محسن هاشمی:دانشگاه آزاد نفتی نیست

مهندس محسن هاشمی رفسنجانی معاون عمرانی دانشگاه آزاد اسلامی است. وی 4 سال عضو هیات مدیره و ۱۳ سال رئیس هیات مدیره و مدیر عامل شرکت متروی تهران را بر عهده داشت. محسن، بزرگ‌ترین پسر آیت‌ا... هاشمی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام است. وی دارای مدرک کارشناسی ارشد مهندسی مکانیک از دانشگاه پلی‌تکنیک مونترال کانادا می‌باشد. او سال­ها نایب رئیس اتحادیه بین‌المللی حمل و نقل عمومی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را به عهده داشته است، در گذشته در مشاغل گوناگون مانند رئیس دفتر مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس دفتر رئیس جمهور، رئیس بازرسی ویژه رئیس جمهور، عضو هیئت مدیره سازمان صنایع دفاع و مدیریت پروژه موشکی­ شهاب 2 را در زمان جنگ به عهده داشته است. در زمان مدیریت مهندس هاشمی 130 کیلومتر از متروی تهران در چهار خط راه‌اندازی شد. او به زبان‌های فرانسه و انگلیسی تسلط داشته و آنالیز قالب‌های تزریقی به کمک کامپیوتر، توسعه پاک، انرژی پاک و ماجرای مک فارلین از تالیفات وی می‌باشد. مؤسس دفتر نشر معارف انقلاب و آماده­سازی خاطرات آیت­ا... هاشمی رفسنجانی توسط او انجام گردیده است.

 
وی در گفت‌وگو با آرمان درباره اعتدال آیت‌ا... هاشمی عنوان می‌کند: «سیاست‌های اعتدالی آیت‌ا... هاشمی به مقطع کنونی مختص نمی‌شود و ایشان قبل از انقلاب اسلامی نیز با همین مشی در فضای سیاسی ایران فعالیت می‌کردند. حضرت امام (ره) هم به دلیل اعتدال آیت‌ا... هاشمی و مدارا و تعقل در امور، عنایت ویژه ای نسبت به ایشان داشتند. 
آیت‌ا...هاشمی در زندگی خود به روش اعتدالی پایبند بوده و همواره در این راه کوشیده است.نکته مهمی که  در تمامی مقاطع تاریخی مورد تأکید او بوده مساله توسعه پایدار ایران است که همواره و در همه حال دغدغه اصلی ایشان بوده است»  پروژه مترو یکی از موارد مهم آن است. در بهبوحة جنگ تحمیلی در اواخر سال 63 پروژه کاملاً متوقف شده مترو مجدداً راه­اندازی می­نمایند. ایشان تأکید بسیار زیادی دارند که کشور در شأن مردم ایران توسعه پیدا کند و اگر قرار است آرمان­های انقلاب اسلامی به کشورهای دیگر صادر شود چه بهتر از طریق ایران توسعه یافته به عنوان مدینه «فاضله مسلمانان» این اتفاق بیفتد»

 در ادامه متن گفت‌وگوی آرمان با مهندس محسن هاشمی‌رفسنجانی را از نظر می‌گذرانید.

  زمانی که مدیریت مترو تهران را برعهده داشتید بیشتر از کار لذت می‌بردید یا هم‌اکنون که در دانشگاه آزاد فعالیت می‌کنید؟

هر کدام از این فعالیت­ها شرایط و ویژگی­های خاص خود را دارد. در روزهای ابتدائی ورود به مدیریت متروی تهران شرایط کاری خیلی سخت بود و امکانات کمی در اختیار داشتیم .پس از مدتی که به امور مسلط شدم کار کردن در مترو آسان شد. البته در برخی مواقع ناهماهنگی هایی با دولت و یا شهرداری به وجود می­آمد که وضعیت را نامناسب می­کرد. به دلیل اینکه پروژه های مترو محدود به تهران می‌شد امکان بازدید و سرکشی به پروژه ها برای مدیریت در هر زمان مهیا بود. این در حالی است که پروژه های دانشگاه آزاد به سختی پروژه‌های مترو نیست اما از نظر جغرافیایی بسیار پراکنده است و در تمام سطح کشور گسترده شده است. دانشگاه آزاد در سراسر ایران بیش از 400واحد دارد که در اقصی نقاط ایران پراکنده شده‌اند. در نتیجه بازدید از واحدهای مختلف و نظارت بر پروژه های عمرانی هر کدام از واحدها بسیار وقت­گیر و سخت‌تر از کارهایی است که در مترو انجام می‌شد. در مترو، تونل، ایستگاه، پایانه، تعمیرگاه، هواکش، تجهیزات ثابت و متحرک تکرار می­شود و پیچیدگی خاص خود را دارد. البته هر کدام از ایستگاه ها شرایط، مصالح، روش علمی مربوطه را داشت اما در نهایت یک پروسه باید طی می‌شد.  در دانشگاه به دنبال نظارت بر ایجاد ساختمان­های آموزشی، اداری، ورزشی، فرهنگی، سلف­سرویس، خوابگاه، کتابخانه، آزمایشگاه، کارگاه، مسجد و محوطه­سازی و مستندسازی املاک هستیم...

