نشست تحلیلی بررسی ضروررت‌های اقتصاد ایران در دوران پس از تحریم عصر روزگذشته با حضور سه تن از اقتصاددان مطرح کشور برگزار شد. در این جلسه هم‌اندیشی که با استقبال گسترده فعالان اقتصادی مواجه شده بود، دکتر موسی غنی‌نژاد، دکتر فرهاد نیلی و دکتر محمد طبیبان وضعیت فعلی اقتصاد ایران و همچنین الزامات دوران پس از لغو تحریم‌ها را مورد تجزیه تحلیل قرار دادند.
به گزارش سایت خبری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی اتاق تهران به نقل از تسنیم، مسعود خوانساری رییس اتاق تهران در ابتدای این نشست، با اشاره به ضرورت برگزاری چنین نشست‌هایی گفت: «اتاق تهران در تلاش است که سلسله نشست‌های علمی و تخصصی با حضور تشکل‌ها و بنگاه‌های اقتصادی برگزار کند و قرار است در این جلسات، مسایل و مشکلات پیش روی اقتصاد مورد بررسی قرار گیرد و چشم‌اندازی از وضعیت اقتصاد ایران به فعالان اقتصادی ارائه شود.» او ضمن تقدیر از دولت به دلیل حل‌و‌فصل چالش 12 ساله سیاسی و اقتصادی ایران، گفت: «اکنون چنانچه دورنمای مشخصی برای صاحبان کسب‌و‌کار ترسیم شود، تصمیم‌گیری را برای آنان آسان‌تر می‌کند.»
رییس اتاق تهران با اشاره به توقعاتی که به دلیل دستیابی به توافق، شکل گرفته است گفت: «با توجه به شرایط موجود که درآمدهای نفتی کاهش یافته و درآمد سرانه نیز در سال‌های اخیر سالانه 20 درصد افت کرده است، همگان به دنبال رفاه نسبی هستند. بنابراین یکی از سیاست‌هایی که دولت در شرایط فعلی می‌تواند اتخاذ کند، این است که منابع ارزی را به کالا تبدیل کند و با تزریق آن به بازار، سطح رفاه به صورت موقتی و کوتاه‌مدت ارتقا دهد. همان سیاستی که دولت قبل در پیش گرفت و 700 میلیارد دلار از درآمدهای نفتی را هدر داد.» خوانساری ادامه داد: «سناریوی دیگر آن است که امکانات موجود، در این بزنگاه تاریخی برای اصلاح ساختار اقتصادی کشور مورد استفاده قرار گیرد و اصلاح ساختار شبکه بانکی، قیمت حامل‌های انرژی و قیمت ارز می‌تواند جزو این اصلاحات باشد.»
ضرورت‌های دوران انتقال
در ادامه این نشست، دکتر نیلی که موضوع سخنان خود را «آماده‌سازی برای دوران انتقال» قرار داده بود، به تحلیل شرایط اقتصادی کشور پرداخت و همچنین در مورد مشخصات دوران انتقال و اقتضائات دوران جدید سخن گفت. او بابیان اینکه نباید همه مشکلات اقتصاد را به تحریم‌ها نسبت داد، گفت: «شرایط موجود اقتصاد ایران برآیندی از تحریم‌ها و سوءتدبیرهاست که البته تحریم‌ها، سوءتدبیر‌ها را مجاز جلوه داد.» او افزود: «خلاصه وضعیت اقتصادی کشور را می‌توان در روند حرکتی شاخص تولید و تورم کشور مشاهده کرد، به‌طوری که تولید در دوران بحران تحریمی افت کرد و پس از آن در سال‌های اخیر به تدریج بازیابی شد، اما هنوز این بازیابی کامل نشده است. اما در مقابل در دوران تحریم تورم به اوج رسید و هم اکنون در مسیر نزول قرار گرفته است. ممکن است تولید به تحریم‌ها ارتباط داشته باشد اما تورم ارتباطی به تحریم ندارد و بیشتر متاثر از سوءتدبیر است.»
