در گفت و گوی خبرگزاری ریانووستی با الکسی خایتون، اقتصاددان و رئیس موسسه مرکز سیاست انرژی اروپا، وی احتمال می‌دهد این پروژهها برای روسیه سودآور نباشد و مسکو این پروژهها را فقط برای تداوم وابستگی همسایگان به گاز و خطوط لوله گازی خود نیاز دارد.
توافقنامه امضا شده میان شرکت گازپروم با دو شرکت اروپایی وینترشل آلمان و یی.دی.اف فرانسه برای حضور در پروژه احداث خط لوله گازی ساوث استریم چقدر اهمیت دارد؟ و برای روسیه چه نقشی ایفا خواهد کرد؟
این پروژه از یک سو برای روسیه بسیار سودآور است و از سوی دیگر، عامل و آغازگر مشکلات سیاسی خواهد بود، اما دلیل سودآوری آن برای روسیه آن است که هزینه اجرای پروژه گازی ساوث استریم حدود 25 میلیارد دلار و میانگین ظرفیت انتقال گاز با این خط لوله سالانه حدود 25 میلیارد مترمکعب برآورد شده است.
بهای هر هزار مترمکعب گاز صادراتی روسیه به اروپا قرار است از 300 دلار کنونی به حدود 500 دلار افزایش یابد و با توجه به این که بهای هر هزار متر مکعب گاز در بازارهای تک محموله حدود 400 دلار است، پروژه ساوث استریم می تواند سالانه 12 میلیارد دلار برای روسیه درآمدزایی داشته باشد؛ این رقم کمتر از هزینه‌های تولید و ترانزیت گاز در این کشور است.
این موضوع همچنین نشان می‌دهد روسیه در طول دو سال و نیم هزینه های سرمایهگذاری خود را باز پس خواهد گرفت که این کار بسیار سریع اتفاق می‌‌افتد؛ اما تنها در صورتی که خط لوله ساوث استریم احداث شود.
خط لوله 900 کیلومتری ساوث استریم که دو شرکت گازپروم و انی ایتالیا در آن حضور فعال دارند، قرار است گاز روسیه را با عبور از دریای سیاه به جنوب و مرکز اروپا انتقال دهد.
در همین حال برخی مشکلات فراروی اجرای پروژه گازی ساوث استریم قرار گرفته است که احتمال دارد مانع اجرای آن شود؛ این خط لوله باید در بستر و در عمق یکهزار و 500 متری دریا احداث شود که به نظر من احداث آن در چنین عمقی ایمنی کاملی ندارد، ضمن آن که ترکیه نیز هنوز مجوز اجرای این پروژه را تصویب نکرده است.
درهمین حال موضوع پر کردن خط لوله ساوث استریم با گاز مطرح است؛ کل گاز طبیعی تولیدی روسیه هم اکنون در خطوط لوله موجود این کشور توزیع می‌شود که برای توزیع مجدد و پرکردن خط لوله گازی ساوث استریم کافی نیست.
برای احداث خطوط لوله گازی در خاک اوکراین و در منطقه اتحاد جماهیر شوروی، از فناوری خارجی و کوتاه‌ترین مسیر ممکن استفاده شده است و هنوز کارآمدترین مسیر ترانزیت گاز به شمار می‌رود، اما هم اکنون مشکلی در ضوابط و شرایط تجارت روسیه با اوکراین به وجود آمده و کی‌یف پرداخت گازبهای بیشتر به روسیه را نپذیرفته است.
روسیه پیش‌تر عرضه گاز به بخش داخلی اوکراین را متوقف کرده بود و این کشور نیز در پاسخ به این عمل روسیه عرضه گاز آن را به اروپا را با خطوط لوله گازی خود متوقف کرده بود، اما پس از بروز این حادثه، یولیا تیموشنکو، نخست وزیر پیشین اوکراین، توافقنامه گازی با روسیه امضا کرد که چندی پیش به اتهام عقد قرارداد گازی با روسیه در سال 2009 و هدر دادن سرمایه‌های ملی به 7 سال زندان محکوم شد، اما ولادیمیر پوتین، نخست وزیر روسیه تاکید می‌کند تنظیم و امضای این توافقنامه درست بوده است.