  پس از 13سال که مدیریت مترو را برعهده داشتید و آن همه پروژه های عمرانی را مدیریت کردید فضای دانشگاه که به هر حال فرهنگی‌تر بود برای شما فضای جدیدی نبود؟

تا حدودی بود... البته من وارد فضای عمرانی دانشگاه شدم و معاونت عمرانی دانشگاه آزاد را برعهده گرفتم و اغلب با ساخت و ساز و پروژه های عمرانی سرو کار داشته­ام. با این وجود فضای دانشگاه فضای مثبتی برای من بود. فضای کار در دانشگاه به دلیل وجود فضای علمی و فرهنگی از برخی جهات بهتر است. نکته دیگر اینکه دانشگاه آزاد از بودجه دولتی استفاده نمی‌کند و از درآمدهای ناشی از شهریه در جهت پیشرفت پروژه­های عمرانی تأمین می­شود. در سیستم دولتی به‌دلیل وابسته بودن بودجه به تصمیم برخی نهادها مانند سازمان برنامه­ریزی، وزارت مربوطه و مجلس به راحتی نمی­توان پروژه‌ها را تأمین مالی کرد و بروکراسی سنگینی با خود به همراه دارد. حُسن بزرگی که پراکندگی جغرافیایی در دانشگاه آزاد برای من داشت این بود که موفق شدم به اکثر نقاط ایران سفر کنم و تجربیات جدیدی را به دست بیاورم. در مدتی که در دانشگاه آزاد مشغول به‌کار شده‌ام تا به حال به 200 شهر ایران سفر کرده ام.البته 20 سال پیش زمانی که آیت‌ا... هاشمی رئیس‌جمهور بودند و رئیس بازرسی ویژه و ریاست دفتر رئیس‌جمهور را برعهده داشتم به بسیاری از شهرهای ایران سفر کرده بودم و لذا  می­توانم توسعه و آبادانی ایران را با آن موقع مقایسه کنم که البته جای تشکر از دولت­های مختلف دارد. زحمت زیادی برای کشور کشیده­ شده ولی کافی نیست و می­تواند بهتر از این باشد.

  شما رئیس بازرسی ویژه ریاست‌جمهوری در زمان ریاست‌جمهوری آیت‌ا... هاشمی بودید. این نهاد با نام ها و کارکرد دیگر در زمان احمدی‌نژاد هم وجود داشت. به نظر شما فقدان این نهاد در دوران ریاست‌جمهوری آقای روحانی مشهود نیست؟

