایش صادرات تهران به بغداد خواهد شد.
رابطه ایران و عراق
تاریخی و دیرینه است. این رابطه دیرپا، با وجود تلاطم و فراز و نشیب سال‌های گذشته
همچنان به قوت خود باقی است. در حوزه‌های اقتصادی عراق یکی از بهترین بازارهای
منطقه برای عرضه کالاهای ایرانی است و البته متقابلاً ما هم برای عراقی‌ها فرصتی
بی‌نظیر برای تجهیز زیرساخت‌ها و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها محسوب می‌شویم. مراودات
سالانه ما با عراقی‌ها بالغ بر 10 تا 12 میلیارد دلار است که با برنامه‌ریزی‌های
صورت‌گرفته درصدد هستیم تا آن را به سطح 20 تا 25 میلیارد دلار افزایش دهیم؛ عراق
توانایی‌های بسیار زیادی در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و بهبود وضعیت زیرساخت‌های
خود که طی سال‌های اخیر به ویرانی رسیده است، دارد. عمران و آبادانی در حوزه‌های
راه‌سازی و مسکن و ارائه دانش فنی در بخش‌های دیگر نیاز امروز جامعه عراقی است و
ایران با توانایی‌های فراوانی که در حوزه‌های نیروی انسانی متخصص و مدیریتی دارد
می‌تواند به بهترین شکل ممکن عراقی‌ها را یاری کند. ما هم به دلیل همسایگی و هم
اقتضائات فرهنگی و تاریخی و دینی بهترین مکمل فعالیت‌های اقتصادی و عمرانی عراقی‌ها
هستیم و می‌توانیم این پتانسیل را در جهت افزایش مناسبات خود با کشور دوست و همسایه
عراق به کار گیریم. علاوه بر این باید توجه داشته باشید که ما در حوزه‌های گردشگری
نیز توانایی‌های بسیار بالایی برای افزایش مراوده با بغداد داریم. استقرار مهم‌ترین
اماکن زیارتی شیعیان در این کشور و البته استقبال مردم عراق از اماکن تاریخی،
زیارتی و سیاحتی ایران می‌تواند زمینهای برای همکاری‌های چند صد میلیون‌دلاری دو
کشور باشد. البته ما در حوزه توریسم سلامت نیز عملکرد شایان توجهی در میان کشورهای
منطقه از خود برجای گذاشته‌ایم که قطعاً عراقی‌ها نیز از آن استقبال خواهند کرد.
نزدیکی و همسایگی ایران و عراق و مقرون‌به‌صرفه بودن سفرهای زمینی به کشورمان از
جمله دلایلی است که می‌تواند موجب ابراز تمایل عراقی‌ها برای سفر به ایران شود. همه
این موضوعات را مطرح کردم تا بگویم با وجود قوت روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دو
کشور اما حجم صادرات ایران به این کشور هنوز رضایت‌بخش نیست.
ما در
کدام حوزه‌های اقتصادی و تجاری عراق امکان حضور موفق‌تری
داریم؟
متاسفانه ظرفیت‌های خالی زیادی در تجارت دو کشور وجود دارد؛ ما
نباید از منابع عظیم عراق غافل شویم. نفت و گاز از جمله منابع مهم در این کشور است.
که به دلیل نبود تجهیزات مورد نیاز هنوز مورد بهره‌برداری چندانی قرار نگرفته است و
فعالیت‌های صورت‌گرفته نیز تنها از سوی کشورهایی بوده که به منافع خود بیش از
عراقی‌ها توجه داشتند و منتفع اصلی استخراج این منابع خود بوده‌اند و نه مردم عراق.