شرکت گازپروم روسیه سپس پیشنهاد خرید بخشی از سهام شبکه ترانزیت گاز اوکراین را مطرح و اعلام کرد چنانچه توافقی دراین زمینه حاصل شود، اوکراین قادر به خرید گاز ارزان تر از روسیه خواهد بود، اما اوکراین هرگز موافق فروش خطوط لوله گازی که مهم ترین سرمایه ملی این کشور به شمار می‌ورد، نخواهد بود.
آیا این موضوع نشان می‌دهد که رسیدن به یک توافق گازی میان مسکو و کی‌یف ناممکن است؟
احتمال رسیدن به توافق میان دو کشور وجود دارد اما نه بر اساس شرایط و ضوابط طرف روس.
همیشه در آستانه سال نو میلادی، همه کشورها کشمکش گازی را با روسیه آعاز می‌کنند و این موضوع تنها یک راه حل فرا روی روسیه قرار می دهد و آن احداث خط لوله گازی ساوث استریم است که سبب دشمنی و کینه جویی این کشورها می‌شود؛ این موضوع از نظر اقتصادی سودآور است اما از نظر سیاسی عادلانه و منطقی نیست؛ ترکیه هنوز مجوز احداث خط لوله ساوث استریم را نداده، ضمن آن که مشکلاتی نیز با سایر کشورها به وجود آمده است.
منافع شرکت گازپروم به طور کامل مشابه با منافع دولت روسیه نیست و به باور من دولت روسیه علاقه بیشتری به برقراری روابط دوستانه با اوکراین دارد؛ روابطی که می بایست بر اساس تساوی و برابری باشد.
فرستادن تانک در این زمان راه حل ضعیفی است و فکر نمی کنم که برای روسیه از نظر اقتصادی سودآور باشد، روسیه 50 میلیارد مترمکعب گاز خود را با خط لوله نورد استریم و 100 میلیارد مترمکعب دیگر را با خط لوله ساوث استریم و بدون عبور از اوکراین به اروپا ترانزیت خواهد کرد که این موضوع سبب افت 50 درصدی درآمدهای اوکراین از بخش ترانزیت گاز می‌شود، اما از این موضوع چیزی نیز عاید روسیه نمی‌شود زیرا این خطوط لوله گازی، پروژه‌های گرانی هستند و نتایج حاصل از اجرای این پروژهها به عهده کسانی خواهد بود که توافقنامه‌های اجرای این پروژه ها را امضا کرده اند نه شرکت گازپروم.
آیا می توان همه آنچه را که گفته شد، به عنوان سیاست انرژی دولت روسیه در نظر گرفت؟
به طور حتم این سیاست دولت روسیه است، زیرا چنین توافقنامه‌های بلندمدتی نمی‌تواند بدون تصویب دولت امضا شود، ضمن آن که شامل منافع بسیار زیادی نیز هستند، اما اجرای عملی این توافقنامه‌ها از سوی شرکت گازپروم آماده و اجرا می شود.
اما برای این پروژهها چه اتفاقی خواهد افتاد؟ آیا این پروژهها اجراشدنی نیستند و آیا برای روسیه زیان‌آور خواهند بود؟
این پروژهها آینده سیاست روسیه را به مخاطره می‌اندازد،اما مشکل بزرگ دیگری که برای این کشور وجود دارد مربوط به ضوابط و شرایط تولید گاز کافی است؛ میدان‌های گازی موجود در منطقه شوروی سابق هیچ افزایش تولیدی از خود نشان نداده و دولت روسیه از دهه 1990 تا کنون هیچ سرمایه گذاری دراین باره در شرکت گازپروم انجام نداده است.