این نهاد از قبل از ریاست‌جمهوری آیت‌ا... هاشمی با نام دفتر رسیدگی به شکایات و پیگیری‌های ویژه ولی با نام و شرح وجود داشت. وظایف جدید آن را من تأسیس کردم. نقش دفتر بازرسی ویژه رئیس‌جمهور در آن دوران به دلیل آسیب های ناشی از جنگ و لزوم بازسازی و حل مشکلات مردم با اهمیت بود. رئیس‌جمهور وقت چند شاخص مهم برای بازرسی ویژه تعریف کرده بودند که برای دستگاه ها و نهادها با وجود بازرسی کل کشور و دیوان محاسبات، وزارت اطلاعات و حراست­ها مشکل جدیدی ایجاد نکند. تأکید داشتند که فقط مأموریت­­هایی را انجام دهیم که دستور کتبی یا شفاهی رئیس‌جمهور را داشته باشد. به همین دلیل فی‌البداهه بازرسی انجام نمی‌دادیم. به این شکل نبود که چون بازرسی ویژه رئیس‌جمهور هستیم، این توانایی را داریم که از همه جا و به هر صورت سرزده، رسیدگی کرده و وارد عمل شویم.  نکته مهم دیگر اینکه دفتر بازرسی ویژه رئیس‌جمهوری تنها برای شخص رئیس‌جمهور گزارش تهیه می‌کرد. چند مورد مأموریت ویژه تعیین شده بود. اولین مورد افزایش «تولید» کالای مصرفی مورد نیاز مردم بود. باید دولت و وزارت صنایع تلاش می‌کردند، تولید کشور هر چه فعال­تر باشد. اگر مشکلی به رئیس‌جمهور اعلام می­شد، از طریق این دفتر فوراً گزارش مستقیم و نزدیک به واقعیت تهیه می­شد. در آن مقطع زمانی به دلیل آسیب دیدگی های ناشی از «جنگ» اغلب کارخانه­های تولیدی ایران وضعیت نابسامانی داشتند و با مشکلات متعددی مواجه بودند. در نتیجه یکی از وظایف اصلی تهیه گزارش از موانع تولید در کشور به رئیس جمهور بود. البته برای «مچ گیری» نمی رفتیم و بلکه برای کمک رساندن و برطرف کردن نارسایی­ها و هماهنگی­ها حضور پیدا می‌کردیم. رئیس‌جمهور وقت بر روی پروژهای عمرانی و پیشرفت آنها حساس بودند. در آن زمان اغلب طرح های عمرانی و اجرایی کشور به‌دلیل جنگ تحمیلی دچار افت، رکود و توقف شده بود. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین نیازهای کشور در آن مقطع زمانی راه‌اندازی همه طرح های عمرانی و اجرایی بود که رئیس جمهور تأکید زیادی روی راه اندازی به موقع هرچه سریع‌تر سدها، نیروگاه‌ها برق‌رسانی، گازرسانی، آب­رسانی، راه­ها، اتوبان­ها، پل­های مهم راه‌آهن، کارخانجات با محصولات زیربنایی چون سیمان و فولاد و ... را داشتند. مساله سوم که در دوران ریاست‌جمهوری سال­های 76-68 اهمیت زیادی به آن داده­ می­شد کم کردن بروکراسی در کشور بود که در این زمینه نیز فعال بودیم. بعد از آن دوران بازرسی ویژه در مسیر قبلی خود حرکت نکرد و کم کم به جای سه مورد مذکور به بررسی‌های امنیتی و اجتماعی وارد شد.  در دو سال آخر ریاست جمهوری با حفظ سمت رئیس‌دفتر رئیس­‌جمهور، هم بودم و تجربیات ارزنده‌ای در ابعاد مدیریت کشور در کنار رئیس‌جمهور با تجربه­ای چون هاشمی پیدا کردم. بعد به پیشنهاد وزیر کشور دولت اصلاحات، آقای عبدا... نوری مدیریت مترو را برعهده گرفتم. 

  یکی از شعار های آقای روحانی در زمان مبارزات انتخاباتی بهبود فضای دانشگاه‌ها و برداشتن فضای امنیتی از محیط علمی دانشگاه‌ها بود. در طول دوسالی که از عمر دولت تدبیر و امید می‌گذرد فضای دانشجویی دانشگاه آزاد چه تغییراتی کرده است؟