در بخشی از پاسخ به این سوال توضیح دادم که ما می‌توانیم ظرفیت تجاری ایران با عراق
را به بیش از 20 تا 25 میلیارد دلار برسانیم که البته تحقق استفاده از کلیه
ظرفیت‌های تجاری منوط به همکاری بخش خصوصی و دولتی کشور است تا بتوان از این راه
سهم روابط اقتصادی با عراق را افزایش داد و حضور پرقدرتی در بازارهای این کشور و
روند همکاری‌های اقتصادی آن داشت. این امر مستلزم آن است که در بخش دولتی نگاه‌های
مسوولان به تجارت تغییر کند و ساختارشکنی شود؛ چراکه سال‌ها به صورت تک‌محصولی به
تجارت پرداختیم، اما اکنون زمان آن فرارسیده که نگاهمان را عوض کنیم. امروز کشور
نیازمند تحول جدی در این عرصه است. اگر نگاهی به سند چشم‌انداز 1404 داشته باشیم
می‌بینیم که متاسفانه ما در زمینه صادرات به شدت از اهداف سند دور هستیم و باید
اقدامات جدی در این خصوص داشته باشیم. برای نجات کشور راهی به جز تکیه بر صادرات
وجود ندارد، البته هم‌اکنون با همکاری شورای عالی صادرات مباحث خوبی در حال بررسی
است که یکی از آنها درجه‌بندی برندهای صادراتی به دیگر کشورهاست. برای توسعه روابط
تجاری با عراق باید پشتیبانی مالی از بازرگانان ایرانی در عراق در دستور باشد و
امید است این هدف هر چه زودتر محقق شود؛ بخش خصوصی جایگاه ویژه‌ای در توسعه روابط
تجاری با عراق دارد. این بخش برای ورود به صحنه تجارت با عراق مکانیسم‌های خاص خود
را دارد. قطعاً مشکلات بازار عراق باید مورد بررسی این بخش قرار بگیرد. رفع این
مشکلات و حضور طولانی‌مدت در این بازار مستلزم کمک به ورود بخش خصوصی است. صادرات
به عراق نباید سوپرمارکتی باشد. ایجاد کارخانه‌های مشترک و مونتاژ برخی از صنایع
ایرانی در عراق می‌تواند به تداوم همکاری با این کشور کمک کند و در این راستا باید
به کیفیت، سرعت و قیمت کالاهای صادراتی‌مان توجه داشته باشیم، در غیر این صورت
نمی‌توانیم در بازارهای این کشور به رقابت بپردازیم. البته عراقی‌ها نیز برای
جلوگیری از ورود کالاهای بی‌کیفیت به کشورشان تدابیر سختگیرانه‌ای را بر روند
واردات این کالاها اعمال کرده‌اند و اجازه ورود هر کالای بی‌کیفیتی را به کشورشان
نمی‌دهند.
ورود کالاهای بی‌کیفیت ایرانی به عراق اصلی‌ترین مشکل ما
در بازارهای این کشور است. موضوعی که شما نیز به آن اشاره کردید.
رقبای
اروپایی، چینی و ترک ما در عراق تلاش بسیار زیادی برای قبضه این بازار به عمل
آورده‌اند هرچند که به جهت مشکلات امنیتی این کشور هنوز اروپایی‌ها با تمام قوا و
پتانسیل وارد این بازار نشده‌اند و در رابطه با ترک‌ها نیز به جهت حمایت‌هایی که
دولت متبوع آنها از داعش و مباحث امنیتی پیرامون آن به عمل آورده مردم عراق تمایلی
برای همکاری و خرید کالاهای ترک ندارند. البته این قضیه در مورد کالاهای چینی اندکی
متفاوت است. کشورهایی چون چین با دامپینگ کردن توانستند بسیاری از بازارهای خارجی
را تحت تسلط خود درآورند. با وجود آنکه معتقدم بخشی از خبرهای مربوط به حضور موفق