وی گفت: «نکته بارز مذاکرات هسته‌ای این است که توان اقتصادی کشور به‌عنوان مهم‌ترین مولفه امنیت کشور شناسایی شده و مورد توجه قرار گرفته است.» نیلی با تاکید بر اینکه به واسطه توافق هسته‌ای اقتصاد ایران هم اکنون در شرایط انتقال قرارگرفته است، گفت که اقتصاد ایران اکنون از دوران انزوای نسبی به سوی و سویی حرکت می‌کند که اقتصاد جهانی بپیوندد و در چنین شرایطی باید علائم مخصوص به جهانی جهانی مخابره شود.»
به گفته نیلی شرایط کشور همانند رقابت دوی 4 در 100 متر امدادی است که 100متر نخست را تیم دیپلماسی به خوبی سپری کرده است و هم اکنون تیم اقتصادی باید 100 متر دوم را طی کند. او تاکید کرد: «در این شرایط تیم اقتصادی باید به سمت تغییر گفتمان حرکت کند و مسایلی چون تغییر پارادایم‌های حاکم در اقتصاد برای ایجاد پایبندی به تعهدات، شفاف‌سازی و ارائه حداکثری اطلاعات از جمله نکاتی بود که نیلی مورد اشاره قرار داد. او از ضرورت تغییر گفتمان سخن گفت و افزود: «ما آداب گفت‌و گو را می‌دانیم اما مدتی است که آن را تمرین نکرده‌ایم.»
رییس پژوهشکده پولی و بانکی بخش دیگری از سخنانش را به مقوله تغییر انتظارات در داخل اختصاص داد و گفت: «مشکل اصلی در ایران، این نبوده که منابع در سایر کشورها بلوکه شده است و چنانچه این منابع وارد کشور شود ، مشکلات اقتصاد ایران برطرف می‌شود. شاید ایران جزو کشورهایی است که در سریع‌ترین زمان، دارایی‌های ارزی خود را به مصرف رسانده است.» او با بیان این توضیحات، نسبت به در پیش گرفتن تقوای مالی و سیاستی تاکید کرد. به اعتقاد نیلی درس گرفتن از تجارت موفق و ناموفق دنیا به‌خصوص اروپای شرقی می‌تواند در دوران انتقال در داخل کشور مورد توجه قرار بگیرد.
تغییر پارادایم‌ها؛ از دولت تا بخش‌خصوصی
«چرا در سیاست آزادسازی اقتصاد موفق نمی‌شویم؟» دکتر موسی غنی‌نژاد، اقتصاددان نیز با این جمله سخنرانی خود را آغاز کرد. او با بیان اینکه مشکل امروز، دولتی بودن اقتصاد است، گفت: «خصوصی‌سازی در ایران از حدود 20 سال پیش آغاز شد اما انتقال‌هایی که صورت گرفت به هیچ وجه واقعی نبود و بخش خصوصی عملاً سهمی از آزادسازی‌ها نبرد.»
غنی‌نژاد با طرح این سوال که تعریف و جایگاه دولت در اقتصاد چیست، ادامه داد: «اوایل دهه 1350 تصوری در دولتمردان پیدا شد که دولت متولی زندگی عمومی، خصوصی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مردم است. دولت همه جا حاضر و قادر مطلق امور کشور است. طرز فکری مبنی بر مالکیت همه امور توسط دولت که در حال حاضر در کشور حاکم است نیز ناشی از چنین پیشینه‌ای است.»
وی سپس دولت را از منظر بخش خصوصی واکاوی کرد و گفت: «بخش خصوصی، دولت را مالک منابع و توزیع‌کننده آن می‌بیند و در واقع از منظر بخش خصوصی، دولت مسول سیاست‌گذاری‌های اقتصادی است و اینکه دولت باید رژیم تجاری را تعیین کند، سیاست‌های اقتصاد کلان را تدوین کرده و نظام مالی را به‌گونه‌ای تعریف کند که بخش خصوصی بتواند در آن فضا فعالیت کند؛ بنابراین توقع بخش خصوصی، توقعی کاملاً درست است.»
این اقتصاددان کشور در ادامه به جایگاه دولت در اقتصاد کشور از منظر عموم مردم اشاره کرد و افزود: توقعی که مردم از دولت دارند، مشابه تصوری است که دولت از جایگاه خود در اقتصاد دارد. بنابراین باید چنین طرز تفکری در بین جامعه اصلاح شود. در غیر این صورت خطر بازگشت به تخریب‌هایی که در دولت نهم و دهم اتفاق افتاد، وجود دارد.