تغییرات وسیع است... جناب آقای دکتر میرزاده که خود از فرهیختگان کشور هستند و در اجرا، گذشته و حال موفق عمل کرده­اند با کمک جناب آقای دکتر طه هاشمی معاونت فرهنگی سعی جدی را در اجرای منویات مقام معظم رهبری در امر کرسی­های آزاداندیشی داشته و بر اساس افکار رئیس هیات‌امنای دانشگاه آیت‌­ا... هاشمی رفسنجانی در مبحث آزاداندیشی دینی عمل کرده­ و می­کنند، دانشگاه آزاد به دلیل اینکه بودجه خود را از دولت نمی‌گیرد، لذا استقلال خود را نسبت به دولت حفظ می­کند. نیاز مالی دانشگاه از شهریه دانشجویان به دست می‌­آید که یکی از افتخارات کشور است. دانشگاه آزاد هیچ وابستگی به نفت ندارد و به همین دلیل یکی از مهم ترین تحولات در آموزش عالی کشور در دهه های گذشته به شمار می‌رود. این دانشگاه در تمام نقاط کشور و حتی در شهرهای کوچک هم حضور دارد. در نتیجه آموزش عالی کشور با این دانشگاه بدون اتکا به درآمد نفت به جایگاه مناسب خود رسیده که در راستای توسعه یافتگی کشور قابل توجه و با اهمیت تلقی می‌گردد. در گذشته زحمات بسیار زیادی در دانشگاه آزاد صورت گرفته است. جناب آقای دکتر جاسبی در زمان مدیریت خود در دانشگاه آزاد زحمات بسیار زیاد و قابل تقدیری کشیدند. هم‌اکنون دانشگاه آزاد اسلامی بیش از 10 میلیون فضای مسقف­دار دارد که به صورت عدالت محور در سراسر کشور گسترده است. اگر 10 میلیون فضای مسقف را با 35میلیون محوطه سازی دانشگاهی و پروژه در حال ساخت همراه کنیم متوجه می‌شویم با معادل 20 میلیون مترمربع فضای مورد استفاده، دانشگاه آزاد چه خدمت بزرگی به محیط علمی کشور کرده است. در شرایط فعلی یک میلیون و هفتصد هزار نفر در دانشگاه آزاد در حال تحصیل هستند. حدود 65 هزار نفر هیأت علمی دائمی و 40 هزار نیروی انسانی در سراسر کشور به کار گرفته شده است و خانواده­ای 100 هزار نفری را در جهت اهداف توسعه­ای کشور به کار مشغول کرده است. این دانشگاه از ابتدای تأسیس تاکنون بیش از پنج میلیون نفر فارغ التحصیل داشته است. در کنار آن 600 هزار مترمربع فضای ورزشی، یک میلیون مترمربع فضای خوابگاهی و 300 هزار مترمربع فضای فرهنگی با بیش از 200 مسجد، مقبره­ شهدای گمنام و حسینیه خدمت شایانی به فرهنگ کشور نیز کرده است. آزمایشگاه­ها و کارگاه‌های دانشگاه در استان­ها و شهرهای بزرگ زبانزد است.

  شما عنوان کردید به 200 شهر در دوران حضور در دانشگاه آزاد سفر کرده اید.کیفیت علمی دانشگاه­های نسبت به گذشته بهتر شده است؟

در طول 33 سال گذشته زحمت زیاد و قابل تقدیری کشیده شده است، با آمدن دکتر میرزاده به دانشگاه آزاد شعار اصلی دانشگاه آزاد «کیفیت» است. در این جهت حرکت جدی خود را شروع کرده است. مراکز رشد پارک­های علمی، فناوری، اتاق برای اساتید، استخدام 5 هزار استاد مجرب جدید و توسعه تحصیلات تکمیلی از این نوع است. دیگر دغدغه مدیریت دانشگاه آزاد معطوف به مسائل کمیتی نیست، با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و تغییرات مدیریتی در کشور، مسائل کیفی در اولویت اول دانشگاه آزاد قرار گرفته است.

  در شرایط فعلی کیفیت علمی دانشگاه آزاد به کیفیت دانشگاه های دولتی رسیده است؟

در این زمینه نمی توان به صورت دقیق اظهار نظر کرد. هم‌اکنون یک میلیون و هفتصد هزار دانشجو در دانشگاه آزاد تحصیل می­کنند، تعداد دانشجویان در مقطع تحصیلات تکمیلی فوق لیسانس و دکتری سال به سال یا ترم به ترم افزایش پیدا می­کند و هر واحد دانشگاهی دانشگاه آزاد در کشور سعی در افزایش کیفیت و رقابت با هم نوع استانی خود است. بعضاً در بعضی از رشته­ها موفق­تر عمل کرده­اند.  آمار مقالات و حجم دستاوردهای علمی رو به افزایش است. اما این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که کیفیت علمی بعضی از واحدهای دانشگاه آزاد از دانشگاه­های دولتی نیز بهتر است. برای مثال واحد علوم و تحقیقات تهران تقریبا با دانشگاه های ممتاز کشور از نظر کیفی وضعیت یکسانی دارد. دانشگاه آزاد «تهران جنوب» در زمینه مهندسی یا دانشگاه آزاد قزوین در زمینه «روباتیک» و علوم و تحقیقات در زمینه «پلاسما» حرف برای گفتن در کشور دارند. باید رشته محل­های مختلف را از یکدیگر تفکیک کرد و سپس دانشگاه های کشور را با هم مقایسه کنیم. نزدیک به بیست هزار«رشته- محل» در دانشگاه آزاد تدریس می­شود که هر کدام وضعیت خاص خود را دارد. رتبه­بندی آنها با وزارت علوم یا مؤسسات ویژه رتبه­بندی است که متأسفانه جای آن در کشور خالی است.