کشورهای دیگر در عراق شعارگونه است اما در هر صورت عدم کیفیت کالاهای ایرانی در این
کشور را نیز می‌پذیرم. شکی نیست، یکی از مشکلات ما با عراقی‌ها میزان کیفیت کالاهای
ایرانی است. به اعتقاد بنده به جهت آنکه بیشتر مبادلات ما با کشوری چون عراق بر
اساس مبادلات مرزی بوده است شرکت‌های صاحب‌نام و برندهای معتبر ایرانی تمایل چندانی
برای خودنمایی در این بازار نداشته‌اند. مضاف بر اینکه خریداران ما در عراق هم
چندان به کیفیت توجه نداشته و بیشتر دنبال کالای ارزان‌قیمت هستند. شاید به جهت
آنکه بازار این کشور کشش قیمت‌های بالا را که قطعاً بخشی از ویژگی‌های یک کالای
برند است ندارد اما در هر صورت این موضوع نافی لزوم کیفی بودن کالای صادراتی ما
نیست. برخی از صادرکنندگان ما هم با استفاده از این شرایط کالاهای تاریخ مصرف گذشته
را روانه بازار عراق کرده‌اند که متاسفانه به سود بازار کالاهای ایرانی نیست. ما
باید از فرصت مهیا‌شده در عراق برای ارائه کالاهای با‌کیفیت‌مان استفاده کنیم و
بازار همسایگان خود را به ویژه بازار بکر عراق را در اختیار کشورهای دیگر قرار
ندهیم. اگر ما از هر دریچه‌ای به این بازار نگاه کنیم برای ما یک فرصت است. برای ما
و کالاهای ما. البته اگر تلاش‌های صورت‌گرفته در حوزه‌های گمرکی و اعمال نظارت‌های
بیشتر بر صدور کالاهای ایرانی به عراق را در سازمان استاندارد در نظر بگیرید مشاهده
می‌کنید که طیف کثیری از مشکلات موجود با این سیاست‌ها حل و فصل شده است و قطعاً با
بهبود اوضاع در حوزه‌های بوروکراسی اداری دیگر مشکلی از حیث ارتقای حضور تجار
ایرانی در عراق باقی نمی‌ماند. اما در هر حال پتانسیل بازار عراق بر هیچ فعال
اقتصادی پوشیده نیست چرا که بازار این کشور بسیار بزرگ است و فعالان اقتصادی کشور
می‌توانند ضمن رفع نواقص خود حضور جدی در این عرصه داشته باشند. به صورت شفاف باید
بگویم در بعضی مواقع تولیدکنندگان با در نظر گرفتن نظرات مصرف‌کنندگان اجناس درجه
دو و سه را به بازارهای بین‌المللی ارسال می‌کنند که این امر در آینده خطرات
جبران‌ناپذیری را در از دست دادن بازارهای صادراتی به وجود خواهد آورد. نباید
استانداردهای خود را به کشور عراق تحمیل کنیم بلکه باید با در نظر گرفتن
استانداردهای این کشور اقدام به صادرات محصولات کنیم.
مزیت‌های
ایران برای سرمایه‌گذاری در کدام حوزه‌ها و زمینه‌های اقتصادی کشور عراق
است؟
ما در تمامی حوزه‌ها امکان حضور موفقی در عراق داریم و تیم 13نفره
مسوولان بخش‌های دولتی و خصوصی ایران نیز بر همین اساس راهی این کشور شده است.
قطعاً حضور جناب آقای هاشمی وزیر بهداشت کشورمان در این هیات علاوه بر موضوع
ریزگردها در پیگیری همکاری‌های حوزه بهداشت و درمان و گردشگری سلامت نیز موثر است،
یا مذاکرات آقای سلطانی‌فر در رابطه با ایجاد سازوکاری نسبت به ارتقای سیاست‌های
حوزه توریسم قطعاً در افزایش حضور ایرانی‌ها در عراق و یا شهروندان عراقی در ایران
تاثیرگذار بود.
