وزارت راه و شهرسازی مقدمات احداث شهر فرودگاهی حاوی دو منطقه «ویژه اقتصادی» و «آزاد تجاری» را در محدوده 13700 هکتاری اراضی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) آغاز کرد. «شهر فرودگاهی» تکلیف برنامه پنجم بوده که با شکل‌دهی به کسبوکارهای مرتبط با ترانزیت هوایی از جمله ایجاد 25 شهرک تخصصی تجاری، صنعتی، اداری، گردشگری و صادراتی، کارکرد فرودگاه امام را از صرفا حملونقل بار و مسافر به بنگاه اقتصادی چندوجهی توسعه می‌دهد و برای شرکت‌های هوایی، درآمد پایدار ایجاد می‌کند. در دنیا، 82 شهر فرودگاهی فعال است.
احداث «شهر فرودگاهی» در اراضی اطراف فرودگاه امام خمینی(ره) استارت زده شد. کابینه یازدهم با تاسیس شرکت شهر فرودگاهی امام خمینی(ره) بنا دارد تکلیف برنامه پنجم توسعه را در محدوده 13 هزار و700 هکتاری فرودگاه امام خمینی(ره) با احداث دو منطقه کسبوکار و 25شهرک تخصصی در حوزه‌های مختلف عملیاتی کند. شهر فرودگاهی به مجموعه‌ای عنوان می‌شود که با استفاده از اراضی بکر اطراف فرودگاه‌های بین‌المللی در شهرهای بزرگ و پرجمعیت دنیا ایجاد می‌شود و با احداث صنایع و مراکز مختلف در آن به یک منطقه ویژه اقتصادی و یک منطقه آزاد تجاری تبدیل می‌شود و امکان افزایش درآمد پایدار فرودگاه‌ها را به‌وجود می‌آورد.
به گزارش «دنیای اقتصاد» احداث شرکت «شهر فرودگاهی» امام خمینی(ره) به عنوان یکی از تکالیف بر زمین مانده برنامه پنجم توسعه با تصویب اساسنامه آن در اسفندماه سال گذشته در مسیر تازه‌ای قرار گرفت. وزارت راه‌وشهرسازی نیز اخیرا جزئیات احداث «شهر فرودگاهی امام خمینی(ره)» را اعلام کرد.
محدوده فرودگاه امام خمینی(ره) و اراضی اطراف آن مجموعا 13 هزار و700 هکتار است و در حال حاضر ظرفیت جابه‌جایی سالانه 6 میلیون نفر مسافر را دارد. به گفته مقامات ارشد این وزارتخانه قرار است در فاز نهایی اجرای این پروژه ظرفیت حمل و نقل مسافران این فرودگاه سالانه به 90 میلیون نفر برسد.
طرح اولیه شهر فرودگاهی امام خمینی(ره) شامل دو منطقه آزاد تجاری و ویژه اقتصادی است که به ترتیب در زمین‌هایی با وسعت 1500 هکتار و 2500 هکتار در داخل محدوده 13 هزار و 700 هکتاری احداث می‌شود. همچنین در محدوده این شهر فرودگاهی 25 شهرک صنعتی در حوزه‌های مختلف صنعتی، تجاری، اداری، گردشگری، رفاهی، اقامتی، زیست محیطی، نمایشگاهی، آموزشی و خدمات پشتیبان حملونقل هوایی از طریق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی راه‌اندازی خواهد شد.
طبق اعلام وزارت راه‌وشهرسازی قرار است منابع اولیه برای ایجاد اولین شهر فرودگاهی کشور از محل واگذاری زمین فرودگاه امام خمینی(ره) به عنوان آورده غیرنقدی و سرمایه اولیه هزار میلیارد تومان تامین شود که منجر به اشتغال‌زایی 500 هزار نفر خواهد شد و هفت هدف اصلی را دنبال خواهد کرد. این اهداف شامل توسعه هوانوردی و حملونقل هوایی بار و مسافر از طریق ایجاد جریان منابع مالی و درآمدی پایدار برای فرودگاه، افزایش درآمد ارزی، رشد اقتصاد پایدار، افزایش درآمد شرکت‌های هوایی، هدایت وقت آزاد مسافران ترانزیتی و تبدیل فرودگاه امام خمینی(ره) به قطب اول حمل بار و قطب دوم حمل مسافر در منطقه است.
