افزایش شدید تولید متانول از طریق برنامههای آتی کشور ایران و روانه کردن آن به بازارهای مصرف، قطعاً منجر به کاهش چشمگیر قیمت جهانی متانول خواهد شد.
اواخر بهمن ماه و طی سفر وزیر نفت به استان کرمان، طرح 1.2 میلیارد دلاری متانول «فجر» کرمان مجوز خوراک گاز را دریافت کرد. اخیرا نیز مرضیه شاهدایی، مدیر طرحهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی در مصاحبه‌ای با اشاره به استقبال این شرکت از اعطای مجوز خوراک گاز به سرمایه گذاران برای ایجاد طرحهای جدید متانولی در کشور خبر داد و گفت: «هم بازار برای متانول وجود دارد و زنجیره ارزش آن از طریق GTP و تبدیل به پروپیلن قابل ادامه است».
شاهدایی در پاسخ به پرسشی درباره نگرانی از احتمال اشباع بازار متانول در آینده گفت: «بررسی‌های انجام شده چندان نگران‌کننده نیستند، چین از محل زغال سنگ متانول تولید می‌کند و ظرفیت افزایش تولید آن محدود است و در خاورمیانه هم برنامه‌ریزی جدیدی برای واحدهای متانول نکرده‌اند و به همین دلیل بازار آینده آن هنوز وجود دارد».
این در حالی است که طرحهای متانولی زیادی در کشور در حال ساخت است و این موضوع در ماه های اخیر بارها مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان و حتی مدیران ارشد صنعت پتروشیمی قرار گرفته است. به عنوان مثال، اخیرا محمدحسن پیوندی، معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در مصاحبه‌ای با اشاره به کاهش قطعی قیمت جهانی متانول با بهره برداری از طرح های متانولی ایران گفت: «هیچ کس در دنیا یکباره این تعداد واحد متانول را با هم شروع نمی‌کند ... ما اگر به عنوان دولت می‌خواستیم سرمایه گذاری کنیم هیچ وقت چنین کاری نمی کردیم... الان خود ما دنبال این هستیم که این متانول ها را با تکنولوژی های جدید به پروپیلن تبدل کنیم، در حال حاضر 5 میلیون تن متانول داریم ولی در پنج سال آینده 24 میلیون تن متانول تولید خواهیم کرد که این یک شوک بزرگ متانولی به دنیا خواهد بود.»
بر همین اساس، در این یادداشت آخرین وضعیت طرحهای متانولی کشور و وضعیت بازار جهانی متانول در سال های آینده را بررسی می کنیم تا آثار و نتایج احتمالی سیاست جدید شرکت ملی صنایع پتروشیمی مبنی بر اعطای مجوز خوراک به طرح های جدید متانولی مشخص شود.
7 برابر شدن ظرفیت متانول ایران با تکمیل طرح های در دست ساخت و طرح های مکران
متانول، اوره و آمونیاک از جمله محصولات کم‌ارزش صنعت پتروشیمی در کشور هستند که بخش غیردولتی با تمرکز ویژه‌ای به دنبال توسعه ظرفیت آنها است. وضعیت فعلی تولید متانول کشور به گونه‌ای است که صرفاً 232 هزار تن (معادل 5 درصد کل تولید آن) در داخل مصرف می‌شود و بیش از 95 درصد متانول تولید شده به خارج از کشور صادر می‌شود. علی‌رغم اینکه اقدام جدی و موثری در راستای توسعه زنجیره ارزش متانول صورت نمی‌گیرد، برنامههای افزایش تولید قابل توجهی در این گروه از محصولات پتروشیمی دنبال می‌شود که مطابق جدول 1، مجوزهای صادر شده برای احداث پروژه‌ای متانولی در کشور شامل متانول‌های هفتم تا شانزدهم، به میزان 19.14 میلیون تن متانول به ظرفیت فعلی کشور اضافه خواهند کرد.
جدول 1. ظرفیت و میزان پیشرفت پروژههای متانولی در دست ساخت
(گزارش شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سپتامبر 2014)
همچنین علاوه بر طرحهای متانولی در دست ساخت، مجوزهای دیگری نیز برای ساخت پتروشیمی‌های متانولی در سایر مناطق کشور از جمله سواحل مکران، صادر شده است که بر اساس آن شرکت توسعه نگین مکران با اجرای 18 طرح پتروشیمیایی قرار است ظرفیت تولید متانول در این منطقه را به 10.6 میلیون تن در سال برساند. در مجموع و مطابق با شکل 1، ظرفیت تولید متانول کشور تا 10 سال آینده به 34.7 میلیون تن در سال می رسد.
شکل 1. وضعیت تولید متانول و برنامههای آتی برای توسعه ظرفیت تولید این محصول در ایران
(میلیون تن در سال)
نیمی از ظرفیت مازاد متانول جهان برای ایران!
بر اساس بررسی‌های صورت گرفته توسط مؤسسه IHS، مصرف سالیانه متانول جهان 59.5 در سال 2013 است و سهم ایران در عرضه متانول در دنیا حدود 8 درصد است. این در حالی است که ظرفیت نصب شده برای تولید متانول در دنیا به گونه‌ای است که حدود 40 درصد ظرفیت خالی وجود دارد. نسبت ظرفیت خالی پتروشیمی‌های متانولی در دنیا به میزان عرضه فعلی آنها حدود 65 درصد است و این به معنای وجود مازاد ظرفیت در تولید متانول تا 1.65 برابر در صورت وجود زیرساخت‌های مصرف متانول در جهان است. بنابراین در حال حاضر توان مازاد عرضه بیش از 38.5 میلیون تن متانول در دنیا وجود دارد و بسیاری از مناطق جهان مانند اروپا و آمریکا علی‌رغم توان تولید بیشتر متانول، بخش قابل توجهی از نیاز خود را از طریق واردات این محصول تأمین می‌کنند.