در حال حاضر پیمانکاران ایرانی در حال ساخت بیش از 10 هزار واحد
مسکونی در عراق هستند که جناب آقای آخوندی توانست در این سفر برای افزایش این تعداد
واحد مسکونی مذاکراتی داشته باشد. حضور آقای دکتر سیف در این هیات هم به منظور
رسیدگی به مسائل و چالش‌های بانکی و نقل و انتقالات پولی بود. تجار ایرانی در عراق
با مشکلات ضمانتنامه بانکی مواجه هستند و رفع آن تنها با اراده و عزم مسوولان
امکان‌پذیر است. رابطه ایران و عراق به هیچ عنوان یک‌طرفه و کوتاه‌مدت نیست. فرصت
همکاری ایران و عراق فرصتی تاریخی و طلایی است و باید سرمایه‌گذاری‌های مشترک مستمر
و دائم در خصوص توسعه روابط تجاری میان مقامات دو کشور وجود داشته باشد.
اگر ما
خواهان بهبود مناسبات تجاری با عراق هستیم باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که
بتوانیم حضور پرقدرتی در این کشور داشته باشیم. نه اینکه همان 12 میلیارد دلار
مراودات تجاری‌مان را هم کاهش دهیم. موضوعی که امسال اتفاق افتاد و ما با افت
سه‌درصدی این مناسبات مواجه شدیم. البته با توجه به تلاش‌هایی که در سطح معاون اول
رئیس‌جمهور کشورمان صورت گرفت ما علاوه بر همایش ماه گذشته فرصت‌های سرمایه‌گذاری
در عراق طی روزهای اخیر نیز به این کشور سفر کردیم تا علاوه بر مذاکرات فشرده و
مثمرثمر با مقامات دولتی و بخش‌های خصوصی این کشور در نمایشگاه محصولات ایرانی در
عراق که در بخش‌هایی چون بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، انرژی و نفت و گاز،
ساختمان، عمران، نیرو و آبفا برگزار شد شرکت کنیم.
با این حساب
می‌توانید بگویید که عراقی‌ها مایل به همکاری با کدامین تجار ایرانی یا به عبارت
دیگر واردات چه کالاهایی از ایران هستند؟
عراق سالانه نیاز به واردات
بیش از دو میلیون اقلام دارو دارد بنابراین حوزه دارو یکی از بخش‌هایی است که ما
می‌توانیم حضور پرقدرتی در آن داشته باشیم. علاوه بر این مهندسان ایرانی در
حوزه‌های عمران و معماری نیز از دانش روز جهان برخوردارند و می‌توانند برای ساخت
مسکن یا پروژه‌های راه‌سازی نیز عراقی‌ها را یاری کنند؛ عراقی‌ها از پتانسیل بسیار
بالایی در حوزه تولید و استخراج نفت برخوردارند اما از تجهیزات موردنیاز آن
محروم‌اند که متخصصان ایرانی می‌توانند در این زمینه یاریگر آنها باشند. این کشور
با استقرار در حاشیه رودهای دجله و فرات از زمینهای حاصلخیزی برخوردار است اما در
زمینه کاشت محصولات کشاورزی نیازمند برخورداری از علم روز جهان است که مهندسان
ایرانی با برخورداری از این دانش می‌توانند به آنها کمک کنند. در حال حاضر ۹۰ درصد
فعالیت‌های تجاری ایران در عراق توسط بخش خصوصی انجام می‌شود و با توجه به کاهش
تمایل عراقی‌ها برای برخورداری از کالا و خدمات شرکت‌های ترک ما درصدد هستیم تا 2۵
درصد تجارت خارجی عراق را به خود اختصاص دهیم. در حال حاضر شرکت‌های پیمانکار خدمات
فنی و مهندسی پنج میلیارد دلار در عراق سرمایه‌گذاری کرده‌اند که ما امیدواریم این
میزان به بخش‌های دیگر نیز تسری پیدا کند.
به برگزاری همایش دوروزه
فرصت‌های سرمایه‌گذاری عراق در ایران اشاره کردید که یک ماه پیش برگزار شد و حالا
هم با هیاتی عالی‌رتبه به عراق سفر کرده‌اید این تسریع در رفت و آمدها برای
چیست؟
ما یک هدف 20 میلیارد‌دلاری داریم که برای دستیابی به آن و
ارتقای هشت میلیارد‌دلاری مناسباتمان نیازمند تلاش بیشتر و برنامه‌ریزی دقیق‌تر
هستیم. ضمن اینکه در سیاست‌های کلی دو کشور نیز انگیزه‌های بیشتری ایجاد شده است که
قطعاً باید از آن استفاده کرد. در سفر اخیر ما به عراق هفت سند و یادداشت تفاهم
همکاری میان دو کشور با حضور معاون اول رئیس‌جمهور (جهانگیری) و نخست‌وزیر عراق
(حیدرالعبادی) در کاخ نخست‌وزیری عراق به امضا رسید. این سندها در خصوص حمل و نقل
جاده‌ای، برنامه‌های گردشگری، یادداشت تفاهم سومین اجلاس کمیسیون مشترک، یادداشت
تفاهم نمایشگاهی، زمین‌شناسی و معدن و بهداشت دام و دامپزشکی، ریزگردها و استاندارد
بود.
در همایش تهران از درجه‌بندی برندهای صادراتی به عراق گفته
بودید. این موضوع را در گفت‌وگو با مقامات عراقی هم مطرح کردید.
ما در
داخل کشور نیز به دنبال رده‌بندی برندهای برتر خود هستیم و آن را با شاخص‌های موجود
جهان محقق خواهیم کرد. حالا چرا این امر را در حوزه‌های صادراتی‌مان پیگیری نکنیم
که آبروی کالای ایرانی را به دلیل اهمال‌کاری یک صادرکننده به خطر بیندازیم. ما
برای رشد تجاری‌مان نیازمند افزایش کیفیت کالاهای صادراتی خود هستیم. هیچ کشور
توسعه‌یافته را نمی‌توان نام برد که رشد تجاری نداشته باشد. باید به این نکته نیز
توجه کرد که رابطه میان امنیت و تجارت رابطه‌ای مستقیم است و خوشبختانه روابط تجاری
ایران و عراق از امنیت خوبی برخوردار است.
چنانچه ایران به توسعه تجاری
می‌اندیشد، باید به این نکته در مراودات خارجی به‌خصوص با کشورهای همسایه نیز توجه
کند. ایران و عراق باید بدانند در قلب اقتصادی جهان قرار دارند و بر اقتصاد دنیا
تاثیرگذار هستند. به همین علت برخورد دنیا با آنها به‌گونه‌ای دیگر است، بنابراین
باید در روابط اقتصادی دست به دست هم دهند و موانع موجود بر سر راه توسعه تجاری
میان دو کشور را از میان بردارند.
باید توجه داشته باشید که تحولات اخیر بهای
نفت نشان می‌دهد عراق با چالش‌های جدی مواجه است. این کشور برای عبور از شرایط سخت
و وابستگی‌های نفتی باید به سمت اقتصاد درون‌زا حرکت کند که در این صورت ایران
بهترین شریک برای عراق محسوب می‌شود. خوشبختانه هم‌اکنون امکانات مناسبی برای
فعالیت ایران در عراق مهیاست، اما مشکلات جدی نیز در این خصوص وجود دارد. همان‌طور
که پیشتر نيز اشاره کردم موانع گمرکی میان دو کشور، مشکلات مربوط به امور بانکی
برای تجارت، فرآیند صدور روادید برای فعالان اقتصادی، مشکلاتی در خصوص حمل مستقیم
کالا و... مهم‌ترین موانع در تجارت ایران و عراق محسوب می‌شود.
ما برای تسریع
در روند حضور کالاهای ایرانی در عراق از نظام لغو روادید میان دو کشور استقبال
می‌کنیم؛ این موضوع در سفر اخیر هیات ایرانی به عراق میان مسوولان دو کشور مطرح شد
اما به نظر می‌رسد مسوولان عراقی هنوز برای لغو روادید آمادگی ندارند. علاوه بر این
با وجود آنکه چهار بانک مشترک بین ایران و عراق وجود دارد، اما سطح مبادلات پولی و
مالی این دو بانک بسیار پایین است، در حالی که بانک‌های بین‌المللی در سطح بالاتری
در عراق فعالیت دارند.