قرن 21 و توسعه شهرهای فرودگاهی
شهرهای فرودگاهی را محور توسعه قرن 21 می‌دانند. پیش از این کارخانه‌ها به دنبال مکان‌هایی بودند که حداقل با دو وسیله حمل‌و‌نقلی بتوانند به هم وصل شود از این رو بنادر دریایی در قرون 17 و 18 شکل گرفتند. پس از آن در قرن 19 راه آهن نقش مهمی در جابه جایی حجیم بار و مسافر ایفا کرد. به همین دلیل راه آهن در کشور آمریکا ساخته شد و چون کاربری اطراف راه آهن به سرمایه‌گذاران با شرایط ویژه و اقتصادی داده شده بود عمده شهرها در اطراف راه آهن شکل گرفتند. از این رو راه آهن را ستون فقرات توسعه آمریکا می‌دانند. در کشور ما نیز قانونی در مجلس پنجم به تصویب رسید که بر مبنای آن به وزرات راه‌وشهرسازی اجازه داده شد که کاربری زمین‌های اطراف راه‌آهن‌های کشور را تغییر داده و درآمد حاصل از آن را به‌عنوان منبع کسب درآمد برای ایمنی حملونقل کشور استفاده کند اما این قانون به‌دلیل عدم باور نقش حملونقل در توسعه در سال‌های گذشته اقدام چشمگیری برای آن انجام نشده است. پس از این و در قرن بیستم جهان شاهد توسعه حملونقل جاده‌ای بود که آثار سوئی همچون شکل‌گیری پدیده «حومه‌نشینی» در شهرها را به دنبال داشت. توسعه این شکل حملونقل در کلان‌شهر تهران نیز به شکل‌گیری پدیده حومه‌نشینی و گسترش افقی مراکز سکونتی همچون شهر جدید پرند منجر شد که فقط شکل یک شهر خوابگاهی و فاقد مراکز اشتغال را دارد.
در این راستا بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا به دنبال احداث شهرهای فرودگاهی رفتند. چون معمولا فرودگاه‌ها با صدها یا هزاران هکتار زمین توسعه نیافته مواجه هستند و از این جنبه هر یک از آنها روی معدن طلای «موقعیت زمین» خود خوابیده‌اند و باید در قرن 21 با توسعه صنعت هوانوردی چه در بخش مسافری و در چه در بخش باری به این معدن نگاهی دیگر کرد.
در حال حاضر حدود 82 شهر فرودگاهی در کشورهای دنیا از جمله آمریکا، چین، هلند، آلمان و امارات شکل گرفته این در حالی است که اولین بار در سال 65 موضوع ایجاد شهر فرودگاهی در ایران مطرح شد. اما در همان زمان، دوبی ساخت چنین شهری را آغاز کرد.
بسیاری از کارشناسان و طراحان شهر فرودگاهی معتقدند تجربه موفق بنادر دریایی در ایجاد فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با حملونقل در مورد شهرهای فرودگاهی نیز اتفاق خواهد افتاد. هدف کشورهای دنیا از ایجاد شهرهای فرودگاهی استفاده از معدن طلای زمین بکر اطراف فرودگاه‌ها و توسعه خدمات هوانوردی و حملونقل هوایی مسافر و بار از طریق این معدن است به‌گونه‌ای که فرودگاه‌های امروزی فراتر از زیرساخت هوایی و جابه‌جایی کلان مسافر در نقش موتور محرکه توسعه اقتصادی کلان‌شهر عمل می‌کنند. در حال حاضر فرودگاه بین‌المللی در شهرهایی که شکل شهر فرودگاه به خود گرفته‌اند به عنوان یک بنگاه اقتصادی و سازمان تجاری چند وجهی شناخته می‌شوند، این نقش جدید از این منظر قابل توجه است که مطابق با پیش‌بینی‌ها طی سال‌های 2008 تا 2028 ترافیک هوایی مسافران تجاری از 6/ 4 میلیارد مسافر به 12 میلیارد مسافر افزایش پیدا می‌کند.