به اعتقاد غنی‌نژاد، برای تغییر چنین نگرشی، دولت باید ابتدا ساختار خود را اصلاح کند. او گفت: «باید تصویری که دولت از جایگاه خود در اقتصاد دارد، تغییر کند. دولت باید وظایف خود را بشناسد و تعریف درستی از آن ارائه دهد.» وی ضمن انتقاد از قیمت‌گذاری کالا گفت: «چنانچه قیمت‌گذاری توسط دولت صورت گیرد و این ساختار اصلاح نشود، نمی‌توان توقعی از بخش خصوصی داشت.» وی سپس، یکی دیگر از راهکارهای برون رفت از اقتصاد دولتی را در تغییر و اصلاح دیدگاه مردم از دولت عنوان کرد. به گفته غنی‌نژاد، تغییر نگرش عمومی نسبت به جایگاه دولت در اقتصاد نیز باید توسط رسانه‌ها به خصوص رسانه ملی صورت گیرد.
ضربه‌پذیری ایران از نظام مالی ضعیف
در ادامه این نشست تخصصی دکتر محمد طبیبیان طی سخنانی به دلایل ضربه‌پذیری اقتصاد ایران از اعمال تحریم‌ها پرداخت و نقش نظام مالی ضعیف کشور را در این آسیب جدی قلمداد کرد. به گفته طبیبیان، آمریکا در دوره جدید با ابزار مالی به میدان جنگ پا می‌گذارد و دوره حمله نظامی پایان یافته است. وی گفت: «ابزار فاینانس به اسلحه پرقدرتی تبدیل شده که آمریکا از این تسلیحات بر علیه ایران استفاده کرد و در حال حاضر نیز علیه روسیه به کار گرفته است.»
وی درباره دلایل موثر بودن تحریم‌های اقتصادی علیه ایران گفت: «ناکارآیی استفاده از درآمدهای ارزی یکی از دلایلی بود که موجب شد تحریم‌ها هزینه‌های زیادی بر ما تحمیل کنند. دومین موضوع این بود که آمریکا شناسایی هویت مشتریان و افرادی که قصد همکاری با ایران را داشتند به بانک‌ها واگذار کرد و با استفاده از سیستم‌های نظارتی به جریمه بانک‌ها و نهادهای متخلف در این فرآیند پرداخت.» وی با بیان اینکه ضعف بزرگی که موفقیت آمریکا را در تحریم‌ها بالا برد ضعف اساسی نظام مالی ایران بود.
به اعتقاد این اقتصاددان کشور، باید نظام مالی به نحوی باشد که مردم و فعالان اقتصادی بتوانند با هم وارد قرارداد اقتصادی شوند. طبیبیان، طراحی این نظام را بر عهده سیستم حقوقی و قضایی عنوان کرد و افزود: «این مشکل به سیستم حقوقی مربوط می‌شود و هم اکنون باید در جریان تدوین قانون برنامه ششم توسعه این موضوع باید در نظر گرفته شود و اصلاح و ارتقای بخش قضایی، حقوقی و قانونی کشور در دستور کار قرار بگیرد.»
دکتر طبیبیان در ادامه با بیان اینکه با شرایط موجود نمی‌توان کشور را اداره کرد؛ چراکه اقتصاد در اختیار دولت است، گفت: «باید فضا برای ورود بخش خصوصی به عرصه اقتصاد فراهم شود و این وظیف دولت است که این فضا را مهیا کند و اگر این اتفاق رخ دهد، سرمایه و کارآفرینی در کشور ایجاد خواهد شد.»
این اقتصاددان به یکی دیگر از مشکلاتی که در کشور وجود دارد اشاره کرد که به گفته وی به موضوع مشکلات حقوقی اقتصادی مربوط می‌شود. طبیبیان افزود: «در دنیا بیش از 90 درصد دعواهای حقوقی، خارج از دادگاه حل می‌شود و باید مکانیزمی در داخل کشور طراحی شود که دعواهای اقتصادی تا اندازه ممکن بیرون از دادگاه و در کمترین زمان زیر نظر سیستم قضایی برطرف شود.»