شرکت گازپروم در طول این دوره درآمدهای خود را برای نیازهای دولت روسیه در زمینه تامین مالی برنامه‌های اجتماعی و غیره خرج کرده، اما نکته قابل توجه این است که هر میدانی در زمان مقرر از گاز خالی می شود.
با آن که برخی میدان های جدید گازی کشف شده است اما این میدانها توسعه نیافته‌‌اند زیرا توسعه آنها نیازمند سرمایهگذاری بزرگ بوده و دولت روسیه سرمایهگذاری کافی برای توسعه این میدانها را ندارد؛ این همچنین به آن معناست روسیه باید تولید را کاهش دهد و شبکه ترانزیت گاز بسازد، اما روسیه هم اکنون روی برنامه‌های جهانی تامین کل گاز مورد نیاز اروپا تمرکز کرده است که این موضوع اوکراین را در مقابل روسیه به زانو در می‌آورد و سبب می شود مسکو شرایط خود را به اروپا تحمیل کند.
به نظر می‌رسد این پروژهها به جای تحمیل محدودیت بر اوکراین اهداف دیگری دارند. این اهداف چه هستند؟
هدف از اجرای این پروژهها ایجاد محدودیت برای اوکراین و سایر کشورهای شرق اروپاست؛ ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهوری اوکراین، در حال مذاکره با روسیه درباره خط لوله گازی نورد استریم و دیگر موضوع های گازی است.
اوکراین به خطوط لوله گازی خود به عنوان سرمایه ملی می‌‌‌‌نگرد و پیش‌بینی می‌کند این دارایی تقسیم شود، درست است که بیشتر میدان‌های گازی روسیه در منطقه سیبری قرار دارد اما اوکراینی ها در توسعه این میدانها مشارکت کرده‌اند.
درباره خط لوله گازی نورد استریم، این خط لوله برای روسیه چه معنایی دارد؟
این پروژه به آن معناست که روسیه قادر به عرضه مستقیم 50 تا 60 میلیارد مترمکعب گاز به آلمان است، اما موضوع کوچکی که در این باره وجود دارد، این است که شرکت گازپروم در گذشته یک عرضه کننده قابل اعتماد گاز به اروپا بود که پیش از بروز کشمکش گازی با اوکراین، هرگز قرارداد گازی را فسخ نکرده بود. شرکت گازپروم آن اعتماد را از دست داده است، قوانین اروپایی نیز میزان خرید انرژی از یک کشور واحد را تا 25 درصد کاهش داده است، هرچند که اجرای این برنامه به طور کامل دیده نشده است اما آنها قصد دارند این افت خرید انرژی را بیشتر کاهش دهند.
آیا منظور شما این است که اجرای خط لوله گازی نورد استریم سودآوری بیشتری دارد؟
خط لوله گازی نورد استریم با شبکه ترانزیت گاز اوکراین قابل مقایسه نیست زیرا ترانزیت گاز از مسیر خشکی بسیار ارزان‌تر است؛ با آن که آلمان بر این باور است این خط لوله گازی به عنوان یک پشتیبان قابل اعتماد در زمان بروز کشمکش دیگر گازی میان روسیه و اوکراین است، اما به نظر نمی رسد که این خط لوله جایگزین شبکه ترانزیت گاز اوکراین شود.
روسیه چه سیاست گازی را در آینده دنبال می کند؟
بخش انرژی روسیه هم اکنون افت کرده است و احتمال دارد بیشتر بر تامین تقاضای داخلی متمرکز شود، هدف نخست ما دنبال کردن سیاست صرفه‌جویی انرژی است، اقتصادی مانند روسیه نمی تواند تنها به صادرات یک کالای مهم مانند گاز طبیعی متکی باشد؛ بر اساس یک مدل اقتصادی که هم اکنون از سوی روسیه استفاده می‌شود، هر دو پروژه نورد استریم و ساوث استریم پروژه‌های فاقد کارایی موثر هستند اما هر نتیجه اقتصادی این پروژه ها احتمال دارد از سوی ضررهای سیاسی روسیه جبران شود، ضمن آن که ذخایر گازی روسیه نامتناهی است.