شروط ساخت شهر فرودگاه
الگوهای تجربه شده در طرح‌های «شهر فرودگاه» نشان می‌دهد که پیش شرط ایجاد یک شهر فرودگاه وجود یک فرودگاه بین‌المللی موفق با ترافیک هوایی قابل توجه در قلب شهر فرودگاه، جذب سرمایه و تسهیلات برای کسبوکار مرتبط است. در نمونه‌های شهر فرودگاهی دنیا، فرودگاه‌های موفق با تسهیل واگذاری زمین اجاره‌ای بین 50 تا 99 سال توانسته‌اند سرمایه‌گذاران زیادی جذب کنند؛ اما تقریبا در تمامی فرودگاه‌های دنیا مالکیت زمین در اختیار فرودگاه باقی می‌ماند و به سرمایه‌گذار منتقل نمی‌شود.
مزایای اصلی شهر فرودگاهی
افزایش میزان درآمدهای غیرهوانوردی فرودگاه به اندازه دوسوم درآمد هوانوردی، توسعه زیرساخت‌های هوایی، افزایش تعداد مسافران، افزایش 3 تا 5 برابری درآمد خطوط هوایی از مهم‌ترین مزایای احداث شهر فرودگاهی نام برده شده است.
در محدوده شهرهای فرودگاهی ایجاد پارک‌های فناوری، پارک‌های پشتیبانی، صنایع سبک و مراکز صنعتی، مراکز خرده فروشی و عمده‌فروشی، مجتمع‌های فناوری، امکانات پزشکی، هتل، مراکز تفریحی و گردشگری و توسعه مناطق مسکونی مختلط از جمله کسبوکارهای مرتبط با فرودگاه‌ها است که می‌تواند شکل بگیرد.
ویژگی‌های شهر فرودگاهی امام خمینی(ره)
«شهر فرودگاهی امام خمینی(ره)» به عنوان یکی از تکالیف بر زمین مانده برنامه پنجم توسعه است. طبق قانون ایجاد این شهر فرودگاهی با احداث منطقه آزاد تجاری در زمینی به مساحت 1500 هکتار و منطقه ویژه اقتصادی در زمینی به مساحت 2500 هکتار برای ارائه خدمات بانکی، بیمه‌ای، گردشگری، پزشکی، رفاهی و ... دنبال می‌شود. اداره این شهر فرودگاهی توسط شرکت دولتی «شهر فرودگاهی امام خمینی(ره)» انجام می‌شود. منطقه‌بندی این شهر فرودگاهی توسط مشاور ژاپنی بر مبنای چشم‌انداز ایجاد یک محیط مناسب و روان برای تحقق سرمایه‌گذاری‌های پایدار انجام شده است.
مزایای دو منطقه آزاد و ویژه
برای جذب سرمایه‌گذاران در منطقه آزاد تجاری شهر فرودگاهی امام خمینی(ره) مزایای متعددی پیش‌بینی شده است. معافیت مالیاتی 20 ساله، ثبت ساده و آسان شرکت‌ها، امکان ورود و خروج کالا از منطقه به خارج از کشور بدون تشریفات اداری، مقررات آسان برای ورود قانونی تمامی کالاها، معافیت از حقوق گمرکی برای واردات مواد اولیه و معافیت مالیاتی حقوق و دستمزد تمامی شاغلان از جمله مواردی است که جهت تسهیل امور سرمایه‌گذاران این منطقه از شهر فرودگاهی به تصویب رسیده است. همچنین برای آن دسته از سرمایه‌گذارانی که به منطقه ویژه اقتصادی شهر فرودگاهی امام خمینی(ره) به‌عنوان نزدیک ترین منطقه ویژه اقتصادی به پایتخت وارد می‌شوند نیز مزایای مختلفی همچون معافیت گمرکی تا سقف ارزش افزوده، ورود ماشین آلات خط تولید بدون عوارض گمرکی، تسهیل صدور مجوز ساخت و پایان کار پیش‌بینی شده است.