  مدیریت آقای میرزاده نسبت به مدیران قبلی چگونه بوده است؟

هیات‌رئیسه و مدیر جدید دانشگاه آزاد حدود بیست ماه است که سکان مدیریت دانشگاه را به دست گرفته­اند. مدیران جدید در عین حالی که روش‌های مثبت مدیران گذشته را ادامه می‌دهند، هدف اصلی خود را به «کیفیت» و اجرای دقیق آئین­نامه­ها و قوانین کشوری در زمینه آموزش‌عالی اختصاص داده اند. جناب آقای دکتر میرزاده در همین یک سال و نیم به مدیریت دانشگاه مسلط شده و تصمیم­های قابل تقدیری در بالابردن کیفیت دانشگاه، گرفته شده است. منظور از کیفیت به عنوان مثال در بخش عمران این است که به فرض در گذشته اساتید دانشگاه آزاد اتاق مناسب نداشتند، در دوران جدید تلاش می‌گردد که به اساتید تمام وقت دانشگاه اتاق و لوزام تدریس مناسب و با کیفیت ارائه کند تا استاد در دانشگاه بیشتر بماند و وقت بیشتری را برای دانشجو و تحقیق بگذراند..

  رابطه آقای روحانی با دانشگاه آزاد رابطه مطلوبی بوده است؟ ایشان به چه میزان به سیاست های جدید دانشگاه آزاد کمک کرده‌اند؟

سطح جناب آقای روحانی ریاست شورای انقلاب فرهنگی است. دخالت مستقیم در موضوعات و مشکلات دانشگاه آزاد ندارند ولی در مجموع مناسب و قابل قبول بوده است. البته جناب آقای دکتر روحانی شخصا وارد مسائل جزئی دانشگاه آزاد نمی شوند و اغلب این گونه تصمیم­ها توسط معاونان یا وزرای مربوطه و زیرمجموعه صورت می‌گیرد. تاکنون این رابطه با دانشگاه آزاد رابطه مطلوب و مناسبی بوده است، هر چند همیشه سوءتفاهماتی وجود دارد که مجموعاً قابل حل است..

  آیت‌ا... هاشمی به عنوان نماد«اعتدال» در کشور شناخته می‌شوند. صبر، بردباری ومدارای ایشان نسبت به هجمه‌هایی که گاها علیه ایشان صورت می‌گیرد و ادب ایشان در پاسخگویی باعث شده که محبوبیت ایشان روز به روز در بین اقشار مختلف مردم بیشتر شود.ماهیت اعتدال و سیاست ورزی «آیت‌ا...» چیست؟

مساله «اعتدال» همواره در بین روحانیون و علمای دینی به عنوان مساله مهمی شناخته می‌شود، چرا که دین مبین اسلام دین اعتدال،تعقل و میانه روی است. سیاست های اعتدالی آیت‌ا... هاشمی به مقطع کنونی مختص نمی­شود و ایشان قبل از انقلاب اسلامی نیز با همین مشی در فضای سیاسی ایران فعالیت می‌کردند. حضرت امام(ره) هم به دلیل اعتدال تفکر و عملی آیت‌ا... هاشمی و مدارا و تعقل در امور، عنایت ویژه‌ای نسبت به ایشان داشتند. ایشان همواره در زندگی به روش اعتدالی پایبند بوده و در این راه کوشیده است. نکته مهمی که در مقاطع تاریخی مورد تأکید آیت‌ا... هاشمی بوده مساله توسعه پایدار ایران بوده است که همواره در همه حال دغدغه اصلی بوده است. تأکید بسیار زیادی دارند که کشور در شأن مردم ایران توسعه پیدا کند و اگر قرار است آرمان­های انقلاب به کشورهای دیگر صادر شود از طریق ایران توسعه یافته و به‌عنوان <مدینه فاضله مسلمانان» این اتفاق بیفتد...