با توجه به وضعیت مازاد عرضه یا ظرفیت خالی 38.5 میلیون تنی متانول در جهان، افزایش شدید تولید متانول از طریق برنامههای آتی کشور ایران و روانه کردن آن به بازارهای مصرف، قطعاً منجر به کاهش چشمگیر قیمت جهانی متانول خواهد شد. در این باره شرایط مطابق شکل 2 به گونه‌ای است که ظرفیت تولید متانول با توجه به برنامههای صنعت پتروشیمی در ایران با ظرفیت خالی متانول جهان در سال 2013 برابری خواهد کرد و قرار است که افزایش ظرفیت تولید متانول در ایران معادل با نیمی از ظرفیت خالی 62 میلیون تنی یا عدم تقاضای جهان تا سال 2023 شود و مازاد تولید متانول در جهان تقریباً 60 درصد نیاز کل جهان خواهد شد.
شکل 2. وضعیت مصرف و ظرفیت خالی متانول و پیش‌بینی آن طبق برنامههای آتی تولید متانول در ایران و جهان (میلیون تن در سال)
تحلیل‌ها نشان می‌دهد که کشورهای اروپایی، ایالات متحده آمریکا و کشورهای شرق آسیا علی‌رغم ظرفیت تولید و مصرف بالای متانول، با اطمینان از اصرار کشورهایی مانند ایران برای افزایش شدید تولید این محصول در شرایط اشباع بازار آن، نیاز خود را از طریق واردات تأمین نموده‌اند. حال جای تعجب دارد که با وجود اثبات اشباع بودن بازارهای جهانی این محصول بر اساس گزارشات مراجع معتبر دنیا از جمله IHS و همچنین اعتراف برخی از مدیران ارشد شرکت ملی صنایع پتروشیمی مبنی بر اشباع بودن بازارهای متانول دنیا و افت قیمت جهانی متانول با بهره‌برداری از طرحهای متانولی ایران، چه اصراری بر قطب متانول شدن ایران در منطقه از سوی برخی از مدیران فعلی وزارت نفت وجود دارد چنانکه آنها که از وجود بازارهای مناسب این محصول در آینده خبر می‌دهند.
لازم به ذکر است که استفاده از روش MTP برای تکمیل زنجیره ارزش متانول صرفاً در کشور چین صورت می‌گیرد و طبق پیش بینی مراکز معتبر دنیا مانند IHS این روند تا سال 2023 نیر به همین صورت است،بنابراین وعده و امیدواری مدیران شرکت ملی صنایع پتروشیمی مبنی بر تکمیل زنجیره ارزش متانول در کشور با استفاده از این روش، چندان اجرایی به نظر نمی رسد و ریسک نسبتاً بالایی دارد.
تعیین فرمول مناسب برای خوراک گاز پتروشیمی‌ها، راهکار اصلاح روند فعلی تولید متانول کشور
عامل اصلی علاقه شدید بخش غیردولتی برای افزایش شدید ظرفیت تولید متانول کشور را باید در سودهای بسیار بالا و نامتعارف این پروژه ها پیدا کرد که ناشی از رانت خوراک گاز ارزان این واحدها است و منجر به کاهش انگیزه سهامداران آنها برای تکمیل زنجیره ارزش و یا سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌های صنعت پتروشیمی و یا پالایشی شده است.
بنابراین حفظ کف قیمت 13 سنت و افزایش قیمت خوراک گاز به صورت پلکانی و با توجه به تلاش این واحدها برای تکمیل زنجیره ارزش و بر مبنای هزینه-فرصت‌های دیگر استفاده از گازمانند تزریق، صادرات و جایگزینی با گازوئیل نیروگاه‌ها راهکار مناسبی است تا میزان سوددهی در این صنعت متوازن شود و مالکان این واحدها تلاش بیشتری برای توسعه زنجیره ارزش محصولات و کسب سود از این طریق انجام دهند.
استفاده از این راهکار موجب می شود که ارزیابی‌های فنی، اقتصادی و بازاریابی این طرحها منطقی‌تر خواهد شد و بسیاری از آنها از سوی سرمایه‌گذاران خود و بدون دخالت وزارت نفت، مورد تجدید نظر قرار می‌گیرند و سرمایه‌گذاری‌ها به سمت تکمیل زنجیره ارزش تسری می یابد و الزام ورود مستقیم وزارت نفت در تعدیل یا لغو مجوز طرحهای متانولی کم‌ارزش و رانتی را کمرنگ خواهد کرد، اما در صورتی که اصلاح پلکانی و سالیانه قیمت خوراک گاز صورت نگیرد، الزامی است که وزارت نفت در قبال پروژههای متانولی کشور نیز منفعلانه عمل نکند و با توجه به میزان پیشرفت فیزیکی این طرحها و پیش بینی وضعیت بازار جهانی در سال های آتی، مجوز برخی از این طرح ها به خصوص در مناطقی مانند مکران را ابطال کند.
پیام کهتری