ریز فعالیت 25 شهرک
در اساسنامه شهر فرودگاهی امام خمینی(ره)، هدف از راه‌اندازی چنین مجموعه‌ای، تامین جریان درآمدی پایدار برای توسعه فرودگاه و در نتیجه توسعه حملونقل هوایی بین‌المللی در تهران و افزایش سهم ایران از این حوزه، معرفی شده است. گزارش «دنیای‌اقتصاد» از جزئیات 25 شهرک قابل تاسیس در این شهرفرودگاهی حاکی است: مقرر شده یک شهرک سلامت برای ارائه خدمات توریست پزشکی، یک شهرک دانش و آموزش عالی، شهرک گردشگری، شهرک رسانه‌ای، شهرک تفریحی به مساحت 500 هکتار برای ایجاد شهربازی و سرزمین گردشگری، شهرک تجاری در فضای 300 هکتار برای پذیرش دفاتر مرکزی بانک‌ها، بیمه‌ها و برندهای تجاری، شهرک هتل و همایش در زمینی به مساحت 78 هکتار، شهرک تحقیقات زیست‌محیطی به وسعت 300 هکتار، شهرک نمایشگاهی در وسعت 150 هکتار برای خودرو، طلا، مصالح ساختمانی و ...، شهرک صادرات گل و گیاه و محصولات صادراتی نیازمند خدمات هوایی در زمین 167 هکتاری، شهرک صنایع کوچک و های‌تک و همچنین شهرک خدمات پشتیبان صنعت هوایی در شهر فرودگاهی امام خمینی(ره) توسط بخش خصوصی و با تسهیلاتی که دولت برای جذب سرمایه‌گذاران ارائه می‌کند، تاسیس شود.
11 کشور مشغول احداث شهر فرودگاهی
گروه مسکن: علاوه بر 82 شهر فرودگاهی در حال فعالیت و دایر در عمده کشورهای جهان از جمله آمریکا، هلند، آلمان و چین هم‌اکنون در 11 کشور دنیا از جمله ایران عملیات احداث 11شهر فرودگاهی در مراحل مختلف طراحی، اجرا و تکمیل در دست احداث است. این شهرهای فرودگاهی در امارات، ترکیه، هند، مصر، مالزی، اسکاندیناوی، فیلیپین، قطر، فنلاند، تایوان و تهران در حال ساخت است.
بررسی‌هایی که وزارت راه‌وشهرسازی از 82 شهر فرودگاهی در حال فعالیت انجام داده است نشان می‌دهد: فصل مشترک کسبوکار در همه 82 شهرفرودگاهی شامل مراکز تجاری خرده‌فروشی و تجارت بین‌الملل، مراکز هتل و همایش، مناطق تفریحی و گردشگری، صنایع کوچک و مناطق مسکونی متفاوت از شهرهای معمولی است. شهر فرودگاهی کشور آمریکا یکی از نمونه‌های موفق است که در سال 1974 احداث شده و هم‌اکنون درون آن منطقه صنعتی، کریدور تجاری و دو هتل مشغول فعالیت هستند. شهر فرودگاهی آمستردام هلند نیز از دیگر نمونه‌های موفقی است که از سال 1967 تاکنون در حال فعالیت است. کاربری اراضی این شهر فرودگاهی به کتابخانه، موزه، سالن عروسی، غسال‌خانه (برای اجسادی که از طریق هوایی جابه‌جا می‌شوند) هتل هیلتون، نمایشگاهی، لجستیک و... اختصاص دارد. شهر فرودگاهی کشور چین نیز توانسته ظرفیت جابه‌جایی مسافران هوایی فرودگاه شهر پکن را به بیش از 83میلیون نفر در سال ارتقا دهد. کاربری اراضی این شهر فرودگاهی آشپزخانه جهانی، منطقه فروشگاه‌های معاف از گمرک، منطقه تجاری، باغ شهر، برج های تجاری و